Het vergeten lied uit Straatsburg

Deze berijming is niet het gezang dat we in ons psalmboek achter de 150 psalmen vinden, ‘De Tien Geboden des Heeren’. Dat gezang, begin- nend met ‘Mijn ziel, herdenk met heilig beven’, is gebaseerd op een berijming van Johannes Eusebius Voet (1764). Het zo- genoemde decalooglied van Calvijn, ‘Les dix commandements’, verscheen in 1539 in Straatsburg (Frankrijk). Deze berijming is helaas vrij onbekend gebleven.

Op 10 juli wordt de geboortedag van de reformator Johannes Calvijn (1509-1564) herdacht. Een mooie gelegenheid om zijn berijming van de Tien Geboden voor het voetlicht te brengen. Omdat er geen ver- taling beschikbaar was, heb ik een poging gedaan om het 16e-eeuwse Franse lied van een Nederlandse berijming te voorzien. Deze is overigens niet te zingen op een bestaande melodie.

Liedbundel van 1539

Nadat Calvijn in 1538 is verbannen uit Genève, vestigt hij zich in Straatsburg. Daar wordt hij predikant van de Franse vluchtelingengemeente. De gemeentezang lijkt voor hem prioriteit te hebben, want al in 1539 zorgt hij voor een liedbundeltje voor de ere- dienst: ‘Aulcuns pseaulmes et cantiques mys en chant’. Het boekje bevat negentien berijmde psalmen en drie gezangen, waaronder de Tien Geboden. Dertien psalmen zijn van de hand van de hofdichter Clément Marot (1496-1544). De overige zes psalmen en de drie gezangen zijn waarschijnlijk het werk van Calvijn, aldus dr. J. van der Knijff in zijn proefschrift ‘Heilige Gezangen’ (2018). Er is discussie over de vraag of Calvijn zelf de auteur van de berijming van de Tien Geboden is, maar de meeste wetenschappers gaan daar wel van uit.

Gemeentezang

Eeuwenlang is de gemeente alleen luis- teraar en toeschouwer geweest van de Latijnse kerkzang, verzorgd door de geestelijkheid. De ‘uitvinding’ van in de volkstaal berijmde en op toon gezette versies van de Hebreeuwse psalmen vormt het begin van de gemeentezang. De gemeentezang zal een vast onderdeel van de gereformeerde eredienst blijven. Zo geeft Calvijn ook de ‘Tien Woorden’ een plaats in de zondagmorgendienst, waarbij de gemeente ze dus zingend in de mond mag nemen. De melodie is dezelfde als die de Duitstalige gemeente in Straatsburg gebruikt bij Luthers decalooglied ‘Dies sind die heylgen zehn gebott’ (1524).

Vergetelheid

Calvijn vindt zijn eigen dichterlijke talen- ten niet voldoende, trekt de door hem berijmde psalmen later terug en zoekt dichters van naam, zoals Clément Marot en Théodore de Bèze (1519-1605) die nieu- we berijmingen maken. In 1543 verschijnt in Genève de uitgave ‘Cinquante pseaumes en Francois’ met daarin een Tien Geboden- lied van de hand van Marot, te zingen op de melodie zoals wij die nu kennen. Marots berijming verdringt die van Calvijn en staat uiteindelijk in het definitieve Geneefse Psalter van 1562.

Petrus Datheen (ca. 1531-1588), de latere hofpredikant in de Palts en stadspredi- kant in Gent, vertaalt de versie van Marot in 1566 in het Nederlands en neemt deze op in zijn psalmboek. In Frankrijk staat het decalooglied van Calvijn nog in uitgaven van 1553 (Straatsburg) en 1561 (Parijs), maar verdwijnt gaandeweg.

Bede

Calvijn had voor ogen dat de gemeente de wet als richtsnoer voor een christelijk leven, maar ook voor zelfbeproeving en ontdekking zou gebruiken. Niet voor niets eindigde ieder vers van zijn berijming met de Griekse woorden ‘Kyrie eleyson’, een bede om ontferming. Het Tien Geboden- lied van Calvijn is in vergetelheid geraakt, maar de bede die ook in de onder ons bekende berijming klinkt, geldt vandaag nog steeds:

Och, of wij Uw geboôn volbrachten!

Genâ, o hoogste Majesteit!

Gun door ’t geloof in Christus krachten,

om die te doen uit dankbaarheid.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen