UIT DE HISTORIE

Groote Tudor-Flguren. (Scbetsen uit den tUd der Rerormatie ia Engeland en Scbotland.)

VI.

D"0 „Verdediger des Geloofs".

God maakt de geschiedenis. Zijn Voorzienigheid gaat daarover. Wij zien alleen den verwarden achterkant van het borduurwerk en begrijpe.i er niet veel van. Soms, achteraf, krijgen we een glimpjo van het werk zelf te zien, maar wij zien het ook dan nog maar met verduisterde oogen, ©n veel blijft ons nog raadselachtig in verband met, het Godsbestuur, waarvan we weten door het geloof, dat het rechtvaardig, rein, wijs en goed is, en gaat over alle ding.

Als kind stellen we ons de zaken simplistisch voor: de Hervormers en hun volgelingen zijn vrome menschen, met zuivere bedoelingen, die alles, goed en bloed, over hebben voor d© zaak des Heeren. En gelukkig kunnen we zeggen, dat er door Gods genade zoo ook werkelijk velen waren, als w© er maar bij willen bedenken, dat ook hun beste werk©n met zond© waren bevlekt, omdat ook zij zondaren waren.

Maar verder: welk een onzuiverheid, welk ©en wirwar van zelfzuchtig© bedoelingen, van politiek spel; aan de zijde der Protestanten bij de Luthersche vorsten in Duitschland, bij verschillenie machthebbers in Engeland en Schotland; aan die der Roomschen bij d© koningen van Frankrijk: Frans I, Hendrik II, d© trouwelooz© Catharina de Médicis en haar even trouwelooze zonen; bij de keizers van Duitschland, inzonderheid Karel V, die d© Protestanten vervolgde en Rome liet plunderen; bij den Heiligen Vader zelf, die zijn kerkelijke politiek telkens liet beheerschen door de werkelijke of vermeend© belangen van zijn Kerkelijken Staat, zijn wereldlijk gebied in Italië.

En door dat alles heen vervult God Zijn raad: „God moves in a mysterious way. His wonders to perform", God schrijdt voort door de historie op een mysterieuz© wijz©, om zijn wonderen te verrichten. En de mensch is verantwoordelijk voor zijn daden. Dat weten w© óók heel goed.

Inzonderheid ook in Engeland en Schotland draagt uiterlijk de weg, dien de Hervorming er gegaan is, zeer sterk 't kenmerk van het dynastieke en politieke spel der vorsten en rijfcsgrooten.

Hendrik VIII, zooals w© gezien hebben, begunstigde niet alleen d© Renaissanoe-beweging, maar was in zijn jeugd ook geneigd t© luisteren naar edel© mannen als Colet en Kardinaal Fisher, van wie inzonderheid d© eerste moedig d© gebreken in de kerk aanwees.

Maar Colet stierf, en Hendriks vrouw, Catharina van Arragon, gaf hem geen zoon, waardoor zijn dynastie gevaar liep en burgeroorlogen na zijn dood dreigden terug te keeren.

Die twee dingen, maar vooral het laatste, hebben, menschelijkerwijze gesproken, den gang der kerkelijke beweging in Engeland bepaald, en aan de Engelsch© Kerk dat geheel ©enige karakter gegevsn, waardoor zij tot op den huldigen dag een middenplaats inneemt tusschen Rome en het continentale Protestantisme.

Kort na het optreden van Luther richtte Hendrik, die een zorgvuldig© opvoeding had gehad, en zich meer voor theologisch© kwesties interesseerde dan vel© monniken en priesters en zelfs kerkprelaten — meer b.v. dan zijn minister Kardinaal Wolsey — 'zich in een geschrift tegen Luther, en verkreeg 'desweg© van den Paus den titel „Verdediger des Geloofs", welken titel („Defender of the Faith") d© koningen van Engeland nog steeds voeren.

Maar die goed© verhouding tusschen Engeland en den Paus werd verstoord toen Catharina van Arragon na herhaalde teleurstellingen den koning niet .anders dan een dochter gaf: Maria, di© later den vreeselijken bijnaam „de Bloedige" („Bloody Mary") zou verwerven.

Catharina was eerst getrouwd geweest met Arthur, Hendriks overleden ouderen broer, ©n voor haar huwelijk met Hendrik was een dispensatie van den Paus noodig geweest, di© niet in allen deele regelmatig schijnt te zijn afgekomen.

Misschien hebben werkelijk de herhaalde teleurstellingen in zijn verwachting van een zoon, Hendriks Roomsch-Katholiek geweten doen spreken, zeker is het, dat dit geweten bijzonder luid werd in zijn eischen, toen de Koning liefd© opvatte voor Ann Boleyn, ©en wuft©, oppervlakkige, grillige hofdame, die Hendrik eenig© jaren geboeid hield.

Nu werd het ernst voor den Kanselierj Kardinaal Wolsey. Wilde hij 's konings gunst behouden, dan moest hij zorgen dat d© echtscheiding van Catharina van Arragon, waarvan al meer dan eens sprake was geweest, tot stand kwam.

Hij had het zelf wel kunnen doen, in zijn kwaliteit van Pauselijk legaat, en er was een tijd geweest, dat de Paus dit niet ongaarne zou gezien hebben, om van de verantwoordelijkheid af te zijn. Maar Wolsey vond het met het oog op de erkenning van do wettigheid en rechtvaardigheid der scheiding in binnen- en buitenland (om onvastheid in de erfopvolging en tevens buitenlandsch© verwikkelingen te voorkomen), beter dat d© Paus de scheiding uitsprak. En hij meende ook den Heiligen Stoel er wel to© te kunnen brengen.

Zelfs hoopte hij zelf den Pauselijken zetel te beklimmen, en een paar keer leek het ©r op alsof hij kans zou maken, met den machtigen invloed van zijn koninklijken meester — wiens vriendschap hier meer dan ooit door eigenbelang werd aangevuurd — achter zich. Maar de hoop werd niet verwezenlijkt, en in zijn optimisüsch vertrouwen den Paus tot d© scheiding te kunnen bewegen, had hij buiten den waard, dat is in casu Keizer Karel V gerekend.

Want Catharina van Arragon was Karels tante, en als 's Konings, huwelijk met Catharina, , naar Hendriks verlangen, onwettig werd verklaard van­ wege haar eerst© huwelijk met Arthur, dan zou 's Keizers nicht Maria onecht zijn en geen aanspraken op den Engelschen troon kunnen doen gelden.

Daarom wilde Karel tot eiken prijs de verklaring dier onwettigheid en d© echtscheiding voorkomen, en hij had d© middelen om aan zijn wenschen kracht bij te zetten.

Met Spanje had Karel na den dood van zijn grootvader Ferdinand van Arragon in 1516 ook Napels en Sicilië geërfd, en om Milaan streed hij met Frans I van Frankrijk. De keizerlijk© macht in Noord-Italië nam toe, de Kerkelijk© Staat raakte steeds meer in d© klem van den Spaansch-Keizerlijken invloed bekneld, en in 1529 moest d© Paus feitelijk als wereldlijk vorst de suzereiniteit van den Keizer erkennen. Nu was alle hoop van Wolsey en zijn meester om den Paus tot handelen in hun geest over te halen, vervlogen, ©n toen het ten slotte scheen dat Wolsey dan toch maai' van zijn macht als legaat gebruik zou maken, was het te laat: Catharina beriep zich op den Paus, en deze, thans de gehoorzame dienaar des Keizers, willigde haar wensch in.

Dit beteekend© Wolsey's val. Zijn rijkdommen en paleizen werden verbeurd verklaard, het kanselierschap werd aan Sir Thomas More gegeven, en een jaar later stierf de onrustige Kardinaal, de slagerszoon van Ipswich, in d© diepste ongenade: feitelijk was hij op weg naar den Tower, toen de dood hem trof.

Het was zeer tegen zijn zin, dat More het kanselierschap aanvaardde. Hij had den koning te kennen gegeven, dat hij diens inzichten inzake de scheiding van Catharina niet deelde. Maar toen Hendrik hem meedeelde, dat op hem geen beroep zou worden gedaan inzake de scheiding, had hij geen excuus meer om te weigeren, eu gaf met een bezwaard hart toe.

Thomas More, de schrijver vim het bekende Utopia, was een der vroege humanisten uit den Oxfordschen kring van Colet, Erasmus, Grocyn en William Lily. Hij had zijn land lief, maar het humanism© was in den grond kosmopolitisch van aard (Erasmus is er d© typische illustratiei van), beschouwde tenminste Christelijk Europa als het groot© vaderland. Dat Christelijk Europa werd bedreigd door den Turk, di© zelfs tot voor de poorten van Weenen kwam, en intusschen putten de ChristenvoTsten Europa uit door hun doellooze onderlinge oorlogen, waaraan ook Hendrik VIII zoozeer had deelgenomen, dat de rijkgevulde schatkist, hem door zijn vader Hendrik VII nagelaten, reeds leeg was. Dit bedroefde Mor©, en hij heeft er naar vermogen tegen gewerkt: hij wenschte vrede in Europa, tusschen broeders, óók opdat ze samen sterk zouden staan tegenover Aziatische of half-Aziatische belagers van den Christelijken godsdienst. Wie trekt hier niet een parallel met onzen tijd ?

More's schoonzoon Roper vertelt ons in zijn „Leven" van Thomas More, dat zij eens samen langs de Thames wandelden, en dat de toekomstig© kanselier toen zei: „Gave God nu, mija zoon Roper, op voorwaarde dat drie dingen goed vaststonden in de christenheid, dat ze mij in een zak stopten, en hier straks in d© Thames wierpen".

Op Roper's begrijpelijke vraag, welk© di© drie groote zaken dan toch wel wezen mochten, antwoordde zijn schoonvader: „D© eerst© is, dat, terwijl nu de meeste christenvorsten in ©en strijd op leven en dood gewikkeld zijn^), ze allen in vrede leefden. De tweede, dat, waar de Kerk van Christus op het oogenblik zoo erg lijdt onder dwalingen en ketterijen, zij tot rust kwam in een volmaakte eenheid van godsdienst. De derd©, dat de kwestie van het huwelijk van den koning tot de eere Gods en d© rust van all© betrokken partijen, bevredigend geregeld was". ^)

Met di© „dwalingen ©n ketterijen" bedoeld© More in d© eerste plaats wel de leeringen der hervormers, al was hij niet blind voor d© gebreken der roomsche kerk, en al was hij bijvoorbeeld vóór het verspreiden van den Bijbel in het Engelsch onder het volk. Dat hadden Wyclif en zijn volgehngen, d© LoUarden (J^ 1400), ook gedaan, maar More vond, dat de vertaling en verspreiding niet door individueel© personen mocht geschieden, maar moest uitgaan van de Kerk, van d© Aartsbisschoppen ©n Bisschoppen. Hij richtte zich dan ook persoonlijk in geschrifte tegen William Tindale, een uitgeweken Engelsch protestant, die eerst in Duitschland, daarna in Antwerpen, den Bijbel in het Engelsch verla^ld©, . welke veital'ng in Engeland kon worden binnengesmokkeld door den steun van Engelsch© kooplieden in Antwerpen, en met oogluikende toelating van den haer der Nederlanden, Karel V, di©, gebelgd over de behandeling van zijn nicht Catharina door Hendrik VIII, wel gaarne zag dat Engeland in onrust werd gebracht: „God moves in a mysterious way. His wonders to perform"!

Toen later door Hendriks tijdelijke politieke zwenking naar de zijde der hervormers bove-i-

genoemd motief voor Karel niet meer gold en Tindale, na meer dan ©en jaar op het kasteel Vilvoorden bij Antwerpen gevangen te hebben gezeten, in 1533 den brandstapel moest beklimmen, waren zijn laatste woorden volgens Foxe in zijn Martelarenboek: „Heere, open de oogen van den Koning van Engeland". „Of Hendriks oogen wel ooit voor iets anders geopend werden dan voor wat hij als zijn eigen belang beschouwde, mag betwijfeld worden", zegt ©en zeker schrijver, maar toen Tindal© verbrand werd, was More reeds onthoofd, en was Hendrik begonnen toe te stemmen in de verspreiding van bijbels in het Engelsch. „God moves ". Tindale's vertaling was zeer goed, zijn Engelsch zeer zuiver. De Authorized V e r s i o n (door de regeering geautoriseerde vertaling, gelijk onze Statenvertaling) van IGll, die nog altijd in de Engelsche kerken gebruikt wordt, is voor 90 pCt. die van Tindale; en zij heeft, als bij ons de Statenbijbel, haar stempel op de Engelsche taal gedrukt.

he derde wensch van More, op zijn wandeling met Roper geuit, was dat de kwestie van 's Konings huwelijk op bevredigend© wijze geregeld mocht worden. Hij was toen nog geen kanselier. Wij hebben gezien, met welke belofte van 's Konings wege hij dat ambt op zich nam. Toch werd deze zaak hem noodlottig.

Want de Koning wilde nu doorzetten: hij wenschte haast te maken met zijn huwelijk met Ann Boleyn, want de zoon, dien hij verwachtte, moest de rechtmatige troonopvolger zijn. Toen de Paus, onder druk van Karel V, weigerde 's Konings huwelijk met Catharina van Arragon onwettig te verklaren, proclameerde Hendrik zichzelf tot hoofd der — in leer en organisatie overigens dezelfde blijvende — Eiigclsche Kerk, liet door den Aartsbisschop van Canterbury, Cranmer, die hem als zoodanig met overtuiging erkende, de onwettigheid bovengenoemd uilspreken, en zich in den echt verbinden met Ann Boleyn, die hem spoedig tot zijn nieuwe teleurstelling, inplaats van een zoon, een dochter, de latere koningin Elizabeth, schonk.

De geestelijkheid van Engeland boog. Ni©t alzoo Thomas More, de beminnelijke-, om zijn humor gezochte, vredelievende, graag theologiseerende rechtsgeleerde Humanist; Ltopist en tegelijk conservatief kanselier van een tiran; iemand die wel hervormingen wilde, maar met handhaving van het hoogste kerkgezag, dat van den Paus: om Godswil en des gewetenswil, — want zóó zag hij het, hij kon niet anders, evenmin als Luther.

Hij legde zijn kanselierschap neer, werd spoedig naar den ï'ower gebracht, en toen hij bleef weigeren den Koning als hoofd der kerk te erkennen, viel zijn hoofd op het blok, na 15 maanden gevangenschap (1536).

Kardinaal Fisher trof om dezelfde reden hetzelfde lot.

De breuk van Engeland met Rome met al de verstrekkende gevolgen er van was een voldongen feit.

Geweld en tirannie van een roomsch vorst baanden den weg voor de hervorming in Engeland: „God moves in a mysterious way, His wonders to perform".

En de vorst, die van den Paus den ©eretitel verwierf van „Verdediger des Geloofs" maakt© tot martelaren de twee vrome mannen die Rome thans op het punt staat heilig te verklaren.

1) Het was nog vóór den vrede van Kamerijk (1529), m welks totstandkoming More een groot aandeel had, en die eenige jaren van vrede voor Engeland inleidde.

2) Geciteerd uit R. W. Chambers' artikel over Sir Thomas More in „The Great Tudors".

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen