Een Kunstbijbel om de beeldhonger te stillen

Dat schrijft kunstcritica Ann Demeester in De Bijbel voor kunstliefhebbers, een tweedelige Kunstbijbel in de recent uitgekomen NBV21. Zo’n 140 werken van zestiende-eeuwse en zeventiende-eeuwse meesters uit de Lage Landen zijn geselecteerd door kunsthistoricus Sabry Amroussi. Demeester is directeur van het Frans Hals Museum in Haarlem.

Onder invloed van Calvijn werden kerken en kloosters in de Noordelijke Nederlanden op hardhandige wijze leeggehaald, zo schrijft Demeester in het voorwoord van de uitgave. Alle afbeeldingen van het goddelijke en heilige werden als “paapse afgoden” kapotgeslagen. Maar tegelijkertijd werden veel schilderijen in hetzelfde protestantse gewest geproduceerd als illustraties van Bijbelverhalen. De kerken werden kaal en sober, van alle visuele overdaad ontdaan, maar in de huizen werden talloze schilderijen opgehangen van Mozes en Simson, Maria en Jezus. “Het lijkt op een premoderne vorm van (visueel) gedoogbeleid. In het openbaar een iconoclast, thuis stiekem een iconofiel”, aldus Demeester.

Blijkbaar hadden de zeventiende-eeuwers volgens haar een onstilbare beeldhonger. “De bijbeltekst alleen volstond niet. Er moest een visuele, artistieke vertaling komen om het verhaal of de moraal invoelbaar te maken. Toen al was er behoefte aan affect in plaats van louter intellect.” Opvallend is dat de werken geen vroomheid of devotie uitstralen, geen nadruk leggen op het goddelijke, maar lijken in te zoomen op het menselijke. Daarbij schrikken ze niet terug voor heftige emoties, zo constateert Demeester. “Pathos en drama overheersen vaak in een werveling van lichamen en kleuren.”

Tot de verbeelding

Figuren als Mozes, Jacob, Job, David en vele anderen spreken letterlijk en figuurlijk tot de verbeelding. Het Nieuwe Testament is rijk vertegenwoordigd door de vele afbeeldingen van Christus, zoals de kruisoprichting, de kruisafneming, de graflegging en de verrijzenis. Bijzonder expressief is De kindermoord te Bethlehem van Cornelis Cornelisz. van Haarlem uit 1591 en De val van de opstandige engelen, ca. 1621, van Peter Paul Rubens, vol krioelende lichamen, naar Openbaring 12.

Verschillende afbeeldingen zijn er van Jezus, zoals in de storm op het meer van Galilea. Rembrandt portretteerde Paulus en de verloochening van Petrus. Waar ligt de fantasie en waar de speculatie, vraag je je af als je het schilderij van Jan Brueghel de Oude en Hans Rottenhammer, Christus in het vorgeborgte, 1597, ziet.

Demeester spreekt de wens uit dat deze Bijbel de beeldhonger moge bevredigen. Dat gebeurt zeker in deze uitgave. Merkwaardig genoeg blijft de mens georiënteerd op het beeld. Ik herinner me welke indruk de Statenbijbel met de gravures van Gustav Doré op mij maakte. Het maakte het Woord levend en concreet. En de Rembrandtbijbel heeft ook menig protestants christen in huis.

De Kunstbijbel behoort tot de categorie van de culturele edities, die het literaire karakter van het Oude en Nieuwe Testament benadrukken, doordat de tekst, anders dan in de meeste bijbeluitgaven, in één brede kolom is opgemaakt. Zowel de canonieke als deuterocanonieke (apocriefe) boeken zijn erin opgenomen. Een Bijbel voor kunstliefhebbers, ja, dat wel, maar hopelijk wordt de lezer ook door het Woord zelf geraakt.

Naar aanleiding van... NBV21 Kunsteditie. Bijbel voor kunstliefhebbers; uitg. Athenaeum, Amsterdam, 2021; 2400 bladzijden; € 89,90.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen