Verschuivingen (3)

Moeilijk
Het is duidelijk dat we nu een moeilijk onderwerp aansnijden. Men zou ten eerste reeds kunnen vragen: kan een predikant zelf de verschuivingen in de prediking wel aangeven? Hij is niet objectief; trouwens geen enkele theoloog komt hier het eerst voor in aanmerking. Hier moet het gemeentelid zelf spreken.
Vervolgens rijst de vraag: kan men globaal van de Chr. Geref. prediking spreken? Wat is hier normatief? Zijn er niet bijzonder veel variaties in die prediking aan te wijzen en zijn de modaliteiten op dit gebied niet verheugend of beschamend — al naar men het bekijkt — veel? Als dat reeds moeilijk is, hoe is het dan mogelijk om in dit opzicht ook nog verschuivingen onder de loupe te nemen?
Een laatste moeilijkheid raakt de verhouding predikant — gemeente. Is er in de prediking van elke predikant niet een zekere verschuiving waar te nemen naar gelang van de nood van de gemeente? Het is toch zeker waar dat er in de prediking van iedere dominee, die zijn gemeente leert kennen en de geestelijke behoefte en noden van zijn gemeente weet te peilen, een zekere verschuiving is te constateren. En dat is maar gelukkig ook. Al wat leeft verschuift zich. Maakt men het zichzelf nu niet extra moeilijk als men nog weer van verschuivingen gaat spreken in de prediking in het algemeen?
We erkennen al deze moeilijkheden, maar menen toch dat het mogelijk is enkele generale verschuivingen te constateren; dat wil dus zeggen dat er op dit algemene beeld verschillende uitzonderingen zullen zijn, die misschien in bepaalde gevallen sterk opvallen.

Gevoelig
Als de prediking aan de orde komt, krijgen we te maken met een gevoelig onderwerp. Dat is te begrijpen. Immers in de prediking ligt de kracht of de zwakheid van de kerk. Centraal in de arbeid van de dienaar des Woords staat de prediking. Alle andere arbeid is daaraan ondergeschikt en daarop gericht. Als het met de prediking mis is of als de prediking niet aanslaat floreert het gemeentelijke leven niet. En omgekeerd als de prediking aantrekt, vormt en bouwt, kan het gemeentelijke leven vele stootjes lijden.
Het onderwerp is ook gevoelig omdat als de combinatie verschuivingen en prediking aan de orde is, zo heel gemakkelijk de gedachte post vat: er wordt tekort gedaan aan de Waarheid Gods. Het Woord van God blijft in der eeuwigheid. Dus — concluderen sommigen in grote naïviteit — er kunnen zich in de prediking, als ze werkelijk bediening van Gods Woord is, geen verschuivingen voordoen. Het Woord van God is onveranderlijk. God verandert niet. En in iedere tijd bekeert de Heere de zondaar op gelijke wijze. Praat me niet van verschuivingen. Het spreken er over vertoont reeds een bedenkelijke tendens.
Inderdaad, zo gevoelig ligt het op dit terrein. Maar wie nadenkt, weet dat we hier goed moeten onderscheiden. Het Woord van God is in alle tijden gelijk. Maar de wijze waarop het Woord Gods gebracht wordt is niet in alle tijden gelijk. De benadering van de gemeente is aan allerlei veranderingen onderhevig. De wijze waarop Gods Woord verstaan en gebracht wordt staat aan veranderingen bloot. Denk alleen maar eens aan de taal en de stijl. We kunnen de hoogste waardering hebben voor „de oude schrijvers", maar een Catechismuspreek van Conrie is naar de vorm voor de gemeente van nu onverteerbaar. Dat geldt practisch van alle preken uit die tijd. De achtergrond waartegen deze preken werden uitgesproken en destijds gelezen is zo heel anders dan de achtergrond van het kerklid van nu. De taal is veranderd. De stijl doet het niet meer. De situatie van de kerk is geheel anders geworden.
Vasthoudend aan het onveranderlijke Woord van God zijn er onder invloed van allerlei factoren, verschuivingen waar te nemen. We willen enkele trekken noemen op gevaar af de plank mis te slaan.

Opzet
Allereerst raken die verschuivingen de opzet van de preek. Onder invloed van opleiding, studie, ontwikkeling ook van het kerkvolk, is er tegenwoordig een strakkere opzet van de preek dan vroeger het geval was. Aan de exegese wordt door heel de ontwikkeling van het Schrift, onderzoek meer aandacht besteed dan vroeger. Een man als prof. v.d. Meiden heeft zijn leerlingen geleerd nauwkeurig te exegetiseren. De vruchten van dit onderwijs zijn niet uitgebleven. De preek is exegetisch meer verantwoord dan vroeger het geval was. Als het goed is preekt de dominee niet uit de Statenvertaling of de Nieuwe Vertaling. Noch de onze noch de andere vertaling is voor hem normatief. Vergis ik me als ik het accentsverschil zo aanduid: vroeger had het geestelijke element, de weg des Heeren, meer en de eerste aandacht. Tegenwoordig is de eerste vraag: Wat zegt de Heere hier? Met als gevolg dat vroeger meer een bepaald geestelijke lijn, om niet te zeggen systeem, werd gevolgd, dat men in practisch alle preken terugvond, terwijl vandaag het geestelijke systeem er uit gaat omdat men meer oog krijgt voor de gevarieerde boodschap van het Woord Gods. Duidelijkheidshalve zij gezegd dat er in de twintiger jaren ook predikers waren, wier kanselwerk exegetisch uitstekend verantwoord was; evenals er vandaag nog wel predikanten zullen zijn, die het zich gemakkelijk maken door de bekende lijnen te volgen, zonder te vragen: wat staat er? Wat is de speciale boodschap van het Woord Gods hier?
In vroeger jaren droeg de prediking meer een beschrijvend karakter. De preek was veelal geborduurd op het stramien: hoe God een mens bekeert. Een uiterst belangrijke zaak, die qua inhoud nooit uit de Chr. Geref. prediking moge verdwijnen. Maar het maakt verschil èn hoe die vraag gesteld èn hoe die vraag beantwoord wordt.
Over de zondaar en de gelovige werd in de derde persoon gesproken: hij dit en hij dat. Hierin is verandering gekomen: weer generaal genomen. Het is nu niet meer: hij, waarbij menigeen zich niet aangesproken voelde en rustig verder kon gaan; maar het is nu: gij! De mens wordt er zelf meer bij betrokken. De kerkganger wordt direct aangesproken. Volkomen te begrijpen. De prediking draagt een meer appellerend karakter dan voorheen.
Ook hier dient weer goed te worden onderscheiden.
De toepassing van de beschrijvende prediking was vol waarschuwing en ernst, vol nodiging en aanbieding; vaak zo dat er meer beslag op de gemeente kwam dan vandaag wel eens het geval is.
Deze verschuiving maakt dat er korter, directer, persoonlijker, positiever gepreekt wordt. Met dit laatste bedoelen we: de preek blijft minder in het negatieve hangen; in het signaleren van gevaren; in het aanwijzen hoe het niet is en hoe het niet moet; maar wijst duidelijker op de vaste grond, de juiste lijn. Misschien is dit een te subjectieve kijk. Het zit er overigens wel in.

Achtergrond
Er zijn ook verschuivingen in de achtergrond van de prediking.
Het is volkomen te begrijpen dat uit reactie tegen de veronderstelde wedergeboorte sterk werd aangedrongen op de wedergeboorte, die door de Heilige Geest wordt gewerkt. De noodzakelijkheid van de wedergeboorte blijft onverminderd gelden. Maar die wedergeboorte wordt middellijk gewerkt. De betekenis van het Woord Gods als zaad der wedergeboorte werd duidelijker gezien. Anders gezegd: de prediking is meer belofteprediking geworden. De mens wordt minder op zichzelf, maar meer op het Woord Gods teruggeworpen.
Kwam vroeger de rechtvaardiging uit het geloof wel eens te veel in de verdrukking of werd de rechtvaardiging wel eens teveel gebouwd op de wedergeboorte — ook in de prediking — nu krijgt de rechtvaardiging door het geloof op grond van Christus' gerechtigheid veel grotere aandacht. Waar de wedergeboorte de nadruk krijgt, komt heel gemakkelijk de christen in het middelpunt ten koste van Christus. Waar de rechtvaardiging centraal wordt gepredikt, krijgt Christus de ereplaats, waarbij dan weer niet de weg tot Christus en de vereniging van de christen met Christus moet worden vergeten.
Zelfs begint meer dan vroeger ooit het geval was de heiligmaking een plaats te krijgen in de prediking. Werd de heiligmaking vroeger wel eens vergeten of in een enkel zinnetje afgedaan, vandaag ligt dat ook in veler prediking anders. Terecht — een verschuiving ten goede, waarbij dient opgemerkt dat deze verschuiving zeker niet algemeen is en ook het gevaar in zich bergt dat nu op een andere wijze Christus uit het middelpunt wordt verdrongen en de heiligmaking de christen opnieuw naar voren schuift.
Deze verschuivingen zijn zeer opmerkelijk.
Ze zijn m.i. duidelijk op te merken in de in 1963 uitgesproken en enkele weken geleden verschenen rectorale rede van prof. Kremer over „Prediking en Ethiek" alsmede in het in het najaar van 1964 door dezelfde hoogleraar gehouden referaat „Ambtelijk leiding geven in deze tijd". Wie deze „werkstukken" gaat analyseren, ziet duidelijk dat we als Chr. Geref. Kerken niet blijven staan op een vast punt, maar dat we wel degelijk delen in de verschuivingen op allerlei gebieden, waarbij het onze schone taak temidden van al die verschuivingen is onszelf te blijven door die verschuivingen op een schriftuurlijke verantwoorde wijze te verwerken. We hebben in dit opzicht naar m'n vaste overtuiging nog een prachtige positie. Als we die maar zien en de mogelijkheden weten uit te buiten.
Dit dringt tenslotte naar een onderzoek van verschuivingen in onze confessionele positie en ons kerkelijk standpunt.

J.H.V.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen