POPULAIR-WETENSCHAPPELIJKE SCHETSEN

Geestelijke volksgezondlieid.

I.

Begrip, doelstelling en terrelDbepaling.

Onder de moderne bewegingen van onzen tijd, waartoe gereliend dienen te worden de eugenetische beweging, de Buchman-beweging, de nationaal-socialistisclie beweging e.d., neemt de beweging voor geestelijke volksgezondheid voorzeker niet de minst belangrijke plaats in. Immers het streven het volk in geestelijk opzicht gezond te houden en (oi^ te maken is van groot belang en heeft niet alleen waarde voor het individu, maar ook voor onderscheidene kringen, als het gezin, de school, de kerk, , de maatschappij en den staat. Het is daarom een verheugend verschijnsel, dat de roep naar geestelijke volksgezondheid ook in Nederland weerklank heeft gevonden en thans verschillende vereenigingen op dit terrein haar arbeid hebben gevonden of bezig zijn haar werkzaamheden te ontplooien. Om al deze redenen, zoowel de belangrijkheid als de actualiteit van het onderwerp, loont het zeer de moeite deze moderne bewegmg eens wat meer van nabij te gaan beschouwen.

Allereerst dan de vraag: wat is eigenlijk geestelijke volksgezondheid? Onder geestelijke volksgezondheid, aldus art. 4 van de statuten der Ned. Hervormde Vereeniging voor Geestelijke Volksgezondheid, wordt verstaan de gaafheid van het geestelijk leven, zoowel van het persoonlijke individueele bestaan als van het gemeenschapsleven in enger of wijder verband. In deze definitie wordt het geestelijk leven beschouwd als uiting van den geheelen mensch, met de uitdrukkelijke vermelding, dat daarbij het verband met het lichaam van den mensch niet uit het oog mag worden verloren. Wanneer derhalve over geestelijke volksgezondheid gesproken wordt is het woord geestelijk hier niet allereerst bedoeld in den zin van godsdienstig, maar in den zin van tegenstelling met lichamelijk. In Amerika, waar de beweging voor geestelijke volksgezondheid haar oorsprong vindt, spreekt men van mental hygieiae in tegenstelling met corporal hygiene. Vandaar dat velen er de voorkeur aan geven te spreken van psychische gezondheid of van psychische hygiëne, mede om deze reden, dat de beweging psychologisch en psychiatrisch is gefundeerd en beoefenaars van deze wetenschappen tot haar leidende figuren behoorcn. Wij daarentegen prefereeren den naam geestelijke volksgezondheid en wel omdat het godsdienstig element m deze beweging van zeer groote, ja overwegende beteekenis is. Zoo ergens, merkt Hemmes i) zoo terecht op, dan zijn op dit teiTein beide beteekenissen van het woord „geestelijk" nauw verweven. Wij zullen echter nog gelegenheid vinden op dit laatste meer uitvoerig in te gaan en ons voorloopig houden bij het begrip geestelijk in den zin van tegenstelling tot het lichaam.

Zooals wij kennen de lichamelijke gezondheid en afwijkingen daarvan, zoo kennen wij ook de psychische gezondheid en haar storingen. Het streven van de geestelijke volksgezondheid nu is de besludeering van het wezen dezer psychische gezondheid, het nagaan van de factoren, die haar in positieven of negatieven zin beïnvloeden en het beramen van maatregelen om de psychische gezondheid te bevorderen, schade op te heffen of te voorkomen. ^) Het praeventieve streven treedt daarbij op den voorgrond. Zooals de hygiëne tot taak heeft de lichamelijke gezondheid te bevorderen door allerlei maatregelen, niet het minst door praeventie, zoo» rekent de geestelijke volksgezondheid het allereerst tot haar taak de afwijkingen of ziekten van den geest zoo\vel door prophylactische maatregelen als door nazorg te bestrijden. *) De geestelijke volksgezondheid is dus niets anders dan een tak van maatschappelijke gezondheidszorg. De somatische (lichamelijke) en psychische (geestelijke) verzorging van ons volk vormen beide

een onderdeel der sociale hygiëne, bestrijken beide het terrein van de sociale zijde der genees- en verpleegkunde.

Bij- deze omschrijving van het begrip psychische hygiëne dient men zich echter duidelijk vooroogen te stellen, dat elke scherpe scheiding tusschen lichamelijke en geestelijke gezondheidszorg uit den booze is. Men kan den mensch wel theoretisch, in abstracto, analyseereii in lichaam en geest, maar in de werkelijkheid, in concreto, hebben wij altijd te doen met den geheelen mensch. Lichaam en geest vormen tijdens het leven een eenheid; tusschen beide bestaat een voortdurende wisselwerking. Verschillende lichamelijke ziektetoestanden werken storend op den geestestoestand. Omgekeerd kan een krachtige harmonische geest van overwegenden invloed zijn om lichamelijke ziekte te stuiten of te temperen. Wanneer door sociaalhygiënische maatregelen getracht wordt het lichaam gezond te houden of te maken, komt dit ook de geestelijke zijde vaii den mensch ten goede, daar immers ziekten, kwalen en gebreken vaak de ziel in ongunstigen zin beïnvloeden. Evenzoo zullen sociaal-hygiënische maatregelen, die den geest gezond houden of maken, het lichaam in zijn functies en prestaties ten goede komen. Volkomen juist merkte Josephus Jitta*) dan ook op, dat elke scherpe scheiding tusschen de psychische en somatische verzorging van het volk van grond ontbloot is.

Hoewel dus het streven naar geestelijke volksgezondheid niet alleen heeft te maken met den geest, maar evenzeer met het lichaam, richt de beweging zich practisch voornamelijk naar de psychische zijde van den mensch en wil zij meehelpen geestelijke nooden zoo mogelijk te voorkomen en geestelijk lijden te lenigen. Omdat zij een sociaalwetenschappelijke beweging is, ontleent zij haar hulpmiddelen aan de wetenschappen, die de menschelijke gedragingen en verhoudingen bestudeeren en regelen, n.l. de psychiatrie (leer der geestelijke afwijkingen en haar behandeling), de zielkunde, de opvoedkunde, de rechtswetenschap, de moraal en de sociologie (maatschappij-leer). Haar doel is langs organisatorischen weg toe te passen de maatregelen ons door deze wetenschappen geleerd om geestelijk lijden te voorkomen of te genezen en een gezonden geest gezond te houden. Zooals gezegd, treedt in de beweging voor psychische hygiëne de praeventie sterk op den voorgrond. Van dit standpunt bezien kan men de geestelijke volksgezondheid omschrijven als het streven om de inzichten der psychologie en psychiatrie toe te passen op het individu, het gezin, de school, de beroepskeuze, de industrie en het openbare leven ter voorkoming van geestesziekte, afwijkende persoonlijkheid, , misdaad, sociale achterlijkheid en zelfmoord, s)

Met deze uiteenzettingen over het begrip geestelijke volksgezondheid en het doel der psychische hygiëne is de beweging voor geestelijke volksgezondheid nog niet ten volle gekarakteriseerd. Men vergete toch niet, dat de geestelijke volksgezondheid geen bepaalde wetenschappelijke leer is, maar een huidige strooming, een op een bepaald doel gerichte beweging. Tusschen een wetenschap en een beweging zijn wel bepaalde punten van overeenkomst, maar ook zeer typische punten van verschil. Zoo maken, om een punt van overeenkomst te noemen, de aanhangers van een beweging een dankbaar gebruik van de wetenschap en beoefenen die ook vaak zelf. Typeerend voor een beweging is echter — en zie daar een markant verschil — dat steeds een massa, enthousiaste, nietwetenschappelijke menschen met de beweging meeloopen en haar op allerlei wijze steunen. En, om nog een punt van verschil te noemen, een ander typisch kenmerk van een beweging is verder het streven naar voortdurende propaganda. •=) Wanneer wij, om het begrip geestelijke volksgezondheid nader en vollediger te omschrijven, het terrein gaan bepalen, waarop de psychische hygiëne werkt, komt o.m. dit typeerende van een beweging duidelijk naar voren.

1) W. J. Hemmes: Geestelijke Volksgezondheid. A\g. Weekblad v. Chr. en Cultuur, 16 Maart 1934.

2) Drs B. Ch. Ledeboer: De geestelijke gezondheid van individu en gemeenschap. Geschriften van de Ned. Herv. Ver. voor geestelijke volksgezondheid, I, blz. 27.

3) Vgl. ook: Het begrip „Geestelijke Volksgezondheid" door de hoagleeraren Prof. Dr W. M. van der Scheer en Prof. Dr Ph. Kohnstamm. Verslag van de vergadering der

Ned. Ver. voor geestelijke volksgezondheid, 10 Maart 1934, blz, S—12.

4) Dr Josephus Jitta: „Mental Hygiene". Openingsrede van het 35e congres van Openbare Gezondheidsregeling te Nijmegen. Tijdschr. voor sociale hygiëne, 1930, blz. 435.

5) Dr C. T. Kortenhorst: Overzicht van de Charitatieve

Vereenigingen voor Geestelijke Volksgezondheid, blz. 1—2. Geschriften van de R. K. Charitatieve Vereeniging voor geestelijke volksgezondheid.

6) Vgl. Dr A. C. Hagedoorn en Dr A. L. Hagedoorn: De eugenische beweging en de .eugenetica. N. T. v. Gen., 1933, II, blz. 2842.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen