Populisme: de onbetaalde rekening

In Holdijkiaanse stijl opent het artikel met een duiding van populisme als vaag en veelkleurig begrip. Een bondige definitie blijkt niet eenvoudig. Populisme wordt soms gekenmerkt door een beroep op het volk, tegen de ‘elite’, soms op de ‘aard’ van het volk vanuit weerzin tegen immigranten. Als het gaat om de inhoud van de politiek die populistische partijen voorstaan, ziet Holdijk veel variatie. “Niet altijd is duidelijk of er sprake is van linksof rechts-populisme, meestal omdat een totaalprogram of een coherente ideologie ontbreekt. Niet alle populisme is racistisch of zelfs fascistisch.”

STIJL EN OPSTELLING

Wel is er steeds sprake van een overeenkomstige methode en stijl. Eén van de kenmerken is een geprononceerd leiderschap. “Men zou van een volkstribuun kunnen spreken. Het optreden is dikwijls provocerend; persoonlijke aanvallen en grofheid jegens tegenstanders zijn geen uitzondering. Volks taalgebruik behoort ook niet zelden bij de stijl van optreden.” Een ander kenmerk is de overheersend negatieve, reactieve, soms zelfs reactionaire opstelling. Dat is volgens Holdijk begrijpelijk, in die zin, dat de massa van individuen gemakkelijker te verenigen en te mobiliseren valt tegen dan vóór iets.

TABOE OP POPULISME

Halverwege zijn betoog werpt Holdijk de vraag op waarom er tot ver na de Tweede Wereldoorlog een taboe rust op populisme. Dat heeft vooral te maken met de opkomst van de Nationaal Socialistische Beweging in ons land en het trauma van de Duitse bezetting daarna. De NSB bekritiseerde het parlementaire stelsel met zijn politieke partijen en beriep zich qua identiteit op de organische en homogene volksgemeenschap. Vanwege dit gebeuren wordt het populisme gelijkgesteld met antidemocratisch. Pas na Pim Fortuyn wordt dit taboe minder.

VOEDINGSBODEM

Volgens Holdijk is populisme niet het probleem van de politiek. Veeleer is het een symptoom van dieperliggende oorzaken. Dan valt te denken aan maatschappelijke onveiligheid, migratie en gebrekkige integratie van vreemdelingen, gevoelens van vervreemding bij autochtonen door de cultuur van nieuwkomers. Vervolgens is er een diep wantrouwen bij populistische kiezers jegens de politieke elite, omdat die zo goed denkt te weten hoe zij moeten denken en hoe zij zich moeten gedragen. Populistische leiders spelen daarop in door de politici en bestuurders die het beleid bepalen te verwijten dat ze hardhorend zijn en autistisch reageren op klachten en noden van mensen.

KLIMAAT

Maar volgens Holdijk is minstens zo belangrijk het culturele klimaat waarin het populisme kansen krijgt en kan gedijen. Retorisch vraagt hij: “Gaat het te ver om te veronderstellen dat populistische experimenten een kans krijgen wanneer funderende levensbeschouwelijke tradities tanende zijn?” Mensen kunnen daardoor in verwarring raken. Het populisme profiteert van de toegenomen individualisering en het daarmee gepaard gaande, voortschrijdende waardenpluralisme. Een overheid die er uitdrukkelijk voor heeft gekozen principieel uit te gaan van een niet-absoluut, slechts relatief waarheidsbegrip, heeft op al deze ontwikkelingen in de samenleving geen antwoord, laat staan een opbouwend verweer. Ziedaar: de onbetaalde rekening van de democratie.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen