1578 - De Alteratie - 1978 (II)

In de zestiende eeuw gold algemeen het principe: Cujus regio, ejus religio. Wiens gebied, diens godsdienst, m.a.w. de onderdanen moeten dezelfde religie hebben als hun overheden. Men kan daarom niet genoeg waardering hebben voor de verdraagzaamheid van Willem van Oranje, toen hij m 1564, zelf nog r.k., in de Raad van State uitriep: „Ik kan de gewoonte der koningen niet goedkeuren, om geloof en godsdienst der mensen naar hun wil binnen willekeurige grenzen te beperken" (Blok: Gesch. v.h. Ned. volk, II).

Als men in bovengenoemde beginsel het woord „religie" vervangt door dat van „ideologie", moeten wij helaas constateren dat in veel moderne landen de regering bepaalt wat haar onderhorigen op straffe van gevangenis of erger, hebben te denken of te geloven. Dat is de droevige actualiteit van de geschiedenis! Doch keren wij terug naar het Amsterdam van vier eeuwen geleden. Overal in Holland en Zeeland, is de Spaansgezinde magistraat afgezet en wordt alleen de hervormde godsdienst officieel toegelaten.

Alleen in Amsterdam is dat nog niet het geval. Dat moest wel krachtig verzet uitlokken bij de hervormden, wier aantal dagelijks groter werd door terugkerende ballingen. Bovendien kon, terwijl men in oorlog was tegen Filips II, een spaansgezinde overheid niet langer geduld worden. De Staten van Holland en de prins besloten gebruik te maken van de groeiende oppositie. Op 21 mei 1578 leggen vier commissarissen van de Staten aan de burgemeesters de eis voor het bevel over de schutterij over te dragen aan de plaatselijke commandant van de Staatse soldaten. Burgemeester en vroedschap voelen daar niets voor.Op zaterdag 24 mei wordt ten huize van de uit ballingschap teruggekomen Muerling een kerkeraad geformeerd van 12 ouderlingen en 11 diakenen. Onder hen zijn enkele Walen. Zo de diaken Guillaume du Gardin, die wij aanstonds weer in ons verhaal zullen tegenkomen. De volgende dag, zondag 25, gaat ds. Thylius (van Thiel) voor in een dienst buiten de stadsmuren. Na afloop is er waarschijnlijk een plan gemaakt voor een actie tegen de r.k. stadsregering. Een en ander was van hogerhand voorbereid.
Op maandag 26 mei 1578 - de eigenlijke dag van de Alteratie - ontstaat er op de Dam een spontane (?) volksoploop. Er worden oproerige kreten gehoord en stenen geworpen naar het stadhuis. (Dat was niet het tegenwoordige Paleis, maar het gothische raadhuis, dat in 1652 door brand verwoest werd). Het komt echter niet tot ernstige ongeregeldheden, want de schutterij handhaaft de orde. Een commissie uit de burgerij - een der leden is de Waal Du Gardin - gaat het stadhuis binnen en eist dat de schutters onder Staats bevel zullen komen. Als de burgemeesters dit weigeren, gaat Du Gardin naar buiten en geeft de schutterij een afgesproken teken door met zijn hoed te zwaaien. Officieren laten de regeringspersonen arresteren en overbrengen naar het vlakbij gelegen Waaggebouw. Hoewel dit aanvankelijk niet de bedoeling was, worden ook een aantal geestelijken gevankelijk naar de Waag gebracht. Tussen een haag van schutters worden de arrestanten afgevoerd naar het Damrak, waar in het water twee schepen gereed liggen. Men brengt de gevangenen met deze boten buiten de stad, waar zij op de St. Antonisdijk in vrijheid worden gesteld. De omwenteling, die een eind heeft gemaakt aan het spaansgezinde bestuur, is zonder bloedvergieten verlopen!

Op 27 mei wordt er uit de schutterij, die geacht wordt de burgerij te vertegenwoordigen, een kiescollege gevormd van 36 „voortreffelijke, aanzienlijke en vredelievende mannen". Ten overstaan van vier commissarissen van de Staten van Holland, kozen zij een nieuwe vroedschap van 36 leden en uit deze 4 burgemeesters. Als er op 1 juni een schout en schepenen zijn benoemd, heeft Amsterdam een staatsgezind regeringscollege. Een nieuwe tijd is aangebroken.

Overal in Holland en ook elders werden na het „verzetten van de wet" r.k. kerken en kloosters door de overheid in gebruik gegeven aan de hervormden, of ingericht als openbare gebouwen. Ook in Amsterdam. De op 24 mei gevormde kerkeraad werd op 8 juni 1578 bevestigd in de kapel van het voormalige franciscanerklooster. In het college zaten naast Hollanders (Vlamingen) enkele Walen. Zij worden hier niet als vreemdelingen beschouwd. De Bourgondisch- Oostenrijkse staat - de 17 gewesten - was een tweetalig land. Gedurende de eerste eeuw van haar bestaan, koos de Waalse kerkgemeente haar predikanten uitsluitend uit candidaten, die „geboren waren in dit land". Zo wilde de Amsterdamse regering, die soeverein was ook in kerkelijke zaken, het nu eenmaal.
In de eerste hervormde kerkeraad van Amsterdam zaten Hollanders en Walen. Om taalkundige moeilijkheden te voorkomen kwamen er in 1579 gescheiden kerkeraden. Nederlandse en Waalse hervormden hebben dezelfde leer en kerkorde. Ook de Walen kunnen omstreeks 26 mei 1978 het vierde eeuwfeest van hun kerk vieren, want de eerste franstalige dienst is onmiddellijk na de Alteratie gehouden. Voorganger was een „geleende" predikant. Op 29 juli 1578 kreeg de Waalse gemeente een eigen herder: Jean de la Grève.

Wij weten niet in welke kapellen of kerken de Walen de eerste acht jaren bijeengekomen zijn, maar uit de archieven blijkt dat zij in de tweede helft van 1586 de beschikking kregen over de kapel van het leegstaande klooster der Paulusbroeders. Sedertdien zijn in dat kerkgebouw onafgebroken franse diensten gehouden. Het ligt aan een pleintje dat in de volksmond Walenpleintje heet. In verband met het vierde eeuwfeest van de Waalse kerkgemeente, zal het gemeentebestuur waarschijnlijk het pleintje officieel deze oude naam geven.

(N.B. Het eerste gedeelte van dit artikel over „De Alteratie" werd geplaatst in het maart-nummer van ons blad.)

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen