De moraal der geschiedenis (26)

De ontkerstening van ons volksleven is de vrucht van een eeuwenoud proces. De kiemen voor deze geestelijke ontbinding, welke in schier elke kring doorwerkt, hebben zich reeds in de 16e eeuw gezet. Het was het Humanisme, dat toen optrad met de pretentie: de zedelijke en geestelijke vrijmaking en verheffing van den mensch. In tegenstelling met de Reformatie wortelden zijn beginselen niet in Gods Woord. Beide, Reformatie en Humanisme, bestreden de Roomsche kerk, en daardoor gingen ze soms saam en schenen ze wel eens gelijksoortig. Inderdaad stonden ze tegenover elkander: het Humanisme verzette zich in naam der menschelijke vrijheid tegen de gebondenheid aan Gods Woord; de Reformatie streed, uit gehoorzaamheid en gebondenheid aan Gods Woord, tegen de menschelijke inzettingen, die tegen dat Woord indruischten. Voor de Reformatie was Gods wet de norm voor alle levensterrein, Zijn Woord alleen de bron van de waarheid, Zijn absolute souvereiniteit de oorsprong van alle gezag, de eere Gods, ook in de verlossing van den mensch, het hoogste doel. Voor het Humanisme was de menschelijke rede de bron en toetssteen der waarheid. Het richtte een altaar op, brandde wierook tot den eeredienst van den mensch. Voor Christus was in het kader dezer wijsbegeerte geen plaats. Niet over Golgotha, maar over Athene loopt de weg tot den heilstaat des menschen.
Dit humanistisch beginsel nu vond niet minder dan in dat der Reformatie een wel toebereide akker op onzen vaderlandschen bodem. De gedachte, als zou geheel ons volk voor de Reformatie gewonnen zijn, is in strijd met het historisch gegeven. Voor de "cleyne luyden” was het Calvinisme de kracht in zijn worsteling gedurende tachtig jaren tegen Spanje; het Humanisme telde zijn aanhang onder de hoogere standen. Gepropageerd door de letterkunde in die dagen {Coornhert, c.s.), voorgedragen achter de katheders op de Hooge Scholen (Arminius), belichaamd in de stadskunde (Oldebarneveldt) en later door het Regentencollege (Jan de Wit), overheerschte het in toenemende mate de reformatorische beginselen. Dit kon met te meer succes geschieden, omdat allen behoorden tot de „Heerschende Kerk”. Het Libertinisme had vrij spel. Allerlei valschelijk genaamde wetenschap kan zich ontplooien, wel bestreden en fel ook, maar niet verboden. Het Cartesianisme en Spinozisme baant den weg voor het Rationalisme, dat in de 18de eeuw den scepter zou voeren. Steeds vaster wordt de greep om de volksziel, die geïnfecteerd wordt door een wereld- en levensbeschouwing, welke geheel gespeend is aan de reformatorische beginselen. Het oor wordt geleend aan den Franschen geest, die weldra ons land overheerscht Ons volk wordt van lieverlede rijp gemaakt voor zijn algeheel verval, dat in de revolutie zijn dieptepunt vindt. Maar het zijn altijd de hoogere standen, die voorgaan. In de hoogste kringen vinden Voltaire, Rousseau, Diderot hun warmste aanhangers. Het ongeloof neemt hand over hand toe. Met God heeft men afgedaan, Zijn Woord uitgebannen, de Kerk verlaten. Zoo glijdt alles den afgrond tegemoet. En als dan na den bloednacht de 19e eeuw ontwaakt, dan heeft ons volk niets geleerd. Ja, men wil met meer de verschrikkingen der revolutie, maar haar beginselen blijft men aankleven. Het Liberalisme is de belichaming van den ouden geest, maar geblanket met een dun laagje vroomheid. Men is voor alles tolerant, verdraagzaam tot het uiterste, alleen de religie is een zaak van de binnenkamer. Men idealiseert met een Christendom boven geloofsverdeeldheid. Het is de tijd van het „Nut voor het algemeen”, de tijd der braven Hendriken. Maar het ziellooze Liberalisme zal geen dam kunnen opwerpen tegen den vloed, die in de 19e eeuw ons volksbestaan zal bedreigen. Het proletariaat, vervreemd van Gods Woord, begroet den dag, waarop Marx met zijn „evangelie” optreedt. De klassenstrijd wordt uitgeroepen, en de breede massa volgt de roode banier. De verwereldlijking van ons volk neemt steeds grootere afmetingen aan, vooral onder de meer intellectueelen. Hiervoor zijn allerlei oorzaken aan te wijzen. Slechts een enkele greep. De moderne wetenschap, die in de 19e eeuw alle katheders bezette, leidde een geestelijk verval in, dat den geestelijken nood ten top deed stijgen. Men had de lichten des hemels gedoofd, zooals de moderne mensch bralde, en meende nu alle levensvragen te kunnen beantwoorden. Het Relativisme viert hoogtij. Er is niets volstrekt zeker. Absolute waarheden bestaan niet. God en religie, zonde en schuld, goed en kwaad, dood en eeuwigheid zijn slechts begrippen, die uit het menschelijk brein opkomen en als spookgestalten den eenvoudigen mensch verschrikken. De mensch draagt den sleutel tot alle geheimen van dood en leven, van de zicht- en onzichtbare dingen. Voegt hierbij de geperfectionneerde techniek, die den mensch alle krachten van lucht en zee, aarde en hemel deed kennen en beheerschen, en een terrein, van onbegrensde mogelijkheden lag voor hem open. Het is slechts in vogelvlucht, dat ik trachtte te schetsen den historischen gang van het geestelijk verval in onzen tijd, maar er zijn talrijke factoren, die medewerken om ons volk los te maken van zijn oorsprong en historie, van God en Zijn Woord.
Ziende op dien geestelijken nood, waarin ons volk dreigt onder te gaan, is het te verklaren, dat veler hart met grooten kommer is vervuld. Een volk, dat God verlaat, heeft geen toekomst, het pleegt nationale zelfmoord. Welk een roeping heeft de Kerk dan ook in dezen tijd!!
J.W. Geels

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen