Rome op de bres voor huwelijk en gezin

De leer van de Rooms-Katholieke Kerk (RKK) gaat uit van het huwelijk als een sacrament, een van de zeven sacramenten. Een sacrament is volgens de Kerk zowel een onverbreekbaar teken als een bron van kracht door de werking van de Heilige Geest. In het canonieke recht lezen we het volgende: “Het huwelijksverbond, waardoor man en vrouw met elkaar een algehele levensgemeenschap vormen, die uit haar natuurlijke aard gericht is op het welzijn van de echtgenoten en op het voortbrengen en opvoeden van kinderen, is door Christus de Heer tussen gedoopten verheven tot de waardigheid van sacrament.” In een christelijk huwelijk zijn de echtgenoten door een “bijzonder sacrament” voor de plichten en de waardigheid van hun staat gesterkt en als het ware “gewijd”.

Het huwelijk als intieme levens- en liefdesgemeenschap is geen menselijke instelling, maar ingesteld door God, zo zet de Catechismus van de Katholieke Kerk uiteen. Hij schiep de mens als man en vrouw. De gemeenschap van man en vrouw is een afbeelding van Zijn liefde tot de mens. Het huwelijk bevindt zich nu onder de heerschappij van de zonde, maar de scheppingsorde blijft bestaan.

Een en ander brengt de RKK tot de leer van de eenheid en “onontbindbaarheid” van het huwelijk, met een beroep op Jezus in Matth. 19:6. Tussen de echtgenoten is een band gelegd, die van nature “blijvend en exclusief ” is. Krachtens haar aard zelf eist de huwelijkse liefde van de echtgenoten een “onschendbare trouw”. Liefde wil definitief zijn, in plaats van “tot nader order”. Het diepste motief hiervoor vindt Rome in de trouw van God aan Zijn verbond, van Christus aan Zijn kerk. Door het sacrament ontvangt de onontbindbaarheid van het huwelijk hiermee “een nieuwe en diepere zin”.

De RKK kan een nieuwe verbintenis na een scheiding daarom ook niet als geldig erkennen. “Indien de gescheiden echtgenoten burgerlijk hertrouwd zijn, bevinden zij zich in een situatie die objectief ingaat tegen de Wet van God. Daarom kunnen zij, zolang deze situatie duurt, de eucharistische communie niet ontvangen”, stelt de Catechismus.

Gezin als “huiskerk”

Rome legt een nauw verband tussen huwelijk en gezin. Beide zijn “geordend” op het welzijn van de echtgenoten en op de voortplanting en opvoeding van de kinderen. Ze behoren daarom tot “vormende” verbanden, het onderwerp van dit themanummer. De liefde van de echtgenoten en de geboorte van kinderen doen tussen de leden van eenzelfde gezin “persoonlijke banden en oorspronkelijke verantwoordelijkheden” ontstaan, aldus de Catechismus. Men moet het gezin zelfs als het “normale referentiepunt” beschouwen, waarnaar de verschillende vormen van verwantschap beoordeeld moeten worden.

Het gezin is de “oorspronkelijke cel van het maatschappelijk leven”. Het is de natuurlijke gemeenschap waarin man en vrouw geroepen zijn om zichzelf te geven in liefde en in het doorgeven van het leven. Het gezag, de stabiliteit en de onderlinge verhoudingen in de schoot van het gezin vormen de grondslag voor de vrijheid, de veiligheid en de broederlijkheid in de schoot van de samenleving. “Het gezin is de gemeenschap waarin men van kindsbeen af de zedelijke waarden kan leren kennen, kan beginnen God eer te bewijzen en kan leren de vrijheid op een goede wijze te gebruiken.”

De ouders zijn de eerste verantwoordelijken voor de opvoeding van hun kinderen. Zij nemen deze verantwoordelijkheid allereerst op door ervoor te zorgen dat hun huis een “thuis” wordt, waar tederheid, vergevingsgezindheid, eerbied, trouw en belangeloze dienstbaarheid regel zijn. In het gezin kunnen deugden worden voorgeleefd en aangeleerd. Opnieuw dus oog voor de vormende verbanden!

Huwelijk en gezin zijn ook de plaatsen waar kinderen opgevoed worden tot het geloof. Door de genade van het sacrament van het huwelijk hebben de ouders de verantwoordelijkheid, maar ook het voorrecht ontvangen om “aan hun kinderen de Blijde Boodschap mee te delen”, aldus de Catechismus. De levensgewoonten in het gezin kunnen affectieve houdingen tot stand brengen, die gedurende het hele leven een waarachtige grondslag en steun voor het geloofsleven kunnen betekenen.

Het christelijk gezin is geroepen een teken te zijn van de liefde van God. Het gezin is zo de kleinste cel van kerkzijn en wordt in de katholieke traditie ook wel de “huiskerk” genoemd. Wie denkt hierbij niet aan de puriteinse gedachte van het gezin als ‘een kerk in het klein’? Vandaar het belang van de huisgodsdienst. Het christelijk gezin is volgens de Catechismus “een gemeenschap van geloof, van hoop en van liefde.” Het drukt de gemeenschap van de Vader en de Zoon in de Heilige Geest uit.

Seksualiteit

De RKK hecht grote waarde aan kuisheid. En daarmee bedoelen we zeker niet direct het celibaat. Élke gedoopte is geroepen tot kuisheid, stelt de Catechismus. Kuisheid betekent “de geslaagde integratie van de seksualiteit in de persoonlijkheid en wijst daarmee op de innerlijke eenheid van de mens als lichamelijk en geestelijk wezen.” De seksualiteit wordt echt persoonlijk en menswaardig beleefd, wanneer ze opgenomen wordt in de relatie tussen twee personen, in de volledige wederzijdse overgave van man en vrouw, onbeperkt van duur.

Paus Johannes Paulus II schreef in zijn apostolische exhortatie Familiaris Consortio over het gezin dat de seksualiteit het innerlijk wezen van de menselijke persoon als zodanig raakt. “Zij is alleen echt menselijk, als zij een geïntegreerd onderdeel is van de liefde waardoor de man en de vrouw zich tot aan de dood geheel aan elkaar verbinden.”

De RKK is daarom kritisch naar homoseksualiteit. Steunend op de Heilige Schrift, die deze betrekkingen voorstelt als een “ernstige ontaarding”, heeft de Traditie of Overlevering steeds verklaard dat “homoseksuele daden intrinsiek ongeordend zijn”, aldus de Catechismus. Ze zijn in strijd met de natuurwet. Homoseksuele handelingen sluiten de seksualiteit af voor de gave van het leven. Ze komen niet voort uit een ware affectieve en seksuele complementariteit. Daarom kunnen ze “in geen geval” goedgekeurd worden.

Deze “objectief ongeordende neiging” betekent voor de meeste homoseksuelen een beproeving. Men moet deze mensen met respect, begrip en fijngevoeligheid behandelen, vindt de RKK. Men moet iedere vorm van onrechtmatige discriminatie vermijden. Maar ook deze mensen zijn geroepen om in hun leven de wil van God te volbrengen en zijn tot kuisheid geroepen. Door de deugd van “zelfbeheersing”, die hen tot innerlijke vrijheid opvoedt, eventueel met steun van een belangeloze, vriendschappelijke begeleiding, door het gebed en de genade van de sacramenten, kunnen en moeten zij geleidelijk en standvastig voortgang boeken op de weg van de christelijke volmaaktheid.

Lange traditie

De RKK heeft een lange traditie in de bezinning op huwelijk en gezin. Paus Franciscus riep twee synodes over het gezin samen. Van 4 tot 25 oktober 2015 vond in Rome een Algemene Bisschoppensynode plaats over de roeping en de zending van het gezin in de Kerk en de wereld van vandaag. Deze synode was een vervolg op de Bijzondere Bisschoppensynode van 5 tot 19 oktober 2014, met als thema: “De pastorale uitdagingen voor het gezin in de context van de evangelisatie.”

In 2016 verscheen de post-synodale exhortatie over huwelijk en gezin, Amoris Laetitia, de blijdschap van de liefde. Deze vormde de afronding van een wereldwijde rooms-katholieke dialoog over veel kwesties die met huwelijk en gezin samenhangen. Voor een stabiele samenleving zijn harmonieuze gezinnen uitermate belangrijk. Paus Franciscus benadrukt dat de integrale opvoeding van kinderen een wezenlijk en onver-vangbaar recht is dat de ouders niet ontnomen mag worden. Vorige maand stelde de paus voor de Federatie van Katholieke Gezinsverenigingen in Europa dat het gezin gebaseerd is op het huwelijk en daarom cruciaal is. "Het is de primaire cel van onze gemeenschappen en moet als zodanig worden erkend, in zijn unieke en onmisbare wederbarende functie."

De paus verkondigt de katholieke leer inzake huwelijk en gezin, maar gaat ook soepel om met ‘ongeregelde’ situaties, zoals ongehuwd samenwonenden en homostellen, of gescheiden partners die een tweede huwelijk aangaan. Officieel mogen deze beide groepen niet aan de communie deelnemen, maar de paus benadrukt dat zij “niet buitengesloten” mogen worden van kerkelijke activiteiten en dat er in de lokale gemeente een oplossing gevonden moet worden. Daarom moet de kerk hen helpen te groeien in geloof en liefde, en dat kan ook de hulp van de sacramenten omvatten. De paus is om deze voorzichtige pastorale openheid flink bekritiseerd in eigen kring. Evenwel tornt hij niet aan de katholieke leer inzake huwelijk en seksualiteit.

Waardering

Orthodoxe protestanten zullen in bovenstaande opvattingen veel herkenning vinden. Een woordvoerder van Opus Dei, een van de meest orthodoxe katholieke organisaties, vertelde mij eens in de jaren negentig dat hij regelmatig overleg had met reformatorische kerken over medisch-ethische kwesties. Op ethisch gebied zijn veel parallellen tussen orthodoxe reformatorische kerken en Rome te trekken, alleen zal een protestant moeite hebben met het grote accent dat Rome legt op natuurwet en traditie en een te zeer ongebroken relatie tussen schepping en verzoening. Iedere gedoopte deelt immers in het kindschap van God, wat een trek van heilsuniversalisme oproept, hoewel dat laatste officieel als leer is verworpen.

Men kan dogmatische gesprekken met Rome voeren, zo stelde W. J. op ’t Hof eens in een boek over het gereformeerd piëtisme, maar als dat echt inhoudelijke gesprekken zijn, gaat men uit van verschillen en dan is zo’n handelwijze bij voorbaat vruchteloos. Beter is zijns inziens een vertrekpunt te vinden in wat verbindt.

En dan noemt hij de sterke overeenkomsten op het gebied van de ethiek tussen behoudende protestanten en de leiding van de Rooms-Katholieke Kerk. Toch is hij ervan overtuigd dat de wederzijdse herkenning van de katholiciteit van de middeleeuwse vroomheid “het beste vertrekpunt is voor een wezenlijke ontmoeting tussen Rome en Reformatie.” Uiteindelijk is het dan niet de ethiek maar de spiritualiteit die die de kloof kan overbruggen. “Tegenstellingen kunnen alleen maar overbrugd worden en patstellingen kunnen uitsluitend doorbroken worden wanneer de harten van de in het geding zijnde personen op een positieve wijze geraakt worden. In deze zin vormt de vroomheid de geschiktste mogelijkheid van oecumene. Bovendien valt hiervoor veel meer te verwachten van de lange adem van de eeuwenlange katholieke devotionele en mystieke traditie dan de kortstondige briesjes van allerlei vormen van moderniteit en modieusheid, die nu veelal opgeld doen.”

Moderne tijd

We zien dat laatste de kop opsteken in de Synodale Weg, de wereldwijde consultatie van het grondvlak van de RKK ten einde de thema’s van de komende tijd in de wereldkerk te bepalen. In Duitsland krijgt dat vorm in een openlijke kritiek op de seksuele moraal van Rome die als achterlijk en conservatief wordt weggezet. Het heeft in de Duitse RKK geleid tot een pleidooi voor openstelling van het huwelijk voor mensen van het gelijke geslacht en de acceptatie van homoseksualiteit en gewijde vrouwelijke ambtsdragers.

De protestantse ethicus dr. Theo Boer stelde een aantal jaren geleden aan de hand van opvattingen over het zevende gebod in protestantse kring dat er maar weinig ruimte overblijft voor de traditionele kijk op het huwelijk als een onverbrekelijke, publiekelijk bezegelde verbinding tussen één man en één vrouw. Daarom kan hij zich geen christelijke ethiek voorstellen “zonder dat de kerken en de samenleving vanuit Rome regelmatig bij de les werden gehouden.” Protestanten speelden volgens hem een belangrijke rol bij de acceptatie van euthanasie en zijn medeverantwoordelijk voor de euthanasieregeling in Nederland. Hij stelde dat het protestantisme sterke nadruk legt op de mondigheid van de enkeling. Het resultaat daarvan is vaak “een ethiek die alle kanten op kan.”

Ongeacht de grote theologische verschillen tussen Rome en Reformatie zien we steeds meer dat de RKK zich opwerpt als hoeder van de traditionele verbanden van huwelijk, gezin en familie. Zij roept daarmee de afkeer op van veel protestanten. Het gaat zelfs zo ver dat conservatieve katholieken in Duitsland waarschuwen voor “protestantisering” van de RKK. Voor hen zijn protestanten moderne en liberale christenen die haaks staan op het gezag van de kerk en de traditionele gezins- en huwelijksethiek. Het zijn vooral de liberale gelovigen die bezwaar hebben tegen het samengaan met Rome, zo constateerde Bram van de Beek eens terecht. Want dan moeten ze hun vrijzinnigheid opgeven. Het wordt tijd dat de orthodoxe protestanten opstaan en de oorspronkelijke idealen van de Reformatie weer nieuw leven inblazen, ook ten aanzien van huwelijk, gezin en seksualiteit.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen