De kerk als rustpunt en antwoord op elektronische angst

Het boek van Jonathan Haidt, getiteld Generatie Angststoornis (in het Engels: The Anxious Generation), heeft veel tongen losgemaakt. De afgelopen weken heb ik al verschillende artikelen in kranten als NRC, ND en RD gelezen die zich baseren op de voorstellen van Haidt.

Jonathan Haidt is sociaal psycholoog en hoogleraar ethisch leiderschap aan de Business School van de Universiteit van New York. Hij doet al enkele jaren onderzoek naar de psychologische effecten van social media op de Gen Z-generatie (geboortejaar 1995-2010). De uitkomst van zijn onderzoek is dat hij pleit voor een beteugeling van het gebruik van elektronische apparaten en sociale media, vooral bij opgroeiende kinderen en jongeren.

Haidt stelt dat elektronische apparaten, zoals telefoons, tablets en computers, en sociale media hebben bijgedragen aan ‘de grote herstructurering van de kindertijd’ (The Great Rewiring of Childhood). Gen Z-jongeren merken door het gebruik van apparaten en apps in ieder geval vier schadeposten: de vermindering van sociale contacten en vaardigheden, slaapgebrek, de fragmentarisering van aandacht en verslavingen. Haidt ziet vanaf de jaren ’80 een verschuiving in de kindertijd van een spelgebaseerd gedrag van buitenspelen naar een schermgericht gedrag. Ouders hebben aan deze ontwikkeling bijgedragen door enerzijds kinderen te willen beschermen voor de gevaren die zij kunnen tegenkomen (Gen Z wordt ook wel de rubberentegelgeneratie genoemd) en anderzijds kinderen te weinig te beschermen voor de zuigkracht van elektronische apparaten en sociale media.

Het pleidooi van Haidt is niet om elektronica en apps uit te bannen uit het leven, want techniek is te verweven met het dagelijks leven en functioneren van mensen. Haidt doet wel voorstellen om telefoons en apps te beperken voor jongeren en ook stilteplaatsen te creëren.

Geloof, kerk en de multimediale wereld

Opvallend genoeg ruimt Haidt, een zelfverklaard atheïst, ook een hoofdstuk in zijn boek in voor de geestelijke of spirituele effecten van elektronica, games en apps. Ik denk dat Haidt daarin stof tot overdenken voor de kerk geeft. Allereerst maakt het virtuele leven alles profaan: alles is voor iedereen individueel beschikbaar en er is geen heilige en collectieve structuur van plaats (bijvoorbeeld de kerk), tijd (bijvoorbeeld sabbat of heilige dagen) en voorwerpen (zoals het kruis of de Bijbel). Je scherm maakt je individueel en er is op het internet niets wat ooit dichtgaat, dus iedereen deelt het leven in volgens eigen schema.

Het is echter volgens onderzoek gezonder en beter om een gemeenschap en structuur te hebben en de kerk kan die bieden.

Ten tweede is de kerk een plaats van lichamelijkheid, terwijl de virtuele wereld fysieke aanwezigheid en beweging minimaliseert. In de kerk kan gestaan of geknield worden tijdens het gebed, worden mensen bijvoorbeeld met een handdruk begroet, zingen we, wordt aan het Avondmaal de maaltijd gedeeld met het oog op het gedenken van Christus. Wie een bijeenkomst via Zoom heeft meegemaakt in de coronapandemie weet hoe anders dat is dan fysiek aanwezig zijn.

Haidt pleit ten derde voor plaatsen van rust, stilte en focus. Carin Slotboom heeft in haar bijdrage daar al aandacht voor gevraagd, dus daar wijd ik minder woorden aan. Een mens heeft het nodig om prikkels te verminderen, echt aanwezig te zijn in zijn/haar omgeving en tot zichzelf te komen.

Een interessante lijn die Haidt trekt is het belang van zelftranscendentie. Geloven maakt dat het leven en denken gericht worden op God. De kerkdienst als plaats van stilte en rust maakt dat het hart naar boven kan (sursum corda), bijvoorbeeld door bidden en zingen. Sociale media zijn platformen waar het vooral om jou draait, waar materialisme en oordeel veelvuldig te vinden zijn, waar het gaat om jouw imago en status.

In de kerk wordt gesproken over zonde en vergeving, over genade voor zondaren. Op sociale media is er eerder open en anoniem oordeel dan vergeving, eerder een cancelcultuur dan een tweede kans. Voor het onderhouden van relaties en het verbeteren van de geestelijke gezondheid ziet Haidt meer zin in de kerkelijke boodschap van genade en vergevingsgezindheid. Wie genade kent kan genadig zijn.

Al met al ziet Haidt een God-vormig gat in de mens dat in de moderne samenleving, o.a. door elektronica en apps, opgevuld wordt door troep en onnodige informatie. De mensheid zal de controle over het leven weer moeten hervinden.

Kerk-zijn in een angstige wereld

Ik geef grif toe dat Haidts argumentatie soms wat snel gaat. Een van de kritieken die Haidt krijgt is dat hij veel onderzoeken die verbanden (correlatie) aanwijzen, interpreteert als onderzoeken die oorzaken (causaliteit) aantonen. Zijn uitingen zijn soms wat massief en weinig genuanceerd. Ik denk echter wel dat Haidt op een belangrijk en gevoelig punt wijst, als ik ook kijk naar de effecten van elektronische apparaten, games en apps op mijzelf.

Haidts visie op de rol van de kerk is er niet een van ‘alles moet anders’. Haidt pleit er juist voor dat de kerk blijft doen en zeggen wat de kerk altijd al heeft gedaan. De kerk hoeft zichzelf niet opnieuw uit te vinden, maar moet wat mij betreft te rade gaan bij de boodschap van het Evangelie. Haidts inzichten wijzen op de gebrokenheid van ons bestaan, zoals de Bijbel ons reeds voorhoudt als gesproken wordt over zonde. De fragmentarisering van onze aandacht vraagt om het heilzame werk van de Geest, die onze harten (en onze aandacht) een maakt om de Heere te vrezen (Ps. 86: 11).

Genade en vergeving in Christus zijn de essentie van het Evangelie en dat Evangelie mag klinken in een samenleving waar onder andere door social media verharding en polarisatie prominenter zijn geworden. Het blijft opvallend dat buitenstaanders zoals Haidt de waarde en noodzaak van Evangelie en kerk zien, terwijl de kerk zelf er soms moeite mee heeft.

Nu de vakanties afgelopen zijn en de rust veelal weer ingeruild wordt voor de drukte vraagt het pleidooi van Haidt in mijn ogen om concrete uitwerking in onze persoonlijke levens en in het spreken en functioneren van de kerk.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen