Jongere Jozef

Bijzondere naam

Het is tegenwoordig niet vanzelfsprekend dat ouders hun kinderen nog vernoemen. Namen lijken eerder een uitdrukking te zijn van het unieke van de ouders, of van hun kind, dan dat namen uiting geven aan verbondenheid met het voorgeslacht, de traditie.

Over bijzondere namen gesproken: Jozef heeft ook een bijzondere naam. Zijn naam is een aansporing: ‘laten wij toevoegen!’ Het is zijn moeder die hem deze naam geeft. Ze zegt er zelf ook bij waarom, ze wil graag dat de HEERE haar nog een zoon geeft. Jaloers als ze is op haar zus Lea die dan al zes zonen en een dochter heeft gekregen. De twee vrouwen van Jakob zijn elkaars rivalen. Omdat Jakob Lea haat, zorgt God ervoor dat uitgerekend zij kinderen krijgt en Rachel niet. Dit zegt trouwens absoluut niet dat kinderloosheid een straf is van God. En toch kan het lastig zijn om zo’n geschiedenis te lezen. Rachel moet lang wachten voordat zij dan toch een kind mag ontvangen. De naam van Jozef is een herinnering aan de gebrokenheid in het gezin van Jakob.

En zijn naam is niet de enige herinnering aan de verstoorde familieverhoudingen. Ook de behandeling die hij van zijn vader krijgt, past hierbij. Jakob houdt meer van Jozef dan van zijn andere zonen. En daarom krijgt Jozef van zijn vader een prachtig bovenkleed in allerlei kleuren. Het zou goed kunnen dat dit gewaad gezien moet worden als een soort koningsmantel. Hoe dan ook is de voorkeurspositie van Jozef duidelijk. Zijn broers haten hem. En ze haten hem nog meer vanwege de dromen waarover hij vertelt. Ze worden verteerd door jaloezie.

Zou de zeventienjarige Jozef hier last van hebben gehad? De schrijver van Genesis lijkt er in ieder geval niet in geïnteresseerd. Maar hoeveel jongeren zijn er niet die vandaag de dag te maken hebben met gebroken thuissituaties? Onderlinge conflicten, huwelijksproblemen en echtscheidingen gaan de gemeente niet voorbij. Een stabiele basis in het gezin is helaas niet vanzelfsprekend. En dat op een leeftijd waarop er toch al zo veel in beweging is. Geen kind meer, maar zeker ook geen volwassene. Op zoek naar jezelf, waarbij tegenwoordig ook steeds vaker vragen spelen rond de genderidentiteit. Ben je een man of een vrouw, val je binnen geen van beide vakjes of nog iets anders? De kaders daarvoor liggen veel minder vast dan voorheen. Jongeren worden juist aangemoedigd om zelf hun identiteit te ontdekken en vorm te geven en dit loud and proud uit te dragen. Maar kom maar eens op dat punt als je nog volop in ontwikkeling bent. Als je die onzekerheden thuis niet kunt delen, is het goed om te merken dat er in de kerk wel open oog en oor is voor jou en je vragen. Wordt deze ruimte niet geboden dan zullen jongeren hun antwoorden ergens anders gaan zoeken.

Vrome Jozef

De psalmberijming van 1773 heeft het in Psalm 105 over: ‘de vrome Jozef, rijk in deugd’. Dat doet wel heel erg denken aan de tijd dat de inwoners van ons land vooral deugdzame burgers moesten zijn. Hoe deze berijming Jozef typeert, maakt hem dan tot een voorbeeld van deugdzaamheid voor ons allen. En zo is ook wel naar het leven van Jozef gekeken. Als een model voor hoe wij zouden moeten leven. Maar afgezien van het feit dat het moet gaan om de God van Jozef (Gen. 39: 21), ‘vrome Jozef’ komt niet per se sympathiek over. Hij is degene die ervoor zorgt dat slechte geruchten over zijn broers bij zijn vader belanden. Als er iets is wat je niet doet, is dat anderen verklikken. En dat lijkt toch precies te zijn wat Jozef doet.

Hoe moet Jozefs houding worden gewaardeerd? Het is op z’n minst opmerkelijk dat Jozef niet meegaat in het gedrag van zijn broers, maar er afstand van neemt. Je moet als jongere stevig in je schoenen staan, wil je iets anders doen dan de groep. Uit het rapport Jeugdtrends 2024 blijkt dat vrienden voor jongeren de belangrijkste reden zijn om zich al dan niet verbonden te voelen met de gemeente. En dat is begrijpelijk, omdat in de puberteit vrienden vaak belangrijker zijn dan bijvoorbeeld familie of de kerkelijke gemeente. Dat heeft iets kwetsbaars. Het kan goed zijn dat jongeren zich vooral met die vrienden verbonden weten en niet of nauwelijks met de gemeente. Of een vriendengroep ten opzichte van het geloof positief of juist negatief staat, maakt dan heel veel uit. Je wilt namelijk over het algemeen als jongere niet buiten de groep vallen.

Die groepsdruk moet niet worden onderschat. Hoewel niets maakbaar is, kan het goed zijn om als gemeente en opvoeders te investeren in vriendschapsvorming door de kerk. Jeugdtrends wijst erop dat het wel belangrijk is om catechese en ander jeugdwerk inhoudelijk niet te laten verwateren. Het moet méér zijn dan alleen die gezelligheid en vriendschapsvorming. Als er niets op het spel staat, hoef je namelijk ook niet te komen.

De vraag is echter niet of Jozef een sympathieke jongen is of een ‘vrome Jozef’. Zijn opstelling wordt in Genesis niet van een oordeel voorzien. Waar het om gaat in de geschiedenis van Jozef is dat de HEERE met hem is (Gen. 39: 2,21). Dat is de sleutel van heel de geschiedenis van Jozef.

Verleidingen

Die sleutel komt ook van pas wanneer we lezen over de verleidingen waarmee Jozef te maken krijgt en de manier hoe hij daarmee omgaat. De ene verleiding waarmee Jozef te maken krijgt, komt uit de hoek van de vrouw van Potifar. Ze wil met hem het bed delen en dringt daar meerdere keren op aan. Ze probeert hem op een gegeven moment zelfs te dwingen door hem bij zijn kleed vast te grijpen als er verder niemand thuis is. Als niemand kijkt, en de verleiding is zo tastbaar aanwezig, blijf dan maar eens staande.

Maar Jozef vlucht voor de verleiding, omdat hij trouw is aan zijn heer en vooral omdat hij niet wil zondigen tegen God.

De tweede verleiding is de verleiding van macht. Jozef is in Egypte weliswaar eerst slaaf en vervolgens gevangene, maar later verkrijgt hij een toppositie. Hij wordt de tweede man van het Egyptische rijk. Hij is ‘als farao’ (Gen. 44: 18). Als Jozef deze positie heeft bereikt, komen op een zeker moment zijn broers bij hem. Er heerst honger in Egypte en in Kanaän en ze komen naar de onderkoning om bij hem graan te kopen. Op dat moment heeft Jozef ze volledig in zijn macht. Hij is de machtige onderkoning, zij zijn vermeende spionnen en dieven. Hij zou ze tot slaven kunnen maken. Ze zelfs kunnen doden. Maar dat is niet wat Jozef doet. Hij gaat anders om met zijn macht. Hij gebruikt zijn macht om zijn broers op de proef te stellen, om te zien of ze zijn veranderd. Jozef gebruikt zijn macht vervolgens ook om het volk Israël in leven te houden.

Het is verleidelijk om bij deze geschiedenissen jongeren aan te sporen te zijn als Jozef. Als je in verleiding komt: maak dat je wegkomt! Wees als Jozef! En als je de geschiedenis zo leest, vallen er ook allerlei lessen uit te trekken. En toch lijkt mij dit geen begaanbare weg. De Duitse theoloog Bonhoeffer schrijft over het gebed: ‘leid ons niet in verzoeking’, dat dit geen gebed is om de beproeving van mijn kracht. Want voor verzoeking in de Bijbel geldt dat ik van al mijn kracht ben beroofd, nog voordat die kracht kan worden beproefd. Als God ons verlaat, ons aan onszelf overlaat, staan wij weerloos tegenover de duivel. Zonder God blijven we nog geen seconde staande. En daarom is ons gebed: ‘leid ons niet in verzoeking.’

We moeten de manier waarop Jozef met verleidingen omgaat dan ook niet aangrijpen om jongeren nog een last op te leggen. Om naast alle prestatiedruk die toch al wordt ervaren, daar ook nog een kerkelijke variant aan toe te voegen. Jongeren krijgen het idee mee dat je zelf iets van je leven kunt maken. Je moet doen wat je leuk vindt, waar je goed in bent. De druk om er wat van te maken, het liefst ook nog niet doorsnee te zijn, is aanwezig. Al helemaal tegen de achtergrond van een vaak niet al te optimistisch toekomstbeeld. Het is belangrijk om jongeren te vertellen dat je succes en falen vaak niet in eigen hand hebt. Alleen al waar je wieg heeft gestaan, bepaalt voor een groot deel de kansen die je zult krijgen in het leven. Zowel ‘succes’ als ‘falen’ heb je niet in eigen hand. En dat geldt nog sterker voor het geloof.

Beter gezegd, ‘succes’ en ‘falen’ zijn woorden die vreemd zijn aan het geloof. Als je jongeren bijbrengt dat het antwoord op het vallen voor verzoekingen en verleidingen is: de volgende keer nog harder strijden tegen zonden en verleidingen, werp je ze ongenadig op zichzelf terug. Hetzelfde geldt als de boodschap is: vecht hard, maar als je faalt is God gelukkig genadig. Alsof Gods genade slechts een antwoord is op ons tekort. Hoe blijft Jozef staande als de verleidingen zich aandienen? ‘De HEERE was met Jozef.’ We moeten niet proberen te zijn als Jozef, maar verbonden raken aan Christus. We zijn volledig afhankelijk van Hem. Als Hij ons Leven is, geldt: ‘wie in Mij blijft, en Ik in hem, die draagt veel vrucht, want zonder Mij kunt u niets doen’ (Joh. 15: 5).

Geen succesverhaal

Het leven van Jozef leest ondanks zijn slavernij en gevangenschap misschien als een succesverhaal. Zelfs als slaaf en als gevangene bereikt hij vooraanstaande posities, want de HEERE is met hem. De meesterdromer wordt onderkoning. God zorgt voor Jozef, eind goed al goed. Zo lijkt het tenminste. En dat sluit aan bij het beeld dat veel jongeren van God hebben.

Uit Jeugdtrends 2024 blijkt dat veel jongeren het evangelie zien als ‘God voor ons’. Met wat goede wil kun je zeggen dat dit aansluit bij wat Paulus zegt in Romeinen 8: 31: ‘Als God voor ons is, wie zal tegen ons zijn?’ Maar waar Paulus dit in een adem noemt met ‘verdrukking, benauwdheid, vervolging, honger, naaktheid, gevaar of zwaard’ en met het dag na dag gedood worden en afgevoerd worden als schapen voor de slacht, vullen veel jongeren dit in als: God die je zonden vergeeft, van je houdt en er altijd voor je is. Dit is opmerkelijk, omdat steeds meer jongeren aangeven mentale problemen en eenzaamheid te ervaren. Wil dat zeggen dat wat zij zien als het evangelie niet raakt aan hun levens? Dat ze een scheiding maken tussen ‘geestelijk’ en ‘alledaags’? Jongeren gebruiken snel grote woorden om hun mentale toestand aan te duiden: ‘getraumatiseerd, depressief, sociaal angstig’, zonder dat dit door medische specialisten is gediagnosticeerd. De mentale gezondheidscrisis is volgens journaliste Lena Bril deels ook een taalcrisis: TikTok loopt over van therapeutentaal en na twee minuten is een zelfdiagnose zo gesteld. Maar afgezien van de precieze aard van de problemen die jongeren ervaren, ze merken en uiten dat het leven niet altijd alleen maar leuk is. En ze moeten weten dat dit niet verandert als je Christus gaat volgen. Want je moet je kruis op je nemen. Bereid zijn om te lijden vanwege Hem.

Ze moeten ook weten dat je te maken kunt krijgen met de verborgenheid van God. Achteraf ziet Jozef dan wel dat niets in zijn leven buiten God om is gegaan (Gen. 45: 4-8; 50: 19-21). Maar dat maakt de weg die hij moest gaan niet minder onbegrijpelijk en moeilijk. Jozefs leven is geen succesverhaal. Want vooraanstaand of niet, hij was toch maar een slaaf en een gevangene. Laat staan dat het alles oplost. We moeten jongeren leren het uit te houden met God, zoals we het zelf ook telkens weer leren uithouden met God die ook juist daar is waar in onze levens een kruis staat. Daar werkt Hij bij uitstek. En dan gloort Pasen.

In deze serie artikelen bekijken we verschillende jongeren in de Bijbel. Wat zegt de Bijbel over hun leven als jongere? Hoe werkt de Heere met en door deze jongeren? En wat zeggen deze Bijbelse jongeren ons vandaag de dag? Vandaag deel 1: Jozef.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen