Eene vraag over de Avondmaalsformule - I

N. N. te T. zendt ons de volgende vraag:

„In de nieuwste uitgaven der kerkboekjes lees ik in het formulier om het Heilig Avondmaal te houden, dat de Dienaar des Woords zal spreken: Het brood dat wij breken is de gemeenschap des lichaams van Christus, Neemt, eet, gedenkt en gelooft, dat het lichaam van Christus gebroken is tot eene volkomen verzoening van al onze zonden; en eveneens bij het uitdeelen van drinkbeker nog een aanhangsel bij de gewone formule. Beleefd verzoek ik u naar aanleiding hiervan mij de volgende vragen in de Wekker te beantwoorden, namelijk:
I. Vanwaar deze formule komt.
II. Of zij is overeenkomstig de Heilige Schrift en dus ook in de kerk van Christus mag gebruikt worden.
III. Of het evenveel is, of men deze of de oude bekende formule gebruikt, welke geschreven slaat in Matth. 26, Markus 14 enz”.

Gaarne willen wij deze drie vragen beantwoorden.

Ten eerste willen wij onzen vrager inlichten omtrent den oorsprong dezer formule. In het jaar 1551 gaf Vallerandus Polanus te Londen eene liturgie uit. In die liturgie gaf hij eene beschrijving van den dienst der Fransche gemeente te Straatsburg. De beroemde à Lasco heeft aan deze liturgie de bouwstoffen ontleend om eene liturgie op te stellen voor de Nederlandsche vluchtelingen-gemeente te Londen, welke liturgie van à Lasco de eerste Nederlandsche Gereformeerde liturgie kan genoemd worden. Deze liturgie van à Lasco werd al spoedig ook in ons vaderland verbreid en gevolgd. In à Lasco’s liturgie vinden wij ook een formulier om ’t Heilig Avondmaal te houden en daarin komt reeds de door N.N. bedoelde formule voor, welke à Lasco van Vallerandus Polanus heeft overgenomen. Letterlijk staat er in à Lasco’s formulier het volgende:

„De Dienaar des Woords nu, als hij zit aan het midden van den disch met het aangezicht naar het volk, neemt het brood in zijne handen uit den grooten schotel en spreekt ten aanzien en aanhooren der gemeente met duidelijke stem de woorden van Paulus:

„Het brood dat wij breken is de gemeenschap des lichaams van Christus.
„En zoodra hij dit gesproken heeft, breekt hij het brood in twee kleine schotels, totdat de bodem daarvan met gebroken brood bedekt is, opdat ieder dischgenoot daarna een stukje daarvan nemen moge.
„Daarna deelt hij het gebroken brood uit aan degenen, die tegenover hem en die aan zijne beide zijden zitten, en spreekt met duidelijke stem aldus:
„Neemt, eet; gedenkt en gelooft, dat het lichaam van onzen, Heere Jezus Christus in den dood aan het hout des kruises gegeven is tot vergeving van al onze zonden.
„Daarna neemt de Dienaar ook een stukje uit den schotel voor zich zelf en eet dit op.
„Dan worden de twee schotels naar beide zijden tot het einde van den disch door hem en de andere aanzittende broederen ordelijk voortgeschoven, opdat een ieder daaruit een stuk voor zich. zelf neme en ete. Als de Dienaar nu merkt, dat alle aanziltenden het brood genomen hebben, neemt hij een drinkbeker in de handen en spreekt met duidelijke stem aldus:
„De drinkbeker der dankzegging, met welken wij God danken, is de gemeenschap des bloeds van Christus.
En dan geeft hij de beide drinkbekers aan de broeders, die aan zijne zijde zitten en en spreekt aldus:
Neemt, drinkt allen daaruit, gedenkt en gelooft dat het bloed van onzen Heere Jezus Christus vergoten is aan het hout des kruises tot vergeving van al onze zonden”.
De formule: Neemt, eet, gedenkt en gelooft enz. door à Lasco van Polanus overgenomen, dateert dus reeds van af 1551. Daar nu de door à Lasco opgestelde liturgie in ons land in gebruik werd genomen, werd ook bij de Avondmaalsbediening de formule van Polanus uitgesproken.
In 1566 echter werd eene andere liturgie in ons land ingevoerd, namelijk die van Datheen. De psalmen van Datheen werden in 1566 uitgegeven en achter die psalmen stond eene liturgie gedrukt, bewerkt door Datheen naar de liturgie van de Paltz. Datheen’s psalmen waren algemeen geliefd en spoedig had nu de daarachter gedrukte liturgie van Datheen die van à Lasco verdrongen.
In Datheen’s liturgie kwam ook een Avondmaalsformulier voor, doch daarin waren alleen de woorden van Paulus 1 Cor, 10:16: „Het brood dat wij breken” enz, behouden, terwijl de formule „Neemt, eet, gedenkt en gelooft enz.” was weggelaten. Nu was echter het volk gewoon geraakt aan de formule van Polanus, zoodat bij het gebruik van Datheen’s liturgie, toch menigmaal de formule van Polanus er nog bijgevoegd werd. Op het synodaal convent te Wesel 1568 werd dan ook reeds deze zaak besproken, en op de synode te Embden in 1571 werd bepaald dat het in de vrijheid der kerken zou staan enkel de formule uit Datheen’s formulier, naar 1 Cor. 10:16 of die van Polanna, naar 1 Cor, 11:24 en 25 te gebruiken. (Zie art. 21 van de kerkorde van Embden).
Op de Synode van Dordrecht in 1574 werd echter bepaald: „Is besloten, dat men in de uitreiking des broods des Nachtmaals gebruiken zal de woorden Pauli 1 Corinthe 10 met den aanhang: Neemt, eet, gedenkt en gelooft, dat het lichaam Christi gebroken is tot eene volkomene verzoening aller onzer zonden. En in de uitreiking des drinkbekers na de woorden Pauli: De drinkbeker der dankzegging enz. Neemt, drinkt allen daaruit, gedenkt en gelooft, dat het dierbaar bloed Jesu Christi vergoten is tot vergeving aller onzer zonden”. (Zie Acta van de Syn. van Dordrecht, anno 1574, artikel 77).
Evenzoo werd vier jaren later besloten op de Synode van 1578 (Zie art. 70): „De woorden des Avondmaals zullen uit 1 Cor. 10:16 genomen worden, daar bij voegende deze woorden: Neemt, eet, gedenkt en gelooft, enz”. Nogmaals kwam op de Synode van Middelburg 1581 de vraag ter sprake „Wat woorden in de bediening des Avondmaals gebruikt zullen worden”. Geantwoord werd op deze vraag: „Men sal bequaamelijk de woorden 1 Cor. 16:10 mogen gebruiken daar bij voegende: Neemt, eet, gedenkt enz”.
Op eene provinciale Synode van Zuid-Holland gehouden in den Haag in 1599 werd gezegd, dat het gebruik van het aanhangsel zelfs „hier te lande gebruikelijk” was en na dien tijd schijnt er op de Synoden niet meer over gesproken te zijn.
De Dordtsche Synode van 1618 en 19 zwijgt er van, doch Voetius gaf in 1667 in zijn Politica Eccl. de Avondsmaalsformule aldus weer: Panis quem frangimus communio est corporis Christi; Accipe et ede, recordare et crede, corpus Domini in cruce pro te fractum in remissionem omnium tuorum peccatorum, d. w. z. Het brood dat wij breken is de gemeenschap des lichaams van Christus; neemt en eet, gedenkt en gelooft dat het lichaam des Heeren aan het kruis voor u is verbroken tot vergeving van alle uwe zonden. In ’t begin der achttiende eeuw begon men echter het aanhangsel bij de formule weg te laten en in de officieele uitgave van de Provinciale Synode van Znid-Holland in 1737 (welke uitgave de Hervormden en Christelijke Gereformeerden nog gebruiken) werd het niet opgenomen. Vandaar dat wij het aanhangsel niet gebruiken. De Gereformeerde kerken gebruiken echter eene nieuwe uitgaaf van de liturgie, in 1898 door prof. Rutgers bezorgd, en in deze uitgaaf is het aanhangsel bij de Avondmaalsformule weder opgenomen. In 1899 is deze uitgaaf zelfs door de Synode van Groningen officieel als de kerkelijke aangenomen. De psalmboekjes bij Jongbloed uitgegeven hebben eveneens de liturgie zooals prof. Rutgers die bezorgde. Hiermede meenen wij de eerste vraag van N.N. te T. beantwoord te hebben.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen