Apologie ea Natunrwetenschap.

II.

In den loop der nögentiedde eeuw is het terrein van den fc^mp' noigmaaJis verandeiid. In dezen tijd heeft de naituurwet'ensohap ongekende vorderingen gtemiaald: len is zi| tot groeten bloei gekomen. In de sterrenkunide, de natuurkuu'dei, de scheikunde ax de biologie nam .de feitenkennis met den Idajg toe len ook het verband tusschen allerlei verschijinselen wend steeds duidelijker. En iedere vondst gaf weer een prikkel tot nieuwe studie. Zoo wajren er leen groot .aantal mannen van webensohapi, die zich met al hun 'energie en met groot entbousdasme wijdden aan de natuurstudie en buiten dien kring van vakgeleerlden waren er nog vele duizenden, die miet groote belangStellkiig van de ontdekkingein kennis namien en de ottitwikkeMng der natuurwetenschap volgden. Zoo groot was in die dagen het vertrouwen in !de natuurwetenschap, dat mlen ^r hoe langer hoe meer toe overging de methode, volgens welke zij' .pleegt te werken, ook toe te pasisen op de geesteswetenshappen.

Het behoeft : onis niet te verwonderen, dat meïi in dien tijd, toen .iedereen - vtersteld stond van Jde groote vorderingen van natuurkunde en techniek, die de niaatschappiji een geheel ander aanzien hebben gegeven, dat men er in dien tijd toe gekomettt is de beteekenis der natuurwietenschap te overëohaitten. In Idie dagen heeft men gemeend, dat deze hooggeroemde natuurwetenschap het antwoord zou Icunnen geven op al die levensraadselen, waarvoor d© oplossing vóór di'en tijd alleen in het Chiisteridom t© vinden was. Men meende ook, dat men aan de uitkomsten der natuurstudie aigumen-'ten kon Snüeenen om ide christelijke religie te bestrijden.

Reeds de ontwikkelingsleer van Darwin heeft — ook al heeft D^axwin zelf dit misschien niet gfelwild — velen afgetrokken van het geloof der vaderen, omdait de nieuwe deinkbeelden het Schriftg©loof ondermijiuden. Vele ongeloovig©n hebben in het Darwinisme een wapen gevonden om het Christendom te bestrijden en hebben daarm©de somis aanvankelijk succes gehad, ook al bied? later, dat deze wapens niet van de soliedste soort waren.

Meer afbreuk is aan de christelijk© kerk fcoegebracht, toen Haeckel optraid als de profeet van het mionisme. Onder monisme verstaan we in het algemeen de leer, die alle onderscheid en tegenstelling 'tusschen God' en mensch, ziel en lichaam, geest en miaterie opheft. Het materiahstisoh monisme, dait Haeckel predikt, spreekt niiet van God en miensoh, alleen 'de mlensch bestaat ©n het bestaan van een Gold is ©en bijgeloof uit vxoegter© tijden, toien de „cultuur" nog niet zoo hoog stond. Een wezenlijk verschil tusschen mensch 'ën. 'dier bestaat ©r natuurlijk ook niet. De nionisten spreken niet van ziel èn hchaam: , geest èn stof; neepl, alleen Idie materie bestaat en w-at ouderwetsehe menschen ziel of geest noemen, is slechts een functie, ©en werkzaamheid van de' materie.

In 1893 hield Ernst Haeckel ©en voordracht over het monisme als banid tusSohen religie en wetenschap. Uit Idlazie rede bleek duidelijk wat het monisme voor Haeckel is. Hij •schildert het daaïin als ©en nieuwe religie, opgebouwd op het D'arwinisme en hij' laat dit monisme optreden m'et de pretensie, dat het de natuurwetensohappelijke wereldbeschouwing iis en 'datt bet berust op vaststaande resultaten van de modem© natuurwefcensohapi. In deze pretensie ligt leen van de groots-te gevaren van Haeckels mionisme, want daardoor worden vele niet-ingewij'den verblind en wordt het monisme met ©en tambus van onfeilbaarheid' omgeven.

Haeckel heeft zeven jaren later zijn beginselen verder uitgewerkt in ©en boek, dat „De Wereldraadselen" heet. In dit werk heeft hij' - openlijk 'den strijd aanigeb-onjden tegen bet Christendom. Het is ©en Idoor en door schandelijk' boek, waarin de •vuilst© laster len de grofste spot met ©Ikaar wedijveren. En telkens herhaalt hij^ dat de resultaten |der natuurwetenschap de grondslagen zij'n voor zijm monisme. Maar idaaxbij bleek tevens-, dat 'dezfe hoogleeraar in !de dierkimd© heel weinig begrip haid van de resultaten der natuurwetenschap. Zijn boek bevat grove leugens en groote domheden op het gebied der jjhilosophie, biologie ©n natuurkunde.

„De Wereldraadselen" vond dan ook in wetenscha-ppelijk© kringen ©en verne van gunstig onthaal. Van alle kanten regende het protesten. Een scheïp ciontrast hiermede vormde echter d© opgang, dien het boek ondier bet volk miaakte. In Dui-tschland werden in ©nkele jaren tijds ©enig© hondjerdduizienden exemplaren verkocht en Haeckel kon er zich weldra op beroemen, dat hij zeker reeds ©en millioen lezers gevonden had; „De Wereldraadselen" werd spoedig in twintig talen overgezet ©n overal over de geheel© wereld vond het ruimen aftrek. Ja, het debiet .van Idit werk is zoo groot, dat het alleen nog. maar geëvenaard woi^dt door 'de oplage van de romans van Zola.

Het lezen van Haeckels boek beeft op velen een verderfelijken invloed geoefend. Biesterveld schreef eens in zijn bektend© gespierd© taal over het materialisme: „D© drankzucht eai hoererij verslaan hare iduiaenden, maar de valschelijk genaamde wetenB-chap velt har© tienduizenden. E'en Napoleon deed de aard© druipen van bloed, verfde de slagvelden rodd. Maar zijb. tyi'annie was spoeidig ten ©im'dje. D© wijls'geeren der Irevolutie zijn van name den meesten onbekeöid, maar hun stelsel beheerscht nog Ide gees-ten en heeft nu meer dain.^ ©en ©euw ld© miensohlieid ppl 'doolpaden gevoerd, 'die ten verderve leiden”.

Dit woord' geldt ook van Haeckete monisme. Zeer velen hebben na bet leziein van „D© Wereldraaid" selen" het - christelijik! geloof, dat zij' van huis U-it beleden, verloochend. Zij kbnlden niet meer geloo* ven in iden Bijbel en Gods openbaring; maar zij' geloofden wel in bet monisme', omidat de profeet van Jena beweerde, dat de monistische wereldbeschouwing idoor de resultaten deï natuurwetenschap, b©w©Z'©n was. Duizenldlen hebben dit gelo'ofd en Haeckel nagepraat, zonder zich oiO'it ; be bezinnen over de vraag, wat dez© resultaten der natuurweitensobap zijb en wat bet verband is tusschen het wereldbeeld, dalt dtei wetenschap ons doet kennen en de monistische wereldbeschouwing!, tiie Haeckel propageert.

Thans, na twintig , jareti, Werkt bet kwaaid^, 'dat Haeckels berucht boek gesticht heeft, nog steed^ door. Ook' in christelijk© kringen in ons vaderland. Ik gfelo'of, 'dat ieider Gereformeerde', die van „De Wereldraadselen" 'kennis nam', gfewal'gd beeft over den inhoud ©n zich miet name ook geërgerd zal hebben aan d© oppervlakkigheid van 'den schrijveï. Maar toch hebben dezie nionistisohe werkten een gedachtensfeer geiscbapien, die op (den 'duur vooir het christelijk geloof nadeelig kan zijn. D© m©e^ ning he©ft post gevat, dat de resultaten der tia-i tuui-weteniscbap in strijd waren met wat de Bijbel ons leerde. Velen hebben geoordeeld, 'dat deze wetenschap ©en nieuwe wereldbeschouwing gaf, die als igelijkwaaridig concurrent zich kon meten met d© christeUjIfce levensbeschouwing. E, n zoo is jer, ook ia geloovige kringen, vaak gesproken over bet conflict tusschen Christenidom en natuurwetenschap.

Sommige Christenen hebben zich, beducht voor hun igeloof, teruggetrokk'en op eigen terrein en halsstarrig geweigend kennis te nem'en van de resultaten der natuurwe'tenlsöhapj. Dat was althans ©eü. veilige •w©g|. Maar aan dezis Christenen is bet ook te wijten, idat we met een christelijke beoefening der natuurwetenschap in ons vaiderlafflid zoover achterop igeraakt zijn en Hat de belangstelling vooi' de wonderwerken Gods, die (de natuur ons te aanschouwen geeft, in onz© kringen-zoozeer verflauwd is. Anderen, idie de resultaten der natuurweten-' schap zagen Idoocr den bril van populaire monis-tische schrijvers, zijn daardoor ia ernsiigen twijf©! geraakt len hebben vaak hun christelijk geloof opgeofferd.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen