De Consulent En Zijn Werkzaamheden (2)

Wat is de plaats van de consulent?

‘De consulent neemt in het moderamen van de kerkenraad de functie over van de predikant door wiens vertrek de vacature is ontstaan en heeft in de vergadering van de kerkenraad en in diens moderamen een adviserende stem’ (ord. 13-21-7). Een predikant is volgens de kerkorde óf preses óf assessor in het moderamen van de kerkenraad (ord. 1-3-2). Een consulent neemt na het vertrek van een predikant diens plaats in het moderamen over. Hij heeft binnen het moderamen en het geheel van de kerkenraad een adviserende stem. Door de aanwezigheid van de consulent zijn formeel alle ambten weer aanwezig in de kerkenraad (vgl. ord. 1-1-1).

Wat is de taak van de consulent?

De consulent vertegenwoordigt van oudsher de kerk in haar geheel. Via de consulent wist de classis zich ervoor verantwoordelijk dat het dienstwerk in de vacante gemeente gedaan werd en alles met orde zou gebeuren. In zekere zin heeft iedere predikant die taak, hij is immers de enige die door de kerk hiertoe geschoold en toegelaten is. Vanwege dit feit mag verwacht worden dat predikanten hun kennis inzetten, ook ten dienste van vacante gemeenten.

Van oudsher heeft de consulent hierbij een adviserende stem. Dr. F.L. Rutgers (1836-1917), hoogleraar kerkrecht aan de Vrije Universiteit te Amsterdam, schrijft hierover met het oog op de kerkorde van Dordrecht van 1619 (art. IV en V): ‘Dit ‘adviseeren’ nu heeft ten doel, geenszins om de vacante kerk in eenig opzicht in hare vrijheid en zelfstandigheid te kort te doen, maar om haar te helpen; b.v. (zooals in vroeger eeuwen vaak voorkwam) tegenover heerschzucht van ambachtsheeren of plaatselijke magistraten; en ook door raad en inlichting over al wat bij een beroeping is in acht te nemen (waarvan kleine kerkeraden wel eens onkundig zijn), door bemiddeling bij geschillen, door te waarschuwen, wanneer men iemand die niet beroepbaar is zou willen beroepen, of wanneer men in den beroepsbrief verkeerde conditiën of bepalingen zou willen invoegen, enz., enz. Bij welk alles de consulent dan wel geen macht heeft over den kerkeraad.’ 1

Volgens de kerkorde van de Hersteld Hervormde Kerk heeft een consulent de volgende taken:

• Hij fungeert als pastor loci (= lokale predikant) (ord. 13-21-1);

• Hij verricht in overleg met de kerkenraad de pastorale werkzaamheden (ord. 13-21-1);

• Hij is met adviserende stem aanwezig in de vergaderingen van het moderamen en van de kerkenraad (ord. 13-21-8);

• Hij is met beslissende stem aanwezig in een vergadering van een consistorie dat minder dan vier leden telt waarin zaken met betrekking tot het opzicht worden behandeld (ord. 11b-4-2);

• Hij leidt de bevestiging en inzegening van een huwelijk, tenzij de kerkenraad op verzoek van het bruidspaar heeft ingestemd met bevestiging en inzegening door een andere predikant (ord. 12-2-2);

• Hij bevestigt een nieuwe predikant (ord. 3-19-2). Indien, met instemming van de consulent, een andere predikant de bevestigingsdienst leidt, is hij in ieder geval aanwezig in de bevestigingsdienst (ord. 3-19-4);

• Hij leidt de commissie voor de verkiezingen in een nieuw gevormde gemeente (ord. 3-20-1).

De consulent neemt alle taken van de predikant waar, met uitzondering van de preekbeurten. Voorheen (voor 2004) was het de verantwoordelijkheid van de ring om daarin te voorzien, in ieder geval één dienst per zondag en op eerste kerstdag. ² Sinds de wijziging van de kerkorde is dat niet meer van toepassing. Overigens betekent het niet dat hiermee volkomen vrijheid is verleend en iedereen mag voorgaan, in het betreffende artikel in de kerkorde wordt met nadruk gesteld: ‘Ook in een vacature wordt niet gepreekt dan door hen, die daartoe naar de orde van de kerk bevoegd zijn’ (ord. 13-21-9).

Praktisch is het niet uitvoerbaar dat de consulent alle genoemde werkzaamheden voor zijn rekening neemt. Voor het consulentschap staat immers één dagdeel in de week. Tussen de kerkenraad en de consulent moeten hierover dan ook goede afspraken worden gemaakt zodat al het dienstwerk wel gedaan wordt. De consulent kan zich in zijn werkzaamheden laten bijstaan door een bijstand in het pastoraat en/of een kerkelijk werker (in de catechese). Alleen voor de belijdeniscatechisatie geldt dat hij zich niet kan laten vervangen door een kerkelijk werker omdat het geven van belijdeniscatechisatie tot de predikantstaken behoort (cf. ord. 9-9-1 en ord. 13-2).

De grootste verantwoordelijkheid van de consulent is zijn aanwezigheid bij de vergaderingen van de kerkenraad: ‘Buiten zijn tegenwoordigheid kunnen door de kerkenraad geen besluiten worden genomen’ (ord. 13-21-8). Dit betekent nadrukkelijk dat de consulent (fysiek) aanwezig moet zijn in de vergaderingen van de kerkenraad en hen daarin met raad terzijde moet staan. Het is in het bijzonder zijn taak om ervoor te zorgen dat de kerkordelijke procedures worden gevolgd en de kwaliteit van de besluitvorming op orde is. De consulent is in al deze zaken adviserend aanwezig en heeft in geen enkel besluit van de kerkenraad een beslissende stem. Vanaf 1 juli 2022 geldt hierop één uitzondering. Alleen in zaken met betrekking tot het opzicht (tucht) die behandeld worden in een consistorie (= ouderlingen en predikant) dat minder dan vier leden telt, is hij met beslissende stem aanwezig (ord. 11a-4-2). Het opzicht dient immers niet bij weinig personen te liggen. En juist in kleine gemeenten is onpartijdigheid en onafhankelijkheid (onbedoeld) snel in gevaar, waarom de inbreng van een consulent gewenst is. In consistories met méér dan vier personen geldt deze bepaling niet.

Het is dus niet de bedoeling dat, zoals een ouderling mij vertelde over een situatie van een paar jaar geleden, een kerkenraad van een vacante gemeente vergadert en besluiten neemt (onder andere over het beroepen van een predikant) en men na de vergadering langs de pastorie van de consulent rijdt om ‘een handtekening op te halen’. Formeel zijn de genomen besluiten dan niet geldig en de consulent heeft zich onverantwoordelijk opgesteld zowel richting de betreffende kerkenraad als de classis. Hij is immers degene die namens de classis adviseert en toezicht houdt op het ordelijk verloop van de besluitvorming.

Verder leidt de consulent in principe de huwelijksdiensten (ord. 12-2-2); dat geldt meestal ook voor andere bijzondere diensten zoals diensten waarin sacramenten bediend worden alsmede de bevestiging van ambtsdragers plaatsvindt, al is dat niet kerkordelijk bepaald.

Indien een nieuwe gemeente wordt gevormd (cf. ord. 2-4), leidt de consulent de commissie die zorg moet dragen voor de vervulling van de ambten in deze nieuwe gemeente. Deze specifieke situatie werk ik hier verder niet uit; mocht u hiermee te maken krijgen dan kunt u voor advies contact opnemen met de commissie kerkorde.

De laatste handeling die een consulent in functie moet doen, is de bevestiging van een nieuwe predikant. Als een andere predikant de bevestiging doet, is hij in ieder geval in de bevestigingsdienst aanwezig (ord. 3-19-4). Op het moment dat de predikant is bevestigd, is de taak van de consulent ten einde: de vacature is vervuld.

Een emeritus als vervanger van de consulent?

In het eerste artikel schreef ik al dat in die gemeenten waar het, vanwege de beperkte omvang van die gemeente, niet mogelijk is om een predikant te beroepen ervoor gekozen kan worden om een emerituspredikant als bijstand in het pastoraat te benoemen. De betreffende gemeente krijgt dan tevens ontheffing van de plicht om te beroepen (ord. 3-12-4). Het breed moderamen van de classicale vergadering kan hem dan ook de bevoegdheid verlenen om de kerkenraadsvergaderingen met adviserende stem voor te zitten (ord. 13-28-4). Hij vervult op dat moment de functie van consulent. De ‘echte’ consulent blijft alleen op de achtergrond betrokken, maar al zijn werkzaamheden en verantwoordelijkheden zijn in principe gedelegeerd aan deze emerituspredikant. Een emerituspredikant kan deze functie vervullen tot uiterlijk vijf jaar na de dag waarop hem emeritaat is verleend (ord. 13-28-3).

Kan een kerkenraad bezwaar maken tegen het werk van de consulent?

Ja, dat kan. Het gaat daarbij niet over de persoon die als consulent is aangesteld, maar over de invulling van het dienstwerk. Dit bezwaar kan worden ingediend bij het breed moderamen van de classicale vergadering waaronder gemeente en consulent ressorteren. Het breed moderamen zal trachten tot wegneming van het geschil te komen, of stelt zelf een andere invulling van het dienstwerk vast. Kortom, de consulent heeft in de kerk een belangrijke plaats. Ik hoop dat dit artikel zowel voor kerkenraden als collega-predikanten hierin helderheid geeft. Tot slot dank ik ds. R.P. van Rooijen, tweede voorzitter van de commissie kerkorde, voor het meelezen van beide artikelen.

1 F.L. Rutgers, Kerkelijke Adviezen I. Kampen: J.H. Kok, 1921. p. 43

2 Zie hiervoor het artikel van ds. J.L. Schreuders in het Kerkblad van de Hersteld Hervormde Kerk van 03-03-2016. Te raadplegen in Digibron: https://www.digibron.nl/viewer/collectie/Digibron/id/tag:Kerkblad,20160303: newsml_c6ecb19e69ba87bd373a9dd1e1a025fc

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen