Kerststemming aan de Donau

Langs de weg die van de luchthaven naar Belgrado voert, doemen billboards op die parfums en mobiele telefoons als noodzakelijke luxe aanprijzen om gelukkig te worden. De auto's op de tweebaansroute variëren van bestofte Yugo's tot chique Volkswagens. En dan, vrij abrupt, een ereboog met de woorden "Welkom in Belgrado". Op het eerste gezicht oogt oud Belgrado als een samenraapsel van haveloze en kapot gebombardeerde gebouwen. Nieuw Belgrado kenmerkt zich door een aantal opvallend moderne hotels en congrescentra tussen grauwe woonkazernes. Ondanks dat straalt de vanouds kosmopolitische stad iets dynamisch uit. Het zit 'm in de mensen, alsof ze soepeler bewegen, kordater lopen, ja, alsof ze net uit een kramp zijn geschoten waar ze tot 5 oktober in hebben gezeten.

"En, hoe voelt het in het bevrijde Belgrado?" vraagt Milisav Savic, populair schrijver van verhalen, terwijl hij zwierig een kop Turkse koffie met een glaasje slibowitz serveert. Hij wijst op een oud, indrukwekkend doek aan de wand. Het stelt Belgrado voor aan de rivier met op de voorgrond een aantal hoog opgebolde botten. Is het voorspelde symboliek van de schilder geweest? Eronder staan, wijd uit elkaar, de letters Kosova. Savic, spottend: "We kennen hier de koude, scherpe wind die vanaf de Hongaarse vlakte de Balkan binnenwaait. We zullen die af en toe nog wel blijven voelen, ha ha."

Cultuur

Bijna twintig jaar lang, sinds de dood van maarschalk Tito in 1981, hing er een nieuw ijzeren gordijn over de Balkan. Jaren van een kil en autoritair bestuur deden afbreuk aan de "mentale condities" van de bevolking van Servië. "We hebben geleden, gewoon geleden", zegt de schrijfster Vida Ognjenovic. Zij hoopt vooral dat er een verbetering gaat komen in de alledaagse omstandigheden. "Wij kampen hier met trauma's. Niet alleen van de bombardementen van vorig jaar, maar ook van alles wat met dictatuur heeft te maken." Ognjenovic, die als hoogleraar is verbonden aan de Akademy of Arts in Novi Sad: "In allerlei opzicht hebben we een verwoest land, zonder werkgelegenheid en zonder cultureel leven. Dat moet van nul af aan worden opgebouwd, want we zijn enige decennia teruggeworpen in de tijd."

Tegenover het Westen laat Vida Ognjenovic haar gevoelens de vrije loop. "Men is daar blind geweest, men wist niet van het bestaan van het 'goede' Servië. Men keek alleen naar Milosevic, die de koppen van de kranten bepaalde. Niemand erkende ons, het volk. Zelfs ngo's vergaten ons." Dromen heeft ze niet meer. "Het beste nieuws dat ik droomde, is uitgekomen op 5 oktober. Ons land zal nog door de nodige crises moeten groeien. Mijn enige droom is misschien nog dat het totaal inerte culturele leven weer in beweging zal komen. Ik wil daar mijn volle medewerking aan verlenen."

Vrije media

Een van de kenmerken van het oude Servië was de breidel van de media. Elke journalist die zijn of haar werk serieus deed en dan met name op het vlak van de politiek, liep het risico van intimidaties, dreigementen of zelfs verdwijningen. Jarenlang was in Joegoslavië dan wel niet echt sprake van censuur, maar toch van een behoorlijk repressief beleid van de regering. De machthebbers zagen de media het liefst als bevriende instrumenten die volgzaam waren. Kritische journalisten werden gearresteerd of eventjes opgeborgen. Of ze verdwenen definitief. Dat hebben we gehad, stelt Lila Radonjic, die hoofdredacteur is van Anem, een onderneming die tv-producties vervaardigt. Radonjic, altijd in de contramine, was ooit verbonden aan de bekende onafhankelijke radio B92, die ernstig werd beknot in de uitzendingen. Heftig trekkend aan haar sigaret: "Het was wel spannend hoor, die tijd. De ene politie-inval na de andere. Nu gaan we ons richten op wat komen gaat." Ze pakt een geel kopje met schotel op waarop het woord Debata staat. "Gebruiken we bij panelgesprekken - waarbij we iedereen aan het woord laten komen in wisselwerking met het grote publiek."

Veselin Simonovic zetelt in een riante kamer ergens op een zesde verdieping. Vanachter zijn bureau heeft hij een panoramisch uitzicht over Belgrado - de koepel van het parlementsgebouw is zichtbaar. Simonovic is hoofdredacteur van Blic, dat zowel een dagblad als een magazine uitgeeft. De formule is die van degelijke commentaren naast de zeer gewilde 'fun'-on derwerpen als seks en sport. Jarenlang wist Blic de druk van het regime van president Milosevic zo goed en zo kwaad als dat ging te weerstaan. Na zijn vertrek kan de krant onbelemmerd verschijnen. "Concurrerend op de markt" is een van de eerste dingen die Simonovic voor ogen heeft. "Dat houdt in dat we gaan investeren in professionaliteit en onafhankelijkheid. Ons voordeel is dat veel andere kranten nog banden hebben met de macht." Vooral mensen tussen de 18 en de 45 jaar lezen Blic. "Daarom zijn wij een krant met toekomst. Onze lezers zijn niet stervende. Blics concept van de media is westers en Europees georiënteerd."

Taboes

Blic beschikt over correspondenten in de Joegoslavische deelrepubliek Montenegro en in het zuiden van Servië, waar het momenteel flink rommelt. Bij recente schermutselingen in de Presevo-vallei probeerden radicale Albanezen Servisch grondgebied binnen te dringen. Het is een nagenoeg unaniem gevoelen in Servië dat Kosovo bij Servië hoort. Maar echt raad met deze deelprovincie weet men niet. "Het is te veel voor ons geweest", vertelt Mirjana Saranovic, een filosofe die de eerste Oilily-vestiging in Servië realiseerde en vanwege zaken af en toe naar het moederbedrijf in Nederland reist. "Dus ik steek mijn hoofd in het zand, ik begin er niet over, want ik weet niet waar het heen moet met Kosovo. Toen ik op schoolreisje eens in Kosovo was, begreep ik niet dat dit ook bij Servië hoorde." Srdan Duric, het prototype van de Joegoslavische yup, heeft een beter idee. Flitsend, analytisch en uitgesproken. Jarenlang was hij journalist bij gerenommeerde kranten en tv- en radiostations. Ruilde zijn baan in voor directeur bij Comneting, een bedrijf dat mobiele netwerken opzet en onderhoudt. Hij is voorstander van een Kosovo binnen de republiek, zij het met de grootst mogelijke autonomie. Dat is iets wat velen, inclusief de huidige president Kostunica, veel te ver gaat.

Ontevreden

De parlementsverkiezingen van vandaag zijn bepalend voor de toekomst van Servië. Ze liggen ook in het verlengde van die van 24 september. Toen stemden de inwoners in groten getale tegen de politiek van oorlog en isolatie, de belabberde economische situatie en het economisch beleid van Milosevic. De onvrede onder burgers is sindsdien alleen maar gegroeid. Tussen 80 en 90 procent van de Serviërs geeft te kennen zich onbehaaglijk te voelen over de economische omstandigheden en de levensstandaard.

Het is aan de nieuwe politieke leiders te proberen de door jarenlange internationale handelssancties en de NAVO-bombardementen verwoeste economie op poten te krijgen. "Ze moeten het vertrouwen van de burgers in overheidsdiensten zien op te vijzelen en de strijd aanbinden tegen de onder Milosevic welig tierende corruptie. Behalve dat moeten ze meer internationale economische steun zien los te krijgen en buitenlandse investeringen in Servië bevorderen", vertelt Predrag Markovic, verbonden aan de 'denktank' G-17, die onder meer het Stabiliteitspact coördineert.

Teleurgesteld

"Ik wens dat mijn kinderen opgroeien in een Europees Servië", stelt Srdan. Nippend aan een whisky in een modern café waar de Belgradose intelligentsia zich laat zien, vertelt hij blij te zijn met de veranderingen in zijn land. Teleurgesteld is Duric ook. Hij doelt dan op de tot nu toe uitgebleven zuivering van de Servische strijdkrachten en aanhangers van Milosevic in de top van het omvangrijke politieapparaat. Sinds de "fluwelen revolutie" van oktober is de leiding van het gevreesde veiligheidsapparaat grotendeels intact gebleven en is er weinig werk gemaakt van de speurtocht naar door de elite geroofde goederen. De jongeman vindt het bijvoorbeeld een aanfluiting dat Milosevic in vol ornaat op radio Palma te gast was om zijn reine geweten onder aandacht te brengen. "Kennelijk is hij gezien bij bepaalde groepen van de bevolking. Met name de Serviërs in Kosovo stemmen op hem. Niettemin vind ik het weerzinwekkend dat hij, Milosevic, vrijuit mag praten. Hij heeft hier alles vernietigd en daarom moet hij worden berecht. Hij is een schande voor het land."

De nieuwe Joegoslavische president Kostunica ging op het punt van veranderingen omzichtig te werk. Duric: "Ik had verwacht dat de Democratische Oppositie van Servië grootschaliger en directer hervormingen zou doorvoeren. Dat is nodig voor een nieuwe start. Maar de schoonmaak zal wel vertraging hebben ondervonden omdat ook binnen de DOS nog veel oude politici zitten, mensen die samenwerkten met het vorige bewind. Maar de DOS moet nieuwe wegen inslaan. Er moet onder meer klare taal worden gesproken om te kappen met de 'oude' jongens die misdaden hebben begaan. Ze hebben nog te veel macht. Wat mij betreft leveren we ze onmiddellijk uit aan het oorlogstribunaal in Den Haag."

Toekomst

Volgens voorspellingen zal de Democratische Oppositie van Servië vandaag een zege van zo'n 60 procent tot zelfs 80 procent van de 250 zetels in de wacht slepen. Toch is het verstandiger niet al te hoog in te zetten op opiniepeilingen. De SPS van Milosevic eindigt naar verwachting als tweede (tussen de 13 en 20 procent). De hamvraag is hoe het toekomstige scenario er zal uitzien. Algemeen vreest men de wankele basis van de DOS omdat het een bondgenootschap is van achttien partijen. Duric, met een welhaast profetische gloed in zijn ogen: "De DOS zal in facties uiteenvallen. Bij eventuele vervroegde verkiezingen doen ze weer als verschillende partijen mee. En bij de komende presidentsverkiezingen zijn Djindjic en Kostunica elkaars rivalen, dat kan ik u op een briefje geven."

Blic' hoofdredacteur Simonovic toont zich gematigder. "Ik denk niet dat DOS een tijdelijke beweging zal zijn, maar dat ze zal beklijven. In het begin zullen er moeilijkheden te overwinnen zijn, zeker, maar dat redt de DOS wel. Anderzijds ik blij dat de SPS van Milosevic legaal meedoet met deze verkiezingen. Het is immers psychologisch voor ons uitermate belangrijk dat hij nogmaals wordt verslagen. Een probleem echter wel dat de DOS straks geen wezenlijke oppositie tegenover zich krijgt. Dat is jammer, want een goede democratie fungeert het best als de regering en de oppositie aan elkaar zijn gewaagd. Dus moeten de verschillende flanken binnen de DOS de rol van oppositie op zich nemen."

Volwassen

Als de door achttien politieke partijen gevormde DOS een zege behaalt, dan kan zij alléén een regering vormen en de broodnodige hervormingen proberen door te voeren. Gemakkelijk zal het niet zijn, weet iedereen. Er is moed voor nodig. Vida Ognjenovic ziet een lichtpuntje: "Onze burgers zijn sterker en politiek volwassener geworden. Zij ontgroeiden het nationalisme. De verkiezingen zullen onze politieke volwassenheid staven. Onze toekomst ligt niet in de extremen, maar in het midden. We zijn de oubollige retoriek allang beu." Haar handen ineenslaand roept Mirjana Saranovic uit: "Het tijdperk van Milosevic is een les voor ons geweest. Laten we er onze winst mee doen."

Prof. dr. Dragoljub Micunovic -medeoprichter van het Centrum voor Democratie en ooit gevangene in een van de concentratiekampen van Tito's goelagarchipel- signaleert het einde van het agrarische Servië. "De Duitse historicus Leopold von Ranke was een kenner van onze geschiedenis. Hij wees op de centrale rol van de familie en zei hoe deze huishoudingen zichzelf bedropen en naar binnen waren gekeerd. Vanaf nu gaat het enorm veranderen. Europa wordt een belangrijke factor voor Servië. Let op: binnen tien jaar is geheel Joegoslavië zover dat het aan de toelatingscriteria voldoet."

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Terug naar resultaten Printen