De discipel Johannes: een steunpilaar W

Het mag best opvallend genoemd worden dat de discipel aan wie we twintig procent van de omvang van het Nieuwe Testament te danken hebben, toch minder bekend is. Van de schrijver van een evangelie, drie brieven en de Openbaring zouden we het niet verwachten dat hij in de schaduw staat van Petrus en Paulus wat bekendheid betreft. Terwijl Petrus’ karakter en Paulus’ levensloop en missie al eeuwenlang onder christenen herkenning en inspiratie oproepen, lijkt het leven en het werk van de apostel Johannes – ondanks het rijke Bijbelse getuigenis daarvan – daarbij in de schaduw te staan. Hoe zou dat komen? Is daar een aanleiding toe, of ligt dat aan ons?

Johannes noemt zichzelf nauwelijks

Wie is Johannes en wat weten wij van hem? De naam van Johannes, de zoon van Zebedeüs, de broer van Jakobus, komt zo’n dertig keer voor in de evangeliën, het boek Handelingen en de brief aan de Galaten. Frappant is dat Johannes zichzelf nauwelijks noemt of een rol toebedeelt. Zonder zijn eigen naam te noemen, vermeldt Johannes zichzelf helemaal aan het einde van zijn evangelie (Joh. 21: 2). Hij omschrijft zichzelf als een van de zonen van Zebedeüs die samen met zes andere discipelen getuige is van de verschijning van de Heere Jezus aan de zee van Tiberias. Daarnaast tekent hij zichzelf enkele keren als de discipel die Jezus liefhad (Joh. 13: 23; 20: 2; 21: 7), maar verder vertelt hij niet veel over zichzelf.

Afkomst

Wat dat betreft, vertelt het evangelie van Markus ons meer. Markus noemt de naam van Johannes maar liefst tienmaal en geeft, ondanks de beknopte beschrijvingen, een aardig inkijkje in het leven van Johannes en van zijn familie. Een man, werkzaam in het bloeiende vissersbedrijf van zijn vader Zebedeüs, en net als zijn oudere broer Jakobus, afkomstig uit Kapernaüm, aan de noordkant van het Meer van Galilea. Op het moment dat Jezus langskomt, zijn Zebedeüs en zijn twee zonen hard aan het werk bij hun boot.

Samen met een aantal werknemers van het bedrijf zijn ze de netten aan het boeten. Werk dat precisie en vakmanschap vereist. Kennelijk is Jezus’ roeping zo overtuigend dat beide broers opstaan en Jezus volgen en hun vader en collega’s in het schip achterlaten. Het evangelie van Lukas kan helpen om de beslissing van de beide broers beter te begrijpen. Jezus vraagt om een van de twee aanwezige vissersschepen te mogen gebruiken voor Zijn onderwijs aan de menigte. En later vaart de ene boot een stukje uit in opdracht van Jezus en op klaarlichte dag vraagt Hij de netten uit te werpen, waarop de vissers getuige zijn van een van de grootste vangsten van hun leven. Dat wonder vormt de achtergrond dat zij kennelijk zomaar een punt zetten achter hun loopbaan en zonder uitvoerig overleg met hun vader Zebedeüs Jezus gaan volgen.

Vooraanstaande positie

Al vroeg in de evangeliën blijkt dat Johannes, samen met zijn broer Jakobus en Petrus, een vooraanstaande positie binnen de discipelenkring inneemt. In de lijst van discipelen in Markus 3 worden ze als eerste genoemd. Jezus neemt hen mee in het huis van de schoonmoeder van Petrus, samen met Petrus’ broer Andreas. Zij zijn ook degenen die als enige discipelen binnengaan in het huis van Jaïrus en erbij zijn als Jaïrus’ dochter uit de dood opstaat. En Jezus neemt uitsluitend Petrus, Jakobus en Johannes mee bij de verheerlijking op de berg. De manier waarop deze gebeurtenis beschreven wordt in de verschillende evangeliën wijst erop dat deze drie mannen gedurende de omwandeling van de Heere Jezus op aarde gezwegen hebben en pas na de opstanding van Christus gingen praten over wat hier gebeurde.

Johannes, een van de intimi van Jezus. Die kennelijk ook kon zwijgen wanneer de Heiland dat nodig achtte. Een positie die bleef, ook toen het lijden en sterven van Jezus naderbij kwam. Petrus, Jakobus en Johannes zijn alleen met Jezus op de Olijfberg waar Hij de voorzegging doet van de verwoesting van Jeruzalem (Mark. 13: 3) en ze begeleiden Hem in de hof van Gethsémané (Mark. 14: 33).

Eigen karakter

Hoe volgzaam Johannes wordt omschreven in het begin van het evangelie, de Schrift tekent hem tegelijk als een man met een sterke eigen wil en overtuiging. Zou dat de reden zijn dat Jezus heel specifiek Jakobus en Johannes Boanerges noemt, ‘zonen van de donder’, en geen van de anderen zo’n bijnaam krijgt? De gebroeders, die plotseling hun stem als een hevig onweer konden laten rollen, zodat de omgeving sidderde? Het zou wel licht werpen op het plotselinge vermaan van Jezus. Hij vermaant Johannes zelfs persoonlijk, als Johannes binnen de discipelenkring uitlegt dat ze iemand die in de Naam van Jezus demonen uitwierp, het zwijgen opgelegd hebben. Of die andere keer dat nota bene Johannes vraagt om vuur uit de hemel, omdat de Samaritanen hen niet verwelkomen en gastvrijheid betonen. En de verontwaardigde reactie van de discipelen op het verzoek van deze Boanerges om links en rechts van de Heere Jezus te mogen zitten in Zijn Koninkrijk valt toch te begrijpen! Kordaat en kennelijk overtuigd dat hij die vooraanstaande positie terecht bezat.

Nog een andere lijn

Bovenstaande neemt niet weg dat er ook nog een andere lijn te trekken is. Die zien we in het bijzonder oplichten als we luisteren naar wie Johannes volgens Johannes is. In het evangelie volgens Johannes omschrijft hij zichzelf al aan het begin als een volgeling van Jezus van het eerste uur als hij – zonder zijn eigen naam te noemen – samen met Andreas de hele dag bij Jezus in huis verblijft. Als opmaat van hoe hij later zal schrijven over zichzelf. Hij schrijft daar over zichzelf in woorden die we zo niet vinden in de andere evangeliën, namelijk als een van de disci-pelen die Jezus liefhad. En dan zo bedoeld dat hij iets laat oplichten van de bijzondere liefde van de Heere Jezus voor hem. Gebaseerd op de jarenlange omgang met elkaar was vooral deze discipel Hem langzamerhand lief geworden. Die in de loop van de tijd het meest directe contact met de Heere Jezus had. Die, omdat hij zo dicht bij Jezus in de Paaszaal aanligt, precies ziet en volgt wat er gebeurt. En, enkele uren later, terwijl alle anderen gevlucht zijn, Petrus op sleeptouw neemt, en zo kans ziet om het proces tegen Jezus te volgen.

Omdat hij een bekende van de hogepriester is. Misschien wel vanwege het eenvoudige feit dat het bloeiende vissersbedrijf van vader Zebedeüs hofleverancier was aan het priesterlijke paleis. Johannes, echt een vriend van Jezus, door er te zijn op de juiste momenten. Johannes, die ons vertelt hoe de Heere Jezus Zijn moeder toevertrouwt aan zijn zorgen. Die over zichzelf vertelt hoe hij samen met zijn andere vriend Petrus op weg naar het graf als eerste aankomt, maar dan minder kordaat is als in andere situaties en Petrus vóór laat gaan, maar wel onmiddellijk begrijpt wat hier aan de hand is en geloofde. Niet als een Boanerges Petrus vermaant, maar naar huis gaat. Naar het lijkt, in stilte. Ook wanneer hij Jezus als eerste herkent bij de zee van Tiberias, blijkt dit zijn houding te typeren. Hij tikt Petrus aan en laat hem voorgaan in de ontmoeting met de opgestane Heere. Kordaat én bescheiden.

Handelingen

Een lijn die we – sinds de opstanding van de Heere Jezus – bij Johannes alleen maar versterkt zien. Doorgetrokken zien in Handelingen. In de eerste hoofdstukken in Handelingen is Johannes voortdurend op pad met Petrus. Op weg naar de tempel om te bidden. Een kreupele man wordt genezen (Hand. 3). Samen met Petrus verschijnt hij voor het Sanhedrin, worden ze vastgezet en losgelaten (Hand. 4), bezoekt hij Samaria (Hand. 8). Johannes staat hier elke keer in de schaduw van Petrus. Petrus voert het woord. Johannes volgt. Zelfs wanneer zijn eigen broer Jakobus gedood wordt door Herodus Agrippa, wordt alleen Johannes’ naam genoemd. Johannes’ naam ontbreekt zelfs bij de beraadslagingen van de vergadering van de apostelen in Jeruzalem. Wat dat betreft is Paulus’ beschrijving leerzaam én raak. Zij die uiteindelijk de doorslag gaven om de genadegaven bij hem te erkennen zijn niet alleen de mannen die het woord voeren in Handelingen 15: Jakobus en Petrus, maar ook Johannes. Paulus geeft ze een prachtige naam: ‘steunpilaren’ (Gal. 2: 9). Johannes, een van de steunpilaren in en voor de gemeente van Jeruzalem, gaat in betrekkelijke stilte zijn gang. Alom erkend als een steunpilaar. Maar een steunpilaar meer op de achtergrond. Bescheiden.

Openbaring

Deze bescheidenheid blijkt ook uit Johannes’ vertrek van Jeruzalem naar Efeze. Onder keizer Domitianus wordt Johannes naar Patmos verbannen, een eiland, niet ver in zee en relatief dicht bij Efeze. Daar blijkt de apostel Jezus opnieuw te ontmoeten. Jezus verschijnt aan hem. In een gedaante en in een taal die ongetwijfeld herinneringen opriepen aan de verheerlijking op de berg. Terwijl Johannes siddert en beeft, en als dood aan Zijn voeten ligt, legt Christus Zijn rechterhand op hem en zegt: Wees niet bevreesd. Ik ben de Eerste en de Laatste. Johannes leren we hier kennen als schrijver en waarnemer van wat hierna zal geschieden.

Apostel van de liefde

Later is Johannes teruggekeerd naar Efeze. Daar heeft hij nog jaren geleefd en hij is op hoge leeftijd gestorven. Ontroerend is het getuigenis van Hiëronymus. Hij vertelt het verhaal van Johannes, die verzwakt en op hoge leeftijd gekomen, de samenkomsten van de gemeente wordt binnengedragen en zich alleen met deze boodschap tot zijn hoorders richt: Kinderen, heb elkaar lief! Die echo klinkt door in zijn brieven. De vertrouweling van zijn Vriend en Meester blinkt uit met woorden doortinteld van kordaatheid, bescheidenheid én liefde: En nu, lieve kinderen, blijf in Hem …! (1 Joh. 2: 28a)

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen