UIT DE HISTORIE

GROEN VAN PRINSTERER.

f 19 Mei 1876.

Dr H. Smitskamp, Wat heeft Groen van Prinsterer ons vandaag te zeggen? Uitvoerig ingeleid door Dr H. Ck)lijn. D. A. Daamen U.M.N.V. 's-Gravenhage 1945.

De belangstelling voor Groen van Prinsterer en zijn arbeid is in den oorlogstijd sterk gegroeid. De oorlogstijd bracht aan den eenen kant met zich mede een loslaten van de principieele grondslagen van het leven, hij liet zien de voosheid van het alleen nog maar uit traditie staan op die grondslagen terwijl ze in wezen reeds lang door velen waren losgelaten. Maar aan den anderen kant bracht de oorlogstijd ook een verdiepte belangstelling voor de beginselen en een met intenser kracht daaruit leven. Die vuil was werd in den oorlogstijd met groote haast nog vuiler, maar die rechtvaardig was ontplooide ook met grooter kracht meer rechtvaardigheid, naar de wet van het koninkrijk Gods.

Voor den oorlog werd soins heftig gedebatteerd over de staatkundige vraagstukken zonder dat do samenhang met de dieper liggende beginselen werd gezien. Maar toen het politiek debat in pers en Staten Generaal was gesmoord, en de politieke houding in den smeltkroes van de bezetting werd beproefd, kwam er bezinning op de beginselvragen. En daarbij werd vooral teruggegrepen op Groen van Prinsterer. Zeer terecht. Want Groen van Prinsterer, de grondlegger van de anti-revolutionaire staatsleer, opgebouwd tegenover de leer der revolutie; die tb. beginsel reeds lang bestond, maar sinds de Fransche revolutie het heerschende. staatkundige systeem werd, waartegenover dan ook het anti- revolutionair systeem werd geplaatst, dat natuurlijk in beginsel ook reeds lang bestond — Groen van Prinsterer is steeds geweest een man van krachtig principe. H\j zou nooit, om maar de massa te trekken, iets van zijn grondstellingen laten varen. Hij zou nooit'erop uit gaan om veel stemmen te verwerven ten koste van het beginsel., Hij zou nooit allerlei, den volke welgevallige, leuzen aanheffen, teneinde met behulp van de stemmen des volks een partijmachtsapparaat te vormen om zijn wenschen door te zetten. Den zegen verwachtte hij niet van het groote getal, maar van het beginsel. Ja, den zegen, want hij Hoopte niet op succes maar op zegen, zegen van het Woord, wanneer in trouw daarvan 'getuigd wordt.

Dr Smitskamp heeft een goed werk gedaan met de uitgave van het hierboven genoemde boek. Hij laat inderdaad zien dat Groen ook vandaag nog actueel is. Het „vandaag" in» den titel van het boek is eigenlijk 1941, d.w.z. oorlogs- en bezettingstijd. De uitgave werd echter verboden door de bezettende macht. Pas in 1945 kon het werk van de pers komen. Maar het heeft niets van zijn actualiteit verloren. Want de geest der revolutie, waartegen Groen zich teweer stelde, beheerscht ook het na-oorlogsche staatsbestel.

Na een inleidng van Dr H. Colijn, „één van de laatste, voor de pers bestemde publicaties" van dezen staatsman, volgt een beknopt overzicht van Groens leven. Hoofdstuk II iDeschrijft wat Groen verstaat onder de revolutie, n.l. „de stelselmatige omkeering van begrippen, waardoor in plaats van de ordeningen Gods, de eigenwijsheid en willekeur van den mensch ten grondslage van Staat en Maatschappij van regt en waarheid, gelegd wordt". Deze revolutie komt voort uit ongeloof. Zij verkondigt de rechten van den mensch. Vooral zijn recht op vrijheid. „Vrijheid van denken, ook van handelen. Oppermacht van het verstand, ook van den wil. Onbedorvenheid van de rede, ook van het hart". Wie, die dit leest, denkt niet aan de humanistische normen van barmhartigheid^ gerechtigheid en naastenliefde?

En als we Groen lezen over de toepassing van de revolutieleer in de practijk (hoofdstuk IH), waarbij steeds h'e t welzijn van den staat alles beheerscht, dan worden we onmiddellijk heengeleid naar het nationaal-socialisme, en ook naar het in ons land thans geldende nationale belang.

Inzake de school meent de revolutie dat de Staat „het .regt en de plicht heeft om, naar eigen, goedvinden en inzigt, de volksopvoeding te bestieren. Dat er, in het belang der eenheid van den Staat, eenheid ook van nationaal onderwijs behoort te zijn, en dat deze eenheid niet mogelijk is, zoo men niet, zonder op regten en gewetensbezwaren van de Kerk of van de ouders te letten, voor het vereenigd zijn der kinderen van alle kerkgenootschappen op dezelfde volksscholen zorg draagt". Een ideaal, dat nog steeds nagestreefd wordt 'door vele voorstanders van de openbare school die de nationale school bij uitnemendheid wordt geacht, waaraan vele Hervormden dan nog verbinden de gedachte van de Hervorinde kerk als de nationale volkskerk.. ^

Tegenover christenen, die meenen dat het christendom met de politiek niets ie ma: ken heeft ^^ een verschijnsel dat zich in onze dagen weer heel sterk voordoet onder Barthiaanschen invloed —, kiest Groen zeer krachtig positie (hoofdstuk V De roeping van den christen). Een zesde hoofdstuk, getiteld: In vaderlandschen zin, behandelt verschillende onderwerpen in verband met het Nederlandsche politieke leven, o.a. Nederlands staatsbestel. Beginselen en partijen. Samenwerking en isolement, terwijl een slothoofdstuk tot titel draagt: Vooruitzicht.

Wie niet in de gelegenheid of niet in staat is om de werken Groen zelf te lezen en te bestudeeren, vindt hier een schat van staatkundige wijsheid in de lijn der Schrift, geput uit Groens oeuvre.

De bewerker heeft de copie gelaten zooals zij in 1941 was. Eenerzijds is dat te begrijpen, andererzijds is het te betreuren. Niet alleen hoogst interessant, maar ook bizonder leerzaam is wat Groen geschreven heeft over de door den geest der revolutie beheerschte politiek van Duitschland van de vorige eeuw — waarvan onze eeuw de voortzetting heeït gezien in 1914 en onder Hitler —. Ik denk aan de brochures: La Prusse et Les Pays-Bas (Pruisen en Nederland) en L'empire prussien et l'Apocalypse (Het Pruisisch imperium en de Openbaring), alsmede aan verschillende stukken in: ParlementEiire studiën en Schetsen, en in: Nederlandsche Gedachten (tweede serie, over den Pransch-Duitschen oorlog van 1870).

Sprekende citaten uit deze geschriften zouden nog veel minder dan het nu gebodene genade gevonden hebben in het oog van den bezetter. Maar na de bevrijding hadden ze toch een prachtig hoofdstuk van dit boek kunnen vormen, ook voor het huidig volkerenleven niet zonder beteekenis.

Voorts f zou in onze dagen ook zeer wel op zijn plaats zijn" geweest wat Groen geschreven heeft over de democratie, waarin zoozeer geroemd wordt, maar die in wezen toch revolutionair is', (vgl. De Reformatie 24 Aug. 1945).

Moge Dr Smitskamp ook over deze dingen het licht van Groen nog eens laten schijnen.

M.i. is het van groot belang dat in a. r. kring meer wordt teruggegrepen op Groen. Er is in dien kring wel eens meer „rekening gehouden met de practijk" dan mij lief is, om het maar heel zacht te zeggen. Echter, als we beginselvast zijn, dan zijn we tegelijk zeer' practisch. Beginsel en practijk zijn geen tegenstellingen. Het meest practisch is een zuivere naleving van het beginsel. Want Gods ordinantien voor het leven passen daar precies bij. Die zijn zoo practisch als het maar eenigszins kan. Groens geschriften kunnen ons helpen om dat te verstaan en te zien.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen