Een verzameling martelaren

Presentielijst

Intussen kan die verheven taal zomaar het zicht benemen op het concilie waar deze belijdenis tot stand kwam. De belijdenis is niet ontworpen op een kerkelijke vergadering zoals wij ze kennen: afgevaardigden in keurige kleding, royaal voorzien van alles wat ze nodig hebben. Nee, de presentielijst van het concilie geeft een ander beeld: verschillende van de deelnemers aan het concilie, zo vertelt de oudkerkelijke schrijver Theodoretus, droegen de littekens van de vervolging waaraan ze hadden blootgestaan. Paphnutius uit Egypte had nog maar één arm, anderen konden de ledematen niet meer gebruiken vanwege de martelingen waaraan ze hadden blootgestaan en nog weer anderen hadden nog slechts één oog. Een verzameling martelaren dus, die beseften dat het in het christelijk geloof om grote dingen gaat die het waard zijn om aan vast te houden. Ook als machthebbers er met geweld alles aan doen om je ervan af te krijgen of om je het zwijgen op te leggen.

Wie dat beseft, gaat de tekst van die belijdenis als vanzelf anders lezen. Frances Young – zij is een groot kenner van de vroege kerk – heeft erop gewezen dat je deze teksten die zo ingewikkeld klinken alleen maar recht doet als je beseft dat ze opgekomen zijn uit de bezorgdheid om goed te verwoorden wat nu ten diepste het Evangelie is: goed nieuws, écht goed nieuws, omdat het gaat over de eeuwige God die zelf geeft wat nodig is.

Arius

Welke dingen stonden dan op het spel? Het belangrijkste punt zit ’m in de woorden die duidelijk maken wie Christus is: ‘Geboren, niet geschapen. Eén van wezen met de Vader’. Met die woorden trok het concilie een grens in de richting van met name Arius. Volgens hem namelijk was in Jezus Christus niet God zelf onder ons gekomen, maar Zijn eerste schepsel: de Zoon. Daarmee viel een verreikende beslissing – in Jezus was dan niet God zelf in Zijn Zoon ons komen zoeken, maar ‘slechts’ een bijzonder schepsel. Weliswaar gelijkend op God, maar niet God zelf. En dus ook niet met de kracht van God.

Voor Arius was het belangrijkste dan ook dat Jezus een voorbeeld was, die ons opriep om – net als Hij – God lief te hebben en te dienen. Zoals eigenlijk altijd bij de dwaalleer viel ook bij Arius de nadruk vooral op de bijdrage van de mens aan het heil. Een heilig leven opende de weg naar de verlossing. In Christus was een mogelijkheid zichtbaar geworden, maar of die mogelijkheid ook werkelijkheid zou worden, hing af van wat mensen ermee doen …

De belijdenis die de vaders van Nicea opstelden, wijst beslist een andere weg. ‘Waarachtig God uit waarachtig God’ – en direct daarna de heldere lijn: ‘die om ons mensen en om ons behoud is (…) mens geworden.’ Die aanvulling ‘en om ons behoud’ is wezenlijk. Dat is taal die dicht op de Schrift zit – ik denk alleen maar even aan de uitleg die de engel geeft aan Jozef over de naam van het Kind: ‘Hij zal Zijn volk redden van hun zonden’ (Matt. 1:21). Behoud en redding zijn toch alleen nodig als we ergens van behouden moeten worden, als ons behoud zonder Zijn komst onmogelijk is. Met die korte toevoeging tekent de belijdenis zodoende wat er met ons aan de hand is: voor ons behoud is er geen andere weg dan dat de eeuwige Zoon zelf mens wordt, helemaal mens, en zo ons leven bevrijdt van de schuld, de dood en het oordeel. Plechtig gezegd: deze paar woorden maken impliciet duidelijk hoe de belijdenis van Nicea naar ons mensen kijkt: wij hebben ons ‘volkomen ellendig’ (NGB art. 17) gemaakt toen we ons van God, die ons ware leven is, losmaakten. Wij hebben een Herder nodig die ons liefheeft en liever zelf de dood en duisternis binnengaat dan dat Hij ons daar verloren en verlopen achterlaat. Die Herder is ons in de Here Jezus Christus geschonken.

Vandaag

We doen er daarom goed aan de belijdenis zorgvuldig te overdenken. In die plechtige taal klinkt uiteindelijk een diepe preek en het is goed om die preek ook vandaag te horen. De verleiding om een rooskleurig beeld van de mens en zijn mogelijkheden te tekenen, is groot, ook vandaag. Het zit diep in ons, moderne westerse mensen, om naar onszelf te kijken als mensen die hun eigen leven vormgeven, hun eigen geluk en hun eigen heil. Als mensen die diep vanbinnen eigenlijk ook allemaal het goede willen en nastreven. Wat dat betreft is de manier van denken van Arius springlevend. Overal hoor je de oproep om lief te zijn voor jezelf, om je imperfecties te omarmen en aanvaarden. Ik weet natuurlijk: soms kan het goed zijn voor een mens om zulke taal te horen. Maar eindeloos veel beter is het om aangezegd te krijgen wat de belijdenis hier zegt: de weg naar het leven gaat niet open omdat wij nu eindelijk onszelf ernstig onder handen nemen en aan de slag gaan met onszelf. Ons behoud is niet de uitkomst van onze dappere en toegewijde inspanning, maar het is een geschenk.

In deze oude belijdenis roepen de deelnemers van het concilie ons op om in de kerk een onomwonden boodschap te brengen met de woorden die we spreken, maar ook met het leven dat we daarbij leven: de kerk is een plek waar we geen grote verhalen over onszelf hebben, waar we niet elkaar schouderklopjes geven vanwege grootse daden. Vanuit de zelfkennis die hier ontstaat, kan de kerk getuigend spreken tot de mensen om ons heen: vermoedelijk ben je moe en afgemat, als een schaap zonder Herder. Wij zijn dat ook – maar we geloven in de eeuwige Zoon, die om ons en om ons behoud mens is geworden, gekruisigd, gestorven, begraven én opgewekt is. Hij leeft en Hij regeert. Dat maakt alles anders.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen