Digibron cookies

Voor optimale prestaties van de website gebruiken wij cookies. Overeenstemmig met de EU GDPR kunt u kiezen welke cookies u wilt toestaan.

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies zijn verplicht om de basisfunctionaliteit van Digibron te kunnen gebruiken.

Optionele cookies

Onderstaande cookies zijn optioneel, maar verbeteren uw ervaring van Digibron.

Bekijk het origineel

Bedrieger of Dajak?

Bekijk het origineel

+ Meer informatie

Bedrieger of Dajak?

7 minuten leestijd Arcering uitzetten

De meeste van de lezers zullen op school bij de aardrijkskunde wel geleerd hebben, dat het binnenland van het eiland Borneo bewoond wordt door volksstammen, die genoemd worden met de naam Dajak in het enkelvoud en Dajaks in het meervoud. De laatste jaren ziet en hoort men voor het aanduiden van die volksstammen steeds meer de woorden Daya. ot Daja gebruiken, in het meervouw Daya's of Daja s. Dit verschijnsel kan ons nopen, dat wij ons rekenschap geven, wat nu wel de juiste benaming is het van ouds bekende Dajak, dan wel een van de beide andere woorden.

In het onderstaande wil ik argumenten aanvoeren, waarom de schrijfwijze en de daarbij behorende uitspraak Dajak de voorkeur verdient.

Daiak is een Maleis woord en meer speciaal een biivoegliik naamwoord. In het Nederlands kan men spreken van „een Dajak" en bedoelt daar dan mee een man van die bepaalde volksstam. Maar in het Maleis, als het goed gebruikt wordt, is er altijd een zelfstandig naamwoord bij nodig en spreekt men dus van een Dajakman, een Dajakvrouw een Dajakkmd of iets dergelijks. De Maleise uitdrukkmg voor Dajakman is „orang Dajak".

Nu wordt 't Maleis, behalve in 't voormalig Nederlands-Indië ('t tegenwoordige Indonesia) ook gesproken in het onder Brits bewind staande schiereiland Malaka en in de kuststreken van Brits Noord-Borneo. In die Britse gebieden gebruikt men voor het Maleis een andere spelling dan in Indonesië, eenvoudig omdat men zich in de Britse gebieden meer gericht heeft naar de Engelse uitspraak van de klinkers en medeklinkers, terwijl in Indonesië de klinkers en medeklinkers in hoofdzaak (niet geheel) op dezelfde wijze woirden uitgesproken als in het Nederlands. Ik zal enkele voorbeelden geven. In het Maleis is de lettergroep dj een zeer veel voorkomende combinatie. Men vindt haar bijvoorbeeld in de woorden radja = koning, Indjil = Evangelie en ook in de huidige naam van het voormalig Batavia, dat thans Djakarta heet. In het onder Brits bewind staande gebied worden die woorden evenwel geschreven: ra ja, Injil en Jacarta, maar het zou fout zijn, wanneer men nu die j ook als een Nederlandse j zou uitspreken. Immers in het Engels wordt de j ongeveer uitgesproken als dj. Denk maar aan woorden als jeep, jam en de naam James. De klank die evenwel in het Nederlands met een j wordt weergegeven, schrijven de Engelsen met een y. Denk maar aan het Engelse voornaamwoord you en aan de plaatsnaam York. (Tussen haakjes vermeld ik, dat de y in het Engels ook nog als klinker kan optreden en dan vaak als ai wordt uitgesproken, bijv. in het bezittelijk voornaamwoord my). Een derde verschil tussen de spelling in Indonesië en in Malaka is te zien aan de lettercombinatie tj (Indonesië) die in Malaka als ch geschreven wordt. In een enkel geval wordt de Engelse schrijfwijze ook wel op Java gebruikt, zoals in de plaatsnaam Cheribon, hetwelk uitgesproken moet worden als Tjeribon.

In het Maleis (of het Indonesisch) zoals het in Indonesië geschreven wordt komt de y niet voor. In een min of meer officieel woordenboek, uitgegeven onder auspiciën van het Departement van Onderwijs van de Republiek Indonesië heb ik geen enkel woord met een y kunnen vinden. Wel zijn er woorden naet een ij, maar dat is niet onze ij-klank, maar de klinker i gevolgd door de medeklinker j. De schrijfwijze Daya is dus wat de y betreft in strijd met de in Indonesië gebruikelijke spelUng. Die schrijfwijze is vermoedelijk ontstaan omdat in Brits Noord-Borneo, Waar ook Dajaks wonen, de spelling Dayak gebruikt wordt. De y doet daar dienst als klinker en medeklinker tegelijk. Onder invloed van die Engelse schrijfwijze zijn vermoedelijk sommige nationalistische journalisten gekomen tot de schrijfwijze Dayak of Daya'. Onder die journalisten zijn er een aantal, die er een eigensoortige spelling op na houden. De naam van het Indonesische volkslied, dat in het hierboven ge-

noemde woordenboek Indonesia Raja heet, wordt door die journalisten vaak geschreven Indonesia Raya.

Is het schrijven van een y, waar eigenlijk j hoort te staan, een vrij ongevaarlijk spelletje, minder onschuldig is het weglaten van de laatste medeklinker uit Dajak en dus te schrijven Daja. Deze laatste verandering geeft aanleiding tot verandering fn uitspraak en tot verandering in betekenis. Het woord Dajak, goed uitgesproken, moet rijmen op Pontianak en niet op Soerabaja. Het weglaten van de letter k aan het eind is dus niet juist, al kan er voor het feit, dat het wel gedaan wordt, wel een verklaring gegeven worden. De letter of liever de klank k wordt in Maleise of Indonesische woorden vrijwel net uitgesproken als in het Nederlands, behalve wanneer de k aan het einde van een woord staat. In dat laatste geval is er een afwijking in de uitspraak. Als wij een k uitspreken, beginnen wij met het achterste gedeelte van onze tong op te trekken tot tegen het gehemelte zodat de tong onze keel afsluit, en er geen lucht door kan. Onmiddellijk daarna wordt de tong weer in neutrale stand teruggebracht en wij laten uit onze keel enige lucht ontsnappen. Die sluiting van de keel met het achtereind van de tong, gevolgd door het laten ontsnappen van enige lucht, veroorzaakt het geluid, dat wij kennen als de k. Wanneer echter een Maleis Woord, dat eindigt op een k, bijvoorbeeld Pontianak of Dajak, uitgesproken wordt, dan moet de keel door de tong iets langer worden dichtgehouden en het ontsnappen van de lucht mag niet gehoord worden. Om de op deze wijze uitgesproken k te horen moet men zeer scherp luisteren. Vooral voor vreemdelingen is dat vaak moeilijk, maar Maleiers horen wel degelijk verschil. Het verschil zit hoofdzakelijk in de verandering die de voorafgaande klinker ondergaat. De laatste a in Soerabaja klinkt anders dan de laatste a in Dajak. In sommige Indonesische talen wordt voor die k aan het eind van een woord een afzonderlijk letterteken gebruikt. In het Atjehs bezigt men daarvoor een kleine Arabische kaf. Ook zijn er wel schrijvers, die dat afzonderlijke letterteken in sommige Maleise woorden gebruiken. Maar omdat niet alle drukkerijen over dat tekentje beschikken, wordt het wel eens Vervangen door een wat hoger geplaatste komma of ook wel door het teken dat wij als weglatingsteken kennen, dus ' of '. De deskundige Maleise lezer weet dan wel, dit is geen weglatingsteken, maar dit is de weergave van een onvolkomen uitgesproken k. Die onvolkomen k groeit weer uit tot een normale k, zodra het woord een achtervoegsel krijgt. Als bijv. iemand die geen Dajak is, geheel als Dajak leeft en zich zo gedraagt, dan kunnen wij zeggen: Hij is geheel verdajakt of iets dergelijks. In het Maleis wordt dat uitgedrukt door het woord kedajakan. Dat in dat laatste woord een k voorkomt, is een bewijs dat in de stam waarvan het woord afgeleid is, n.l. Dajak, ook een k behoort te staan.

Wie het bovenstaande goed gevolgd heeft, kan begrijpen hoe de schrijfwijze Daja ontstaan is, enerzijds door minder scherp luisteren en anderzijds door een niet begrijpen van de ook wel eens gebruikte schrijfwijze Daja' of Daja'. Dat tekentje rechtsboven bij die laatste a is geen weglatingsteken, maar het is de weergave van een speciale medeklinker, die echter ook door het letterteken k kan worden weergegeven.

Die laatste medeklinker in Dajak of Daja' mag niet worden weggelaten, omdat er ook een Maleis woord daja bestaat, dat wèl rijmt op Soerabaja. En dat woord betekent list en meestal in ongunstige betekenis. Daarvan is een werkwoord afgeleid memperdajaï dat misleiden of bedriegen betekent. En een orang daja is een bedrieger. Terwille van de eer en de goede naam van de bewoners van Borneo's binnenland is het beter om niet te spreken en te schrijven van orang Daja (Maleis) of Daja's, maar van orang Dajak en Dajaks.

Dit artikel werd u aangeboden door: Vrije Universiteit Amsterdam

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Bekijk de hele uitgave van zaterdag 7 juni 1952

De Reformatie | 8 Pagina's

Bedrieger of Dajak?

Bekijk de hele uitgave van zaterdag 7 juni 1952

De Reformatie | 8 Pagina's