Beza (I)

Op 13 October was het 350 jaar geleden dat Beza gestorven is. Wij willen dit niet onopgemerkt laten voorbijgaan. De kerk der Reformatie heeft aan Beza heel veel te danken. Hij was het die het werk van Calvijn voortzette. Vijftien jaar stond hij de Reformator van Geneve terzijde. En daarna; heeft hij nog veertig jaar de leiding gehad van het Gereformeerd Protestantisme.
Het is geen wonder dat er meer belangstelling is voor Calvijn dan voor Beza. De figuur van Luther trekt ook meer de aandacht dan die van Melanchton.
Maar wij mogen de Reformatoren niet op een eenzame hoogte plaatsen. Wij doen niets af van de grootheid van Calvijn, als wij naast en na hem Beza noemen, zijn medewerker en opvolger.
Deze herdenking van zijn sterfdag is voor mij een aanleiding om iets te vertellen over zijn leven en iets te zeggen over zijn betekenis.
Theodoras Beza is op 24 Juni 1519 in de Bourgondische stad Vézelay geboren. Hij was een telg uit het verarmde adellijke geslacht De Bèze. Hij heette dan ook eigenlijk niet Theodorus Beza maar Dieudonné of Déodat de Bèze. In zijn studententijd heeft hij zijn naam naar de gewoonte van die dagen een klassieke vorm gegeven: Theodorus Beza. Wij noemen hem met de naam die hij zelf gekozen heeft.
Als kind was hij maar zwak en niemand zou gezegd hebben, dat hij de leeftijd der zeer sterken nog zou overschrijden. Beza is immers 86 jaar oud geworden.
Een rijke oom uit Parijs heeft voor zijn opvoeding en opleiding gezorgd. Het was een voortreffelijke opleiding. Door de lessen van Melchior Wolmar raakte hij met de oude talen even vertrouwd als met zijn moedertaal. Maar dat niet alleen. Wolmar maakte bij zijn onderwijs gebruik van het Griekse Nieuwe Testament en was reformatorisch gezind. Door hem is Beza iets van het Evangelie gaan verstaan. Hij moest de crisis der jeugd evenwel nog door.
Er kwamen jaren, waarin hij nog allerminst leefde naar de regel van het Evangelie van Jezus Christus. Hij heeft het later zelf openlijk beleden. Nadat hij op verlangen van zijn vader rechten had gestudeerd, had hij zich als advovaat gevestigd te Parijs. Liever hield hij zich echter met andere dingen bezig. Hij oogstte lauweren door het schrijven van Latijnse gedichten.
In 1548 kwam de beslissende verandering in zijn leven. Hij was toen dus bijna 30 jaar oud. Tijdens een ernstige ziekte vond hij na veel strijd de troost van de vergeving van zonden. Hij zegt zelf: Toen gaf ik mij geheel aan God over. Ik verliet vaderland, ouders en vrienden om Christus te volgen. Dit was zijn bekering.
Met Claudine Denosse, met wie hij in stilte maar met medeweten van enkele vrienden in het huwelijk was getreden, kwam hij in October 1548 te Geneve aan.
Calvijn riep hem een hartelijk welkom toe. Beza's huwelijk werd kerkelijk bevestigd, en hij vond al spoedig een werkkring in Lausanne. Calvijn, die hem al eerder had gezien — jaren geleden in het huis van Wolmar — had grote verwachtingen van hem. Want Beza was zeldzaam begaafd en hij had een hoogstaand karakter. Oprechtheid en bescheidenheid sierden hem.
In Lausanne is Beza bijna tien jaar hoogleraar in het Grieks geweest. In deze periode verscheen reeds meer dan een werk van zijn hand. Theologisch sloot hij zich nauw aan bij Calvijn. Hij verdedigde de calvinistische praedestinatieleer, die fel bestreden werd, en nam het voor Calvijn en de regering van Geneve op in de geruchtmakende zaak van Servet. Ook volgens Beza had de overheid het recht om ketters op een dergelijke wijze te straffen.
Met grote waardering sloeg Calvijn het werk van zijn vriend en geestverwant gade. Zou Beza zijn opvolger worden in Geneve? Maar had hij ook talent om leiding te geven aan het kerkelijk leven? Dat had Beza. Dat is gebleken toen hij met Far el op reis ging door Duitsland om hulp te vragen voor de verdrukte protestanten in Frankrijk.
Door toedoen van Calvijn kreeg hij een benoeming aan de Academie van Geneve, die in 1559 werd gesticht. Hij was de eerste Rector van deze Hogeschool, en hij is er veertig jaar aan verbonden geweest. Hij heeft haar uitgebouwd tot een Universiteit. Aanvankelijk waren er slechts twee faculteiten: theologie en letteren en wijsbegeerte, maar Beza heeft ook aan een juridische faculteit gedacht en zelfs aan een medische. De studenten stroomden toe. En de Academie van Geneve, de Academie, die door Calvijn werd gesticht en door Beza werd bestuurd, is tot grote zegen geweest voor het Gereformeerd Protestantisme.
Maar Beza wordt al spoedig uit Geneve weggeroepen. De kerk in Frankrijk is in groot gevaar. En eerst was het standpunt van Calvijn en ook van Beza geweest, dat de strijd gevoerd moest worden met de wapens van gebed en geduldig dragen, maar het liep zo, dat er ,een protestantse politieke partij ontstond, die naar de wapens greep. Dan ontmoeten wij Beza in Frankrijk als veldprediker van de Prins van Condé. Hij is de geestelijke leidsman van het leger der Hugenoten. Hij is de woordvoerder van de Franse Protestanten, naar wiens stem geluisterd wordt tot aan het Hof. Magistraal verdedigt hij de zaak van de Reformatie in het beroemde godsdienstgesprek in het klooster van Poissy. Als hij daar met een aantal predikanten verschijnt, zo zegt het verhaal, mompelt een kardinaal: Daar zijn de honden van Geneve. Slagvaardig antwoordt Beza: In 's Heeren schaapskooi moeten er wel honden zijn om tegen de wolven te blaffen!
Nooit had de zaak van de Franse Protestanten er zo gunstig voorgestaan als na Poissy! Er waren naar schatting 300.000 Protestanten en meer dan 2000 gemeenten. Maar door allerlei verwikkelingen verspelen zij hun kansen — tot groot verdriet van Beza. Hij durft vriend en vijand de waarheid te zeggen. Hij richt zich tot de Koning van Navarre en voegt hem toe: Sire, Gods kerk, in wier naam ik spreek, is een aambeeld, waarop al veel hamers versleten zijn! Dat is een gevleugeld woord geworden.
Wanneer Beza in 1563 in Geneve terugkeert, kan hij terugzien op drie veelbewogen jaren. Het is misschien wel de belangrijkste episode van zijn leven.
Hij is juist op tijd terug. Calvijn wordt ouder en zwakker. Beza neemt hoe langer hoe meer werk van hem over. Hij zal straks ook zijn plaats innemen.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen