Albert Schweitzer

ALBERT SCHWEITZER
Op 27 april j.l. werd in het Instituut voor de Tropen in Amsterdam een bijeenkomst gehouden ter gelegenheid van de 50-jarige arbeid van Albert Schweitzer in Afrika.
Dr. Albert Schweitzer behoort tot de figuren, die bij hun leven de hulde van de wereld in ontvangst mogen nemen.
Dit is te merkwaardiger bij een man, die juist nooit zichzelf heeft gezocht, maar in dienende, zelfverloochende liefde zijn levensweg ging.
Toen hij in 1945 zeventig jaar werd, vonden in heel de wereld indrukwekkende herdenkingen plaats. De B.B.C, richtte zich namens allen in de wereld tot hem en besloot de feestelijke uitzending met een door hem zelf gespeeld werk van Bach op het prachtige Silbermann-orgel van de St. Aurélienkerk te Straatsburg.
Velen zullen zich zijn orgelrecitals in ons land herinneren, voor de meesten onzer de enige persoonlijke kennismaking met deze buitengewoon begaafde musicus.
Schweitzer is nu 88 jaar, maar er gaat vrijwel geen dag voorbij dat hij niet in de avonduren plaats neemt voor de fraaie piano, die de Franse Bach-vereniging voor hem heeft geconstrueerd met een orgelpedaal, en de tonen van zijn muziek zich vermengen met de nimmer zwijgende oerklanken van de rimboe.
Zelf heeft hij eens erkend: „Ik heb een ware hartstocht voor muziek, het is net zoiets als de hartstocht van anderen voor wijn of tabak".
Opnieuw werd de aandacht op hem gevestigd, toen hij te Oslo gehuldigd werd bij het in ontvangst nemen van de aan hem toegekende Nobelprijs en hij een vurige rede hield over de kracht en de werkzaamheid van de menselijke geest („Het enige, waarop het aankomt, is dat we worstelen, dat er licht in ons zij"). Niemand minder dan zijn tijdgenoot Winston Churchill heelt deze dokterdenker eens gekarakteriseerd als dit „genie der menselijkheid".
Inderdaad dwingt allereerst de mens Schweitzer onze eerbied af.
Deze nobele man durfde geheel zichzelf te zijn en hield zijn leven niet voor zichzelf, maar stelde het in het teken van het offer.
Leven is voor hem liefhebben en liefhebben in een gebroken, ellende-volle wereld is: trachten de breuk te herstellen, de ellende op te heffen.
Helder treden in zijn rijke leven aan het licht: zijn eerlijkheid, zijn volstrekte onbaatzuchtigheid, zijn eenvoud en afkeer van opsmuk en pralerij, zijn nimmer terugdeinzen voor moeilijkheden en teleurstellingen.
Op 14 januari 1875 werd Albert geboren als kind uit een eenvoudig predikantsgezin. Zijn gelukkige jeugd bracht hij door te Kaysersberg in de Boven Elzas, waar zijn vader predikant was.
De jonge Albert was een gevoelig kind en bleek op school een stille, dromerige leerling te zijn.
Als jongen van negen jaar verving hij reeds de organist bij de godsdienstoefening in de kerk van zijn vader.
Een vrolijke natuur had hij niet. Zelf verklaart hij dat hij, zover hij in zijn herinnering kan teruggaan, geleden heeft onder de vele ellende, die hij in de wereld zag. Later schreef hij: „Onbevangen jonge levensvreugde heb ik eigenlijk nooit gekend." Vooral het leed van de dieren trok zijn gevoelige geest zich aan. Het beeld van een oud, hinkend paard, dat voortgesjord en onbarmhartig afgeranseld werd, stond hem wekenlang voor de geest.
Na theologie, filosofie en muziek gestudeerd en drie doctorstitels verworven te hebben, was Schweitzer enige tijd te Straatsburg privaat-docent en later buitengewoon hoogleraar in de theologie.
Nadat hij reeds als denker en kunstenaar naam gemaakt had en het scheen, dat hij een schitterende toekomst als geleerde en musicus tegemoet ging, kwam er een ingrijpende wending in zijn leven.
Zijn leerstoel aan de universiteit te Straatsburg, zijn orgelspel en zijn literair werk liet hij varen, al zijn prachtige vooruitzichten gaf hij prijs om als zendeling-arts in 1913 (dus 50 jaar geleden) naar Gabon, een der landen van Frans-equatoriaal Afrika aan de Golf van Guinea te gaan en daar medische hulp te bieden aan de inboorlingen.
Hoe kwam hij tot dit merkwaardige besluit?
Op een morgen in de herfst van 1905 las hij in een van de verslagen van de Parijse zendingsvereniging een dringende roep om hulp.
Het lezen van dit blaadje gaf de beslissing in zijn leven.
Hij had daarin de stem van Jezus gehoord om Hem te volgen. „Na dit stuk gelezen te hebben", schreef hij later, „ging ik rustig aan mijn werk.
Het zoeken was geëindigd."
Hij had niet het recht zijn gelukkige jeugd, zijn gezondheid en zijn werkkracht voor zichzelf te behouden. „Evenals een golf niet op zichzelf bestaan kan, maar steeds deelneemt aan de golfslag van de oceaan, zo moet ik mijn leven nooit als iets afzonderlijks beleven, maar altijd als een deel van het grote gebeuren, dat om mij heen plaats vindt."
Hij zag ons, Europeanen, als de rijke man uit de gelijkenis. Wij bezitten door de vooruitgang van de medische wetenschap een rijke kennis en allerlei middelen tegen ziekte en pijn. Maar wij weigeren de arme Lazarus te helpen, die ver weg in de koloniën (men sprak toen nog van koloniën) zit: het volk van negers, dat nog meer dan wij aan ziekte en pijn onderhevig is.
Schweitzer weigerde echter de hulp niet.
Op dertigjarige leeftijd ging hij in de medicijnen studeren en in de lente van hetzelfde jaar, waarin hij de graad van dokter verwierf, vertrok hij met zijn vrouw — zij was verpleegster — naar Lambarene, om de van medische hulp verstoken negers te helpen in hun diepe ellende.
Sober maar ontroerend vertelt hij van zijn ervaringen in het oerwoud in de bekende reeks werken van zijn hand: Aan de zoom van het oerwoud; Opnieuw naar Lambarene; Bouwen in 't oerwoud e.a.
Met ongelooflijke moeilijkheden had hij te Lambarene, gelegen in de Ogowevlakte, te worstelen.
Toch betekende dit alles voor hem niets tegenover de diepe vreugde daar te mogen werken en helpen en de blijdschap te zien van de met zweren bedekte stumpers, wanneer hun open wonden zorgvuldig verbonden werden.
Meermalen zijn z'n vrouw en hij uitgeput en ziek geweest, hetgeen niet te verwonderen is, want een Europeaan kan slecht tegen het klimaat van de Ogowe-vlakte en begint reeds na een jaar aan grote vermoeidheid en bloedarmoede te lijden.
Toch hielden zij 't met uiterste krachtsinspanning vier en een half jaar vol, maar toen moesten ze toch, uitgeput en ziek, naar Europa terugkeren.
Hij gaf echter zijn levenswerk niet op.
Nadat hij twee operaties had ondergaan en door het houden van lezingen en orgelconcerten zijn gedurende de oorlog gemaakte schulden had kunnen afdoen, ging hij in 1924 alleen (zijn vrouw kon niet mee vanwege haar wankele gezondheid) weer naar Afrika, waar hij de gebouwen in troosteloze toestand terugvond.
Hij ging echter niet bij de pakken neerzitten en spoedig kreeg het werk weer zijn geregelde gang en kreeg hij hulp van twee dokters en twee verpleegsters.
Het werk groeide zeldzaam uit en het vroegere kippenhok, waarin de eerste operaties verricht werden, is nu een modelstichting geworden.
Schweitzer is de man van het werkdadige medelijden. Als zodanig is hij voor ons een lichtend voorbeeld.
In diepe bewogenheid over de ellende der mensen werd hij tot rusteloos werken en milde barmhartigheid getrokken.
Hij durfde geheel zichzelf te zijn en de innerlijke roeping te volgen. De sleutel van het geheim van zijn leven vormt zijn uitspraak: „Vergroei zo met uw idealen, dat het leven ze u niet ontnemen kan".
Schweitzer had reeds vóór zijn vertrek naar Afrika heel wat boeken geschreven op het terrein van filosofie en theologie.
In de wildernis liep hij groot gevaar het studeren te verwaarlozen en geheel in de praktijk op te gaan. Aan dit gevaar heeft hij zich glansrijk weten te ontworstelen en bleef hard studeren en musiceren, zodat hij innerlijk niet armer werd. In zijn vrije uren wijdde hij zich aan de muziek of was hij bezig aan zijn werken over ethiek en cultuur in de geschiedenis van het menselijk denken. En dan preekte hijzelf nog elke zondagmorgen in het ziekenhuis.
Voor Schweitzer is het Christendom daad, niet anders dan daad en menselijk medegevoel.
Zijn christendom en levenshouding zijn die van de Bergrede, praktisch en zakelijk.
De grondformule van zijn theologie zouden we kunnen noemen: de eerbied voor het leven.
Zelf heeft hij zijn grondgedachte zó geformuleerd: ,,Ik ben leven, dat leven wil temidden van leven, dat ook leven wil. Daarom: goed is leven te behouden en leven te bevorderen; kwaad is leven te vernietigen en leven tegen te houden".
Het christendom is voor hem: de prediking van de verheven zedeleer door Jezus. Jezus' volgelingen moeten zich bewust worden van de hoog-zedelijke beginselen van Zijn leer.
De verlossing is voor hem: het komen uit de niet ethische tot de ethische wereldbeschouwing.
Helaas missen we bij Schweitzer te veel de prediking van het kruis van Golgotha, de prediking van Gods genade voor verloren zondaren.
Vóórdat het tot zelfovergave kan komen, moet er een daad, een wonder voor ons plaats hebben: herstel van de betrekking tussen God en ons.
Niet in wat ik doe, maar in hetgeen Jezus Christus voor mij gedaan heelt, ligt mijn behoud.
Als theoloog is Schweitzer vrijzinnig en als zodanig kan hij onze gids niet zijn.

Met deze conclusie zijn we het volledig eens.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen