Over A.J. Verbrugh, Universeel en anti-revolutionair (1980-1985)1

Op een lijst van gereformeerde boeken van de twintigste eeuw, die in de volgende eeuw niet mogen worden vergeten, behoort zeker Universeel en Antirevolutionair van dr. A.J. Verbrugh. In drie kloeke banden, verschenen tussen 1980 en 1985, geeft de auteur een toelichting op het in 1966 gereedgekomen Program van richtlijnen voor de nationaalgereformeerde politiek van het Gereformeerd Politiek Verbond. Dat programma was op 29 januari 1966 door de algemene vergadering van het GPV aanvaard. Ook daarin had Verbrugh (geb. 1917) een grote rol gespeeld. Zoals hij zelf vertelt, was hij al in 1939 zich in de grondslagen van de christelijke politiek gaan verdiepen. Hij werkte toen in Ned.-Indië. Teruggekeerd in Nederland voegde hij zich bij de Geref. Kerken (vrijgemaakt), omdat hij de indruk had gekregen dat juist deze kerken 0.a. in politiek en sociaal opzicht het 'bolwerk' voor principiële bezinning waren gebleven. In 1948 sloot hij zich aan bij het Geref. Politiek Verbond. Tot zijn misnoegen kreeg hij daar te maken met een stroming die een politiek program niet nodig achtte, omdat men aan Schrift en belijdenis genoeg zou hebben. Eindelijk werd in 1957 besloten een commissie in te stellen die moest werken aan een program van richtlijnen. Verbrugh werd rapporteur. Uitvoerige voorstudies van zijn hand verschenen als bijlage bij het partijorgaan Ons Politeuma. De moeizame weg tot de vaststelling van het richtlijnenprogram zullen we hier verder niet schetsen.2 Dit geeft echter wel aan dat Verbrugh de aangewezen persoon was om een commentaar op de richtlijnen te schrijven. Zijn werk als 'ideoloog van het GPV' dwingt des te meer respect af, als we bedenken dat hij geen filosoof of politicoloog van huis uit was, maar natuurkundige. Zijn werk voor de richtlijnen deed hij naast zijn werk als leraar aan een hts en zijn drie delen U&A schreef hij tot 1981 naast zijn werk als Tweede-Kamerlid in een eenmansfractie. De titel van het werk verwijst naar de inzet van de richtlijnen, waar in het eerste artikel werd verwezen naar 'het universeel en eeuwig evangelie van de komende Christus, de Koning der koningen' met een beroep op Openb. 14:6 'aan alle volk en stam en taal en natie'. Het woord antirevolutionair gaf de aansluiting aan bij de traditie van Groen van Prinsterer en Kuyper - hoewel zeker niet kritiekloos; het GPV wilde ook de politieke vertolking zijn van de correcties die de reformatorische beweging in de jaren dertig binnen de Gereformeerde Kerken op Kuyper had aangebracht. Daarnaast gaf 'antirevolutionair' ook de antithese tegenover de eigen tijd weer, zoals vertolkt in het slot van artikel 1 van de richtlijnen, waar sprake is van het tegengaan van wetteloosheid en materialisme.

U&A verdient een ereplaats onder de gereformeerde boeken van deze eeuw, omdat het een zeldzaamheid is dat een politieke richting beschikt over een zo grondige commentaar op zijn politieke programma. Eigenlijk kende voordien alleen de ARP zoiets3, maar het laatste specimen daarvan verscheen al in 1964.4 Later verschenen binnen het CDA nog wel Publieke gerechtigheid5 en De christen-democratie6 en bij de RPF Reformatorische staatsvisie, maar deze werken geven alleen de grondslagen van het politieke denken zonder de uitwerking naar alle artikelen van een partijprogramma. We hebben dan ook wel politici uit andere partijen met enige jaloersheid over deze toerusting van GPV-politici horen spreken.8 Het was dan ook alleszins verdiend dat Verbrughs politieke vrienden hem bij zijn terugtreden uit het curatorium van de Groen van Prinsterer stichting een liber amicorum aanboden.9 Alle hoofdstukken van het driedelige werk van Verbrugh zijn in concept besproken binnen het curatorium van de Groen van Prinstererstichting, onder wier auspiciën deze publicatie verscheen. We denken er met genoegen aan terug, hoe open Verbrugh stond voor de opmerkingen van zijn merendeels veel jongere medeleden en hoe hem geen moeite te veel was om met verwerking van de discussie weer - met veel knip- en plakwerk, want de computer was toen nog niet tot studeerkamers doorgedrongen - een nieuwe versie te presenteren. Het blijft ondertussen wel helemaal het boek van Verbrugh. Uitvoerige onderwerpenregisters staan achterin elk deel. Daardoor behoudt het werk zijn waarde als naslagwerk - afgezien van het feit dat politieke beschouwingen altijd gedateerd zijn - , ook als wellicht in de toekomst het program van richtlijnen van het GPV en het basisprogramma van de RPF worden vervangen door een gemeenschappelijk kernprogramma. Achterin het derde deel vindt men ook nog een register van bijbelplaatsen over de drie delen. Aan de hand van dat register zou een studie te maken zijn, hoe het beroep van het GPV op Schrift en belijdenis in zijn grondslag in de uitwerking functioneert. Jammer uit dat oogpunt, dat er niet aan gedacht is ook een register van verwijzingen naar de belijdenisgeschriften toe te voegen! Wil men een markante passage uit U&A, dan denken we aan de bespreking van Hoedemakers typering van Kuypers aparte christelijke organisaties: „een gezondheidskolonie in een moeras". Zo'n kolonie wordt op den duur toch door de giftige dampen besmet. Verbrugh waarschuwt, dat men met zulke beeldende voorstellingen erg voorzichtig moet zijn. Toch wil hij het beeld wel overnemen: „Dat wil zeggen: de kerk staat in een gebied waar de volstrekte ontkerstening van de publieke moraal en van de publieke denkbeelden een constant gevaar zijn voor het kerkvolk. Het kerkvolk kan zich ook niet achter de kerkmuren verschuilen. Want het leeft in de staat en ook bijvoorbeeld op economisch en sociaal gebied samen met het niet-kerkvolk. Het ademt daarom dagelijks de giftige moerasdampen in, en de kerkelijke jeugd begint hiermee al vroeg." Als remedie hiertegen ziet Verbrugh niet de nationale kerk van Hoedemaker, ook niet de uitbreiding van de gezondheidskolonie a la Kuyper, maar het saneren van het moeras. Dat is de hoge opgave van de christelijke politiek.10


Drs. J.P. de Vries (1940) is hoofdredacteur van het Nederlands Dagblad.
Adres: Heiligenbergerweg 116, 3816 AM Amersfoort.


Noten:
1. Verbrugh, Het ontstaan van de richtlijnen van de nationaal-gereformeerde politiek, in Gedenkboek 1948/88
GPV, 66.

2. Behalve het in noot 1 genoemde artikel zie men ook Chr. Sol, Partij van vrijgemaakte mannenbroeders, in Vuur en vlam II, 36, 42-45.

3. De Uiteenzetting van het Beginselprogramma der Staatkundig Gereformeerde Partij is bij de eerste artikelen blijven steken.

4. Antirevolutionair bestek, Aalten 1964.

5. Publieke gerechtigheid - een christendemocratische visie op de rol van de overheid in de samenleving, Houten 1990. De tekst is van drs. A. Klink.

6. H.E.S. Woldring, De christen-democratie. Utrecht 1996. Dit werk is historisch-filosofisch opgezet.

7. Mr. A. Rouvoet, Reformatorische staatsvisie - De RPF en het ambt van de overheid. Nunspeet 1992.

8. Dat geldt ook voor de gemeentepolitiek met G.J. Schutte/H.H. Sietsma, Nationaal-gereformeerde gemeentepolitiek, Groningen 1978, nadien herhaaldelijk geactualiseerd door drs. T. Haasdijk.

9. Politiek Mozaïek - opstellen aangeboden aan dr. A.J. Verbrugh. Barneveld 1992.

10. U&A II,46.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen