Kerkmuziek: een preek op zich!

Ik noemde een paar kerstliederen. Bij het ‘Ere zij God’ begon hij te glimmen. ‘In den hoge, met van die bogen!’, zei hij en hij gebaarde met zijn armen. We zongen daar op zijn kamer het ‘Ere zij God’ uit. Dat wij dit lied daar op die kamer samen konden zingen, dat hebben we te danken aan de gemeentezang op eerste kerstdag, waarop de gemeente staande, uit volle borst en met volle overgave het ‘Ere zij God’ zong. Het samen zingen als gemeente of als koor kan een ervaring zijn die in een fase van vergevorderde dementie als herinnering boven kan komen.

Wat maakt muziek in de kerk zo bijzonder? Wat maakt de samenzang, het orgel, de psalmen en eventueel de gezangen, een koor, koperblazers zo bijzonder? Dit alles maakt een wereld waarin je binnentreedt, waarin je boven jezelf uitstijgt, jezelf verliest. Het is een wereld waarin je dicht bij God kunt komen, God kunt ontmoeten of een intense ervaring van God kunt hebben. Muziek geeft ons een ontmoetingsruimte voor God. Deze ontmoetingsruimte kan er ook zijn in een stilte of in woorden die in de preek tot ons komen. Wat hierna volgt, is dan ook niet bedoeld om de preek als minder dan muziek te zien. Maar muziek kan wel een pré hebben!

Muziek en preek

Muziek en preek zijn beide een middel waarin God tot ons kan komen, waarbij muziek vaak eerder dan een preek de laag van de emotie en bevinding weet te raken.

Muziek helpt om van geloofsleer geloofstaal en geloofservaring te maken. Voor een preek, die het van woorden moet hebben, is het geregeld moeilijker om de laag van de emoties te raken. Een preek over de drie-eenheid of de menswording van Christus kan in dogmatiek blijven steken. Een lied waarin de lof op de drie-enige God of de menswording van Christus bezongen wordt, raakt het hart. Preken over verzoening kunnen de juiste leer helpen vinden. Maar als de preek alleen over de theorie van de verzoening gaat of over de waarheid van de verkondigde boodschap, wordt het hart niet geraakt. Dan zijn het vaak psalmen en liederen over de betekenis van het kruis die helpen om verzoening te ontvangen en te geloven. Tegen gemeenteleden zeg ik nogal eens dat we met psalmen en gezangen woorden in de mond nemen die we zonder die muziek minder snel zullen uitspreken. Aan het graf van mijn schoonmoeder, 23 jaar geleden begraven op een koude dag in januari, zongen we met elkaar Psalm 72:11: ‘Zijn Naam moet eeuwig eer ontvangen!’. Te midden van het verdriet en de kou waren er woorden die ons aangereikt zijn uit het verleden, een psalm om samen toch God de eer te brengen.

Gemeenschap der heiligen

Muziek kan een bijzondere vorm van gemeenschap der heiligen zijn. Wanneer je met elkaar aanwezig bent bij een muziekuitvoering die indruk maakt, kan dat een ervaring van God zijn, die je met elkaar als aanwezigen deelt.

Ook samen zingen is zo’n bijzondere vorm van gemeenschap der heiligen. Wanneer de een niet in staat is om te zingen, zijn er anderen die voor je zingen. In samenzang kan het zelfs zo zijn dat als je niet in staat bent om te geloven, er anderen zijn die voor je geloven en het geloof je aanreiken. Zo draagt de samenzang ons ook binnen in die ontmoetingsruimte met God, waar we ook met ons verdriet en twijfel, met het stilvallen omdat we zelf geen woorden hebben, toch met God kunnen verkeren. Doordat anderen zingen terwijl wij niet kunnen zingen worden wij toch opgenomen in die ontmoeting met God.

In de Oude Berijming of een oud gezang is dat met woorden en muziek die ook nog eens generaties lang mee gaan. We zingen dan met onze ouders of grootouders mee of met eerdere generaties die wij niet eens meer kennen.

Daarmee bedoel ik niet dat nieuwe kerkmuziek en psalmen, gezangen en liederen in een nieuwe vorm niet wenselijk zijn. Integendeel. Ik wil alleen aangeven dat er ook ruimte blijft om bepaalde psalmen, gezangen en liederen van eerdere generaties te blijven zingen. Bied dan in de dienst of in de nieuwsbrief of het kerkblad ruimte om de achtergrond van deze psalm of dit lied te vertellen en daarbij een persoonlijk verhaal van een van de gemeenteleden met dit lied of deze psalm.

Ook bij het leren van nieuwe liederen kan het een mooi middel zijn als er iets van de achter-grond en de persoonlijke beleving wordt gedeeld. In veel gemeenten is er discussie over wat er gezongen kan worden: moeten het alleen psalmen zijn, de psalmen en liederen van vroeger of eigentijdse psalmen en liederen? Een gesprek over de betekenis en de beleving van wat gezongen wordt, kan helpen om elkaar, ondanks de verschillende muzieksmaak, te vinden.

Als het gaat om die doorgaande lijn in kerkmuziek, psalmen en gezangen, maak ik me wel zorgen. Voorheen werden de psalmen en gezangen op de christelijke scholen geleerd. De kerk kan het zangonderwijs niet meer aan de school overlaten, maar dient in deze tijd zelf te werken aan de traditie van de kerkmuziek om te voorkomen dat er over een aantal generaties niet meer gezongen en gemusiceerd wordt in de kerk. Ook voor de eigen geloofsontwikkeling van kinderen is het zaak om hen jong vertrouwd te maken met psalmen en gezangen. Ik ben niet tegen de hedendaagse kinderliederen. Maar er zijn wel kinderliederen nodig die meer bieden dan de nadruk op dat je er mag zijn of mag zijn zoals je bent. Bovendien zijn er liederen nodig die meegroeien en meegaan in de rest van het leven. Op catechisatie gaf een aantal tieners aan dat zij niet meer baden voor het slapen gaan, omdat het gebed dat zij geleerd hadden te kinderachtig was ...

Ervaring van schoonheid en ervaring van God

Tot nu toe ging het steeds over muziek waarbij woorden een rol spelen. Er is ook veel muziek waarbij de enige woorden de titel en de tempoaanduiding zijn. Wie een uitvoering heeft meegemaakt waarbij je helemaal in de muziek kunt opgaan, weet dat een ervaring van schoonheid en een ervaring van God dicht bij elkaar kunnen liggen en zelfs in elkaar kunnen overgaan. De Duitse praktisch-theoloog Martin Nicol schrijft over de muziek van Beethoven dat voor velen diens muziek de hemel dichterbij brengt.

Nu is Beethoven niet het toonbeeld van een belijdend christen. Nicol beschrijft dat Beethoven, hoewel katholiek, niet zozeer in Christus was geïnteresseerd, maar wel in God. Dat past ook in de 19e eeuw waarin het christendom soms helemaal opgaat in een geloof in de kunst, waarbij kunstzinnige en religieuze ervaringen samenvallen. Vanuit de praktische theologie zou ik willen aangeven dat we het verschil tussen een esthetische ervaring en een belijdend geloof niet te snel tegenover elkaar moeten zetten. Ik bedoel niet dat elke ervaring van schoonheid ook een ervaring van God is, maar wel dat het opgaan in een muziekstuk kan overgaan in een ervaring van God. Om het in het beeld van de tempel te formuleren: muziek kan in een bepaalde vorm een voorhof worden en tegelijkertijd ook degene die zich in het voorhof bevindt meenemen verder de tempel in.

Vanuit het besef dat een ervaring van schoonheid een ervaring van God kan zijn of kan overlopen in een ervaring van God, zou ik ook voorzichtig willen zijn met het beoordelen van cultuurchristendom. We kunnen niet altijd goed uitmaken of een ervaring van een cultuurchristen een ervaring van het voorhof of een ontmoeting van God in Zijn tempel is.

Vanuit de mogelijkheid dat een indrukwekkende ervaring van schoonheid kan overgaan in een ervaring van God pleit ik voor de missionaire betekenis van muziek. Dan bedoel ik niet alleen de kerkmuziek. Maar als er zo’n bijzondere schat aan kerkmuziek is, waarom zouden we die kerkmuziek dan niet gebruiken met een missionair doel? Als kerk gunnen we het mensen van buiten de kerk toch dat ze een ervaring van God kunnen opdoen in de ervaring van muziek?

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen