Pastorale brieven

Beste Vriend!
Ja daar zit ik nu. Je schrijft me daar een brief, dat je in den regel nog al graag ook de Pastorale Brieven leest, maar dat ge u nu bezwaard gevoelt want ge vreest, dat het nu wat minder „zielig” en wat te veel philosofisch zal worden; of, om uw eigen woorden weêr te geven, dat ge vreest er niet veel aan te zullen hebben, want er zullen, zooals ge het noemt, wel te veel „buitenlandsche” woorden in voorkomen. Maar, mijn beste, loop nu niet te veel vooruit. Vooreerst ben ik gewoon, om dergelijke als door U bedoelde woorden te omschrijven; of helder verklaard uit te leggen. Voorts is nu eenmaal deze te behandelen stof weer iets anders dan streng zieleleven, maar toch zijn deze te behandelen dingen voor onzen tijd uitermate nuttig. Ik vermoed, dat vooral de jongere generatie, en allen die in het leven en in den strijd der geesten staan er winst mede doen kunnen. Nu we zullen zien, wat het wordt. En lees…… en herlees.

Het Deïsme waar we een vorige maal op wezen is een stelsel, dat in den nieuwen tijd uit Engeland tot ons is gekomen. In ’t kort leert het, dat God wel bestaat, en we wel van Hem als wereldschepper kunnen gewagen, maar dat voorts wereld en menschheid, sedert de schepping los van Hem en Zijn regelrechte invloeden, om zoo te zeggen, hun eigen weg gaan. Het is dus wel een God boven ons, maar niet een God mèt ons, of bij ons, of in ons. Het is voortgekomen uit het oude Pelagianisme, dat de leer van den vrijen wil voorstond, zoodat de mensch in zijn doen en laten, in zijn bouw en beleving van maatschappij en kerk, van gezins- en persoonsleven eigenlijk onafhankelijk van God, zijn eigen denkbeelden volgde, en zijn eigen weg had te gaan. Ge gevoelt zeker, dat hier het uitgangspunt ligt voor alle revolutie. De mensch wordt in dit Deïsme in valsch genaamde vrijheid geplaatst, los van alle hoogere Gezag en Openbaring, althans bijzondere openbaring. Uit den aard der zaak was hier geen plaats voor de Vleeschwording des Woords. Bijzondere openbaring, een Christus der Schriften was hier contrabande. Onder invloed van zulk een leer kon men tot op zekere hoogte nog spreken van een natuurlijken godsdienst, van een door den mensch, en door menschelijke overeenkomst vastgestelde zedeleer; maar verder gaat het ook al niet. Doorgeredeneerd is er geen gezaghebbende maatstaf, en wordt de hooggeloofde vrijheid niet veel anders dan losbandigheid. Dit alles deed nu zijn intrede, met name met de negentiende eeuw, onder den naam van Liberalisme. Door Groen van Prinsterer zoo juist geteekend in zijn definitie (ontvouwende verklaring): onder den naam van liberalisme voortzetting van de Revolutie. Uit dit alles ontstond op staatkundig gebied de bekende (om niet te zeggen befaamde) Liberale partij, welke zoovele lange jaren in ons vaderland op allerlei terrein de lakens uitdeelde. Het Liberalisme drong overal door, tot zelfs in de kerk. Het staatscreatuur, dat zich het Hervormd Kerkgenootschap liet noemen met zijn leervrijheid, was er een vrucht van.
Op politiek terrein werd naturlijk de anti-these geloochend, christelijke partijen heetten eigengerechtige organisaties, clericale coterieën, (d.w.z.) ongewenschte organisaties onder ongewenschte priesterheerschappij, enz. Alles moest leven, vrij van God en Zijn Woord. Geen christelijke school, geen christelijke arbeidersbeweging enz., enz. Met name op sociaal gebied baarde dit een maatschappelijke ellende. Want volgens het Liberalisme moest hier alles aan zijn noodlot worden overgelaten. De leer de z.g.n Manchesterschool. Is de maatschappij soms ziek, dit behoort ook al tot het deïstische wereldproces en de evolutie der maatschappij, het wordt vanzelf ook weer beter. Hoe meer men (zoo leerde die school) b.v. door staatsinmenging, door overheidsbemoeiïng etc. ingreep, hoe langer het zou duren eer alles weer in ’t gezonde spoor ging. Een maatschappij die haar levensontwikkeling voltrekt naar in haar inwonende, bewegende krachten en aandriften, moet men gerust aan haar eigen gang van zaken overlaten; alle inmenging is waardeloos, noodeloos en hopeloos; het eenige wat er door kan bereikt worden is verergering van de kwaal; het vraagstuk wordt er alleen maar door gecompliceerd (samengesteld, ingewikkelder). Nu de uitkomst is dan ook prachtig geweest. Bepalen we ons tot den gang van zaken op maatschappelijk, op sociaal gebied, welk een zee van ellende heeft het Liberalisme doen aanschouwen. Men leze hierover maar eens mijn „Het sociale vraagstuk en de Staatsbemoeinis”. Het kapitalisme ontving vrij spel, tot de meest schandelijke practijken. God immers (deïsme) bemoeide zich niet op bijzondere wijze met dit ondermaansche; het individu (ieder voor zichzelf) kon zich uitleven zonder zich om de gemeenschap te bekommeren, dit noemt men individualisme. Dat dit moest uitloopen op tyrannie en uitbuiting liet zich verwachten. Eén voorbeeld volsta. In het begin der negentiende eeuw was kinderarbeid ten bate der kapitalisten onbelemmerd. In Engeland b.v. werden ’s morgens kinderen soms van 8—12 jaar op karren naar de fabriek gevoerd, met een man erbij met een zweep…… om ze wakker te houden. De sociale wanverhoudingen alom schreiden ten hemel om wraak, neen ons verzet tegen het modern socialisme is waarlijk niet, omdat we de critiek van het socialisme op zulk een maatschappij in allen deele onjuist vinden. Neen, neen, die critiek was veelal dubbel en dwars waar en gegrond, maar we verschillen in opvatting over den diepsten oorsprong en oorzaak der kwaal, en alzoo ook over het medicament.
De kerk, mits naar haar zuiverste openbaring gezien, staat hier niet schuldig, wat de beginselen aangaat. Veeleer is uit het christendom de eerste roep opgegaan tegen zulk Liberalisme. Zooals dan te worden, dat het moderne Socialisme niet is te heeten een reactie tegen het slechte christendom, maar tegen het staatkundig en maatschappelijk Liberalisme. Dit moet met dikke streepen onderstreept worden. Wel (en dat is allemaal bekend) is het socialisme als stelsel in conflict met de leer van het christendom; maar dat komt daarvandaan, dat het socialisme in zijn reactie tegen het liberalisme, in die reactie zelf weer opereerde met een nieuw stelsel, dat zèlf op zijn beurt eveneens weer opkwam uit de beginselen des ongeloofs. Wat we later wel eens kunnen aantoonen, zie ook hierover bovengenoemd boek.
Tegen het liberalisme m.a.w. kwamen in hoofdzaak twee machten op:
Eerstens de zuiver Christelijke beginselen, en voorts, uit de revolutionaire beginselen, het Socialisme.
Uit dat oogpunt stoelen èn liberalisme èn socialisme op één wortel.
Vandaar dat in den boezem der liberale partij van lieverlee reeds andere toonen te beluisteren vielen en bij consequentie het socialisme weer een uitwas, (uit reactie) was van het liberalisme; wat n.l. de beginselen aangaat. Immers (sociaal gedacht) uit het Deïstisch standpunt geredeneerd, dan kan zoowel de eene maal het individu (de enkeling) op den voorgrond en in het middelpunt worden geplaatst; en de andere maal de gemeenschap. Zoodat nu eens de gemeenschap wordt opgeofferd aan het individu, de andere maal het individu aan de gemeenschap. In ’t eene geval wordt hij (individualisme) een rechtloos verlengstuk van de machine, in ’t andere, (socialisme) een kuddedier.
Het mooiste van de zaak is hier, dat het liberalisme de voorwaarde voor zijn ondergang in zijn eigen ransel droeg. Een maatschappij, welke volgens het liberalisme bestaat los van alle goddelijke ordinantieën, kan straffeloos het roer omwerpen, en onverboden zichzelf in mekaar trappen. Vrijheid zonder goddelijke voorschriften geeft ten slotte ook permissie tot gewelddadige revolutie.
Zoo kwam dan het socialisme op uit reactie tegen het, neen niet kapitalistische christendom, maar tegen het liberalistische kapitalisme; let er goed op, wat ik onderstreep. En zóó lezen.
De volgende maal D.V. iets over dit socialistisch verschijnsel.
Dan hoop ik u meteen te verklaren, hoe, logisch doorgedacht, uit deze revolutionaire reactie van het socialisme, nu ook weer baan gebroken werd voor een wederom revolutionaire reactie op dit socialisme, welke reactie zich presenteerde in het nationaal socialisme. Want dit nationaal-socialisme is tot heden terecht scherp gecritiseerd en afgewezen maar het is meestal verre den meesten ontglipt om op te merken, waar dit nationaal-socialisme naar zijn diepste sociale principes uit afgeleid moet worden. Ik zeg het alvast: uit een revolutionaire reactie op een socialisme, dat zelf een revolutionaire reactie was op een wederom revolutionair stelsel dat liberalisme heet; ’t zijn allemaal reacties, reacties op weer andere reacties, allemaal revolutionaire (als leer) reacties op de één groote actie van de Revolutie (als leer) zelf.
Dus het deugt allemaal niet.
Het is telkens in scherper vorm den duivel uitwerpen door…… Beëlzebub den overste der duivelen.
Is deze onze kijk en diagnose, juist, dan de proef op de som, dan moet het allengs hoe slechter worden, en zie nu rondom u, elke periode in de 19de en 20ste eeuw is nog slechter, gemeener, goddeloozer dan de vorige. We hooren er meer van. En nu niet te nerveus worden van de………. „buitenlandsche woorden”. Wordt het s.v.p. meer van de „buitenlandsche” beginselen.

Met christelijk sociale groeten en heilbede,
Uw U toegen. Vriend en Broeder
G. WISSE.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen