‘Glijdende’ rechter?

Klimaat en rechtsbescherming

Bij de klassieke grondrechten gaat het vooral om overheidsonthouding, terwijl de sociale grondrechten een overheidsinspanning vragen. Vooral de uitspraken over sociale grondrechten hebben de vraag opgeroepen of Vrouwe Justitia haar plaats nog wel kent. Vaak wordt uit het oog verloren dat de rechter niet op eigen initiatief handelt. Hij kan alleen beslissen in zaken die ter berechting worden voorgelegd. De wet bepaalt dat de rechter een tijdige beslissing moét nemen, gegrond op de Grondwet, geldende wetgeving en verdragen. Regels die de wetgever heeft bedacht en die de overheid in acht moet nemen bij de uitvoering van het beleid.

In de spraakmakende Urgenda-zaak daagde de gelijknamige stichting, met bijna 900 mede-eisers, de Staat om meer te doen tegen klimaatverandering. Tot aan de Hoge Raad oordeelden de rechters dat de overheid onvoldoende maatregelen nam en daarmee in strijd handelde met het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM). Volgens de Hoge Raad heeft de rechter niet alleen de taak om wetten toe te passen, maar dient de rechter ook burgers rechtsbescherming te bieden.

Ook in de recente Greenpeace-uitspraak werd benadrukt dat het niet de taak van de rechter is om politieke keuzes te maken. Hij moet wel moet toetsen of de overheid binnen de grenzen van de wet handelt. Dat betekent ingrijpen als de overheid haar wettelijke verplichtingen niet nakomt.

De SGP-Vrouwenkwestie: Dichter bij huis

De spanning tussen rechterlijke uitspraken en politieke vrijheid speelde ook dichter bij huis. In het proefproces rondom de SGP stelden de eisers dat de partij vrouwen discrimineert door hen geen passief kiesrecht te geven. In alle instanties werd geoordeeld dat dit in strijd was met het VN-Vrouwenverdrag. De overheid werd verplicht maatregelen te nemen die ervoor zouden zorgen dat de SGP het passief kiesrecht aan vrouwen toekent, met zoveel mogelijk eerbiediging van de grondrechten van de partij zelf. Deze uitspraak riep destijds stevige discussies op, zeker binnen SGPkringen. Toch maakte de rechter ook hier expliciet duidelijk dat hij geen wetgever is, maar slechts toetst aan verdragen die directe werking hebben.

Het Europese Hof in Straatsburg heeft zich over de zaak uitgelaten, zij het redelijk beknopt. In die uitspraak deed het Hof een opmerkelijke constatering: het doet er niet toe dat vrouwen in de SGP te kennen hebben gegeven niet op een lijst van de SGP te willen staan. Het gaat niet om hun wens maar om hun positie bij een partij die zoiets niet toestaat.

Rechter op glad ijs?

In al deze zaken speelde de taakverdeling tussen de staatsmachten. De rechter ging niet buiten zijn boekje, maar volgde de wetten en verdragen die hem bindend zijn opgelegd. Daarmee begaf hij zich niet op glad ijs, noch reed hij een ‘scheve schaats.’ Goede rechters schaatsen niet alleen met het ‘linker’- of ‘rechter’-been, maar zoeken de balans op het soms dunne ijs van maatschappelijke spanningen. Zolang zij zich houden aan de Grondwet en internationale verdragen, blijft de rechtsstaat overeind. Het is de plicht van de rechter om te beslissen — hoe complex dat ook is.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen