Orgaandonatie (4)

De omschrijving die tot in de twintigste eeuw gold, is dat iemand dood is als zijn hart en ademhaling zijn stilgevallen. Daarbij sluit een orgaandonatie bij hartstilstand aan (ook al worden ten behoeve van de donatie toch nog vitale organen in leven gehouden). Daar ging met name het tweede artikel op in. Vervolgens zijn ook andere omschrijvingen mogelijk.

Een tweede omschrijving van dood-zijn luidt: hersendood is dood. Daarbij is het echter de vraag wat precies met ‘hersenen’ wordt bedoeld. Wordt daarmee alleen maar dat orgaan bedoeld dat begrensd is door onze schedel? Er is een tijd geweest dat ook het ruggenmerg bij de hersenen werd gerekend. Zo was dat ook nog in 1968, toen een speciale commissie in Harvard (VS) de neurologische doodsdefinitie introduceerde: een hersendode is iemand die ook geen reflexen meer vertoont. Daarover denken medici al vele jaren heel anders: het lichaam van een patiënt die hersendood is verklaard, kan nog tal van reflexen vertonen. De Nederlandse wet bedoelt met volledige hersendood dat er bij de hersenstam en -schors geen activiteiten meer gemeten kunnen worden.

Om deze diagnose te kunnen vaststellen wordt intensief onderzoek gedaan. Allerlei specialisten onderzoeken de patiënt daartoe. Er mag dan bijvoorbeeld geen bloeddoorstroming in de hersenen worden gemeten. Voor het vaststellen van deze diagnose geldt in Nederland een strenge procedure. Herstel van de patiënt is – anders dan bij een (diepe) coma – niet mogelijk. De wet spreekt in geval van de diagnose hersendood over een stoffelijk overschot. De vraag daarbij is of je iemand die stervende is, kunt gelijkstellen met een dode. Is de verwachting dat uiteindelijk alle functies van het lichaam zullen wegvallen, gelijk aan het feit van dood-zijn?

Hersenstam

Een derde doodsdefinitie betreft alleen de hersenstam: iemand is dood als zijn hersenstam geen activiteit meer vertoont. Deze definitie is bijvoorbeeld in Engeland gebruikelijk. Ook sommige Nederlandse deskundigen pleiten daarvoor. De redenering is: als de hersenstam geen activiteit meer vertoont, kan de hersenschors niet meer functioneren.

Deze deskundigen wijzen erop dat een EEG geen volledige duidelijkheid kan geven om de diagnose hersendood te kunnen stellen. Artsen zouden de diagnose van volledig hersendood nooit helemaal kunnen waarmaken. Beslissend voor deze wetenschappers is dat het proces van verlies van hersenfuncties en afbraak van de hersenen onomkeerbaar is. Het nietmeer-kunnen-functioneren stellen zij daarom gelijk aan dood. Zij vinden dan ook een laatste EEG wetenschappelijk gezien niet nodig.

Hersenschors

Nogal radicale filosofen en ethici stellen een vierde omschrijving van dood voor. Zij gaan uit van een moraal waarbij wij ons zouden moeten laten leiden door het grootste nut voor het grootste aantal. Het denken in termen van nut staat voorop. Als donatie nuttig is, zou je ook de dead donor rule (de regel dat de donor dood moet zijn), kunnen loslaten. Deze definitie van dood betreft de uitval van de grote hersenen, ook wel neocorticale dood genoemd. In de term ‘neocorticaal’ zijn de woorden ‘cortex’ (hersenschors) en ‘neo’ (nieuw) herkenbaar. De neocortex is betrokken bij de hogere functies van ons bewustzijn, zoals waarneming door zintuigen, bewuste bewegingen, redeneren, abstract denken en taal. Deze omschrijving stelt dat mensen dood zijn als deze functies zijn uit gevallen; zij hebben dan geen persoon lijkheid meer. Dat betekent dus dat de hersenstam nog wel geheel of gedeeltelijk functioneert. De patiënt kan misschien ook wel zelfstandig ademen. Deze radicale filosofen en ethici maken onderscheid tussen persoon-zijn en organisme-zijn. Zij betwijfelen of iemand die ernstige hersendefecten heeft, wel een mens is. In dat geval spreken zij liever over ‘organisme’. De filosoof-ethicus Peter Singer en ook anderen stellen dat na de diagnose hersenschorsdood organen zouden mogen worden uitgenomen als daarvoor toestemming is gegeven. Zij gaan uit van het nut dat een ernstig defect persoon kan hebben voor zijn medemens en de samenleving als geheel. In Nederland wordt daarover in het algemeen anders gedacht. Bij ons geldt de tweede omschrijving (volledig hersendood is dood). Maar wat staat in onze tijd vast? Er is veel in beweging. De roep om (verse) organen wordt steeds sterker.

Wat achter al deze ontwikkelingen in de medische wetenschap meespeelt, is een mensbeeld waarbij het lichaam ondergeschikt is aan de geest. Een markeringspunt in de ontwikkeling van deze gedachte is de zeventiendeeeuwse filosoof René Descartes, die onder meer bekend is vanwege zijn uitspraak: Ik denk, dus ik ben. Descartes maakte een scherpe scheiding tussen bewustzijn en lichaam. Dat laatste is uiteindelijk niet meer dan een mechaniek. Deze gedachte heeft zich doorgezet, en we zien in de moderne geneeskunde steeds meer wat de uiterste consequenties daarvan zijn.

Iemand die daarop heeft gewezen, is de Duitse filosofe Anna Bergmann, die cultuurgeschiedenis doceert aan een aantal Duitse en Oostenrijkse uni versiteiten. Bergmann heeft veel publi ca ties op haar naam staan over medisch-ethische onderwerpen. Zij keert zich sterk tegen de stelling dat hersen dood gelijk zou zijn aan dood, en heeft kritiek op het mensbeeld dat aan de huidige praktijk van orgaandonatie ten grondslag ligt.

Liefde

Op zichzelf is er – ook voor een christen – orgaandonatie mogelijk na de diagnose hartstilstand of hersendood. Wie daarvoor zijn toestemming geeft, neemt echter wel een heel ingrijpende beslissing. Een dergelijke beslissing kan worden genomen vanuit grote liefde voor de zieke naaste. Zo’n daad past zeker bij de liefde waarover de Schrift spreekt. Denk aan wat de barmhartige Samaritaan deed. Maar toch moet ook worden bedacht dat deze Samaritaan stilstond bij een gewonde man die op zijn weg lag. Hij hielp een concrete naaste. Kun je deze gelijkenis dan zonder meer toepassen op hulp aan mensen in het algemeen, die je niet ziet noch tegenkomt? Dat zou wel een heel radicale uitleg van het Evangelie zijn.

Toch kan liefde ertoe nopen een groot offer te brengen voor de onbekende naaste. Op zichzelf is dat mogelijk, ook zonder dat je daarmee toegeeft aan het streven van de medisch-wetenschappelijke wereld om het mens-zijn te beteren. Want dat moeten we ook bedenken: wetenschap en techniek hebben een grote vlucht genomen zonder rekening te houden met de betrekkelijkheid, vergankelijkheid en eindigheid van het menselijk bestaan. Alsof alles maar moet worden gedaan wat mogelijk is.

Impact

Daarnaast moet ook worden bedacht dat sterven een gebeuren is waar directe naasten nauw bij betrokken zijn. Een beslissing om organen te doneren heeft ook impact op hen. Als de geliefde naar de operatiekamer wordt gebracht waar zijn organen worden uitgenomen, gaat hij daarnaartoe met een normale huidskleur, maar hij komt heel anders terug. Wie zich daarop niet heeft voorbereid, kan daarvan behoorlijk schrikken. De vraag is wat dat doet met de verwerking van het verdriet. Normaal wil je zo lang mogelijk bij je geliefde zijn die stervende is. In geval van een orgaantransplantatie is de situatie heel anders. Er zijn verhalen van ouders die het niet kunnen verwerken dat zij ooit toestemming hebben gegeven voor het uitnemen van organen bij hun kind. Die toestemming hebben zij dan gegeven in een situatie waarin zij nog in shock waren over het ongeluk dat hun kind was overkomen. Zij konden na die toestemming niet meer tot het allerlaatste moment bij hem of haar zijn. Daarnaast heeft orgaantransplantatie impact op artsen en verpleegkundigen die bij de uitname van organen betrokken zijn. Ieder lid van het transplantatieteam heeft zijn eigen specialisme. Sommigen zijn aanwezig om een bepaald orgaan uit te nemen. Gespecialiseerde verpleeg kundigen en (bij hersendood) anesthesisten zijn echter vanaf begin tot eind erbij betrokken. Niet weinigen hebben grote moeite met dit proces. Daarnaar is ook onderzoek gedaan. Het betekent nogal wat als je ziet dat onder je handen door het uitnemen van organen een weldoorbloed lichaam verandert in een lichaam dat een lijkkleur krijgt. Er zijn verhalen van anesthesisten en andere medici die niet meer met een orgaandonatie willen meewerken.

Aan de andere kant is er de nood van diegenen die wachten op een levensreddend orgaan. Het is voorstelbaar dat je geraakt bent door hun nood. Hun verhalen zijn meestal aangrijpend. Daarom kun je in vrijheid besluiten tot donatie, als je alle factoren hebt overwogen. Maar het is geen gebod dat uit het Evangelie zou volgen.

Registreren

Moet je je dan laten registreren als donor? Of dat je geen donor wilt zijn? Je kunt er ook voor kiezen de beslissing aan je nabestaanden over te laten. Zij moeten een dergelijke donatie wel kunnen dragen. Je hebt niet alleen verantwoordelijkheid ten opzichte van de naaste die je niet kent, maar allereerst een verantwoordelijkheid ten opzichte van diegenen die aan je verbonden zijn. Vooral zal de desbetreffende vraag in geloofsgehoorzaamheid moeten worden overwogen. Daarbij is zonder meer het gebed nodig waarover de apostel Paulus spreekt in Filippenzen 1, namelijk dat onze liefde steeds overvloediger wordt in helder inzicht en alle fijngevoeligheid om te onderscheiden waarop het aankomt.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen