Digibron cookies

Voor optimale prestaties van de website gebruiken wij cookies. Overeenstemmig met de EU GDPR kunt u kiezen welke cookies u wilt toestaan.

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies zijn verplicht om de basisfunctionaliteit van Digibron te kunnen gebruiken.

Optionele cookies

Onderstaande cookies zijn optioneel, maar verbeteren uw ervaring van Digibron.

Bekijk het origineel

Door wie werd Goliath gedood?

Bekijk het origineel

+ Meer informatie

Door wie werd Goliath gedood?

9 minuten leestijd Arcering uitzetten

Mijn correspondent van de vorige week stelt nog een vraag over 2 Sam. 21:19 in de Nieuwe Vertaling. Hij vindt dit noch voor ouderen noch voor jongeren erg duidelijk.
De bedoelde tekst luidt als volgt: Opnieuw was er strijd met de Filistijnen te Gob; en Elhanam, de zoon van de Bethlehemiet Jaäre-Oregim, versloeg de Gathiet Goliath, die een speer had met een schacht als een weversboom.
Ik dacht, dat de tekst alszodanig duidelijk genoeg is. Een zekere Elhanan, een Bethlehemiet, verslaat de reus Goliath uit Gath.
Maar ik begrijp wel wat mijn vraagsteller bedoelt. Is dit niet in strijd met wat ons in 1 Sam. 17 wordt verteld? Daar wordt gezegd, dat David Goliath gedood heeft.
Men zou kunnen denken, dat het over twee verschillende mensen met de naam Goliath gaat. Dat dus de Goliath, die door Elhanan werd gedood, een andere is dan die door David werd neergeveld.
Maar we krijgen eerder de indruk, dat in beide gevallen dezelfde Goliath is bedoeld. Zowel de Goliath van Elhanan als die van David kwamen uit Gath (vgl. 1 Sam, 17:4). Van beide Goliath's wordt ook gezegd, dat ze een speer hadden met een schacht als een weversboom (vgl. 1 Sam. 17:7). In het Hebreeuws is in de mededelingen in beide teksten slechts één letter verschil, maar wezenlijk maakt dat niets uit.
Echter wordt ook van een Egyptenaar, die door Benaja, een andere held van David, werd verslagen, hetzelfde gezegd. Ook deze had een speer als een weversboom, die Benaja hem uit de hand rukte en hem er mee doodde (1 Kron. 11:23). We moeten er dus rekening mee houden, dat ook anderen dan Goliath zulke enorme speren hadden.
Maar ook afgezien van de speer is er geen reden om aan te nemen, dat we in 2 Sam. 21:19 en in 1 Sam. 17 aan twee verschillende Goliath's moeten denken.
Maar hoe valt dan het een met het ander te rijmen? Wie heeft Goliath gedood? Elhanan of David?
Er zijn exegeten, die menen, dat Goliath eigenlijk door Elhanan, een vriend van David, is gedood, maar dat deze daad later aan David is toegeschreven, om hem, die later koning zou worden, in de eer hiervan te doen delen. Men zou David ook reeds vóór zijn koningschap als een heldenfiguur willen doen uitkomen.
In een artikel in het Gereformeerd Theologisch Tijdschrift van mei 1965 schijnt de Kamper hoogleraar Koole in dezelfde richting te denken. Hij vraagt zich af hoe de mededeling in 2 Sam. 21:19 valt te rijmen met het verhaal van 1 Sam. 17. En dan stelt hij — zij het voorzichtig — de vraag of de oplossing kan zijn, dat de bekende geschiedenis van David en Goliath een typisch volksverhaal is, waarbij het eigenlijk niet eens zo belangrijk is of David nu juist Goliath versloeg.
Maar dat betekent dan, dat we in 1 Sam. 17 niet te doen hebben met de weergave van een werkelijke plaats gehad hebbend feit.
Ik geloof, dat we op die manier een gevaarlijke weg betreden. We komen terecht in de opvatting, die vandaag door velen wordt aangehangen, dat het in de Schrift niet zozeer om de feiten gaat, als wel om de boodschap, de bedoeling, die de bijbelschrijver met zijn verhaal geeft.
De feiten zijn dan helemaal niet belangrijk. Het is de vraag of de feiten, die de Schrift ons meedeelt, wel werkelijk zo gebeurd zijn.
In mijn laatste rectorale rede, Feit of Interpretatie, heb ik aan dit vraagstuk aandacht geschonken. Het is mijn overtuiging, dat de boodschap in de Schrift mede van de feiten afhangt. Wanneer de feiten geen werkelijke feiten zijn, kan men ook van een werkelijke geschiedenis van Gods heil niet meer spreken. Heilsgeschiedenis is dan slechts geïnterpreteerde geschiedenis, geen werkelijke geschiedenis.
Wel is mijn overtuiging dat door ons aan de wijze van de bijbelse geschiedschrijving nog veel aandacht zal moeten gegeven worden. We hebben de bijbelschrijvers wel eens te veel als westerse historiografen laten optreden. Dat ze dat niet zijn geweest blijkt ook uit de wijze waarop de evangelisten het optreden van Jezus hebben beschreven. Maar er valt niet aan te tornen, dat zij werkelijke feiten beschrijven.
De overwinning van David op Goliath is ook een feit. Het is een belangrijke episode in Gods heilsgeschiedenis. Daarvan kan men dit feit niet zomaar als weinig ter zake doende laten vallen.
Trouwens wanneer men het feit van Davids overwinning op Goliath laat vallen is ook de reden vervallen van het loflied der vrouwen, dat Saul zijn duizenden, maar David zijn tienduizenden heeft verslagen (1 Sam. 18:7). Dan is dat ook niet werkelijk gebeurd. En dan is er ook geen reden voor de jaloezie van Saul. Ook niet werkelijk zo geweest? Men kan op die manier de hele geschiedenis op losse schroeven zetten.
Er is geen enkele reden om te twijfelen aan Davids overwinning op Goliath. Deze machtige Filistijn is door David in de mogendheid des HEEREN neergeveld.
En zou dan de schrijver of de laatste redactor van de boeken Samuël de divergentie niet gemerkt hebben? Kan hij in het begin van het boek schrijven dat David Goliath heeft gedood en aan het eind zeggen, dat het niet door David, maar door een zekere Elhanan is geschied?
Maar hoe valt dan het een met het ander te rijmen?
Er zijn verschillende oplossingen aan de hand gedaan.
Eén ervan is die van de Statenvertaling. Zij geeft de tekst in 2 Sam. 21:19 op de volgende wijze weer: Voorts was er nog een krijg te Gob tegen de Filistijnen; en Elhanan, de zoon van Jaäre-Oregim sloeg Beth-Halachmi, dewelke was met Goliath, den Gethiet, wiens spiesenhout was als een weversboom.
Twee verschillen met de Nieuwe Vertaling vallen op. De St. Vert. heeft „Bethlehemiet” als eigennaam opgevat, Beth-Halachmi, en daar een vriend van Goliath van gemaakt. Elhanan heeft dus niet Goliath, maar een vriend van Goliath gedood.
Maar de vertaling van de St. Vert. is in strijd met het Hebreeuwse taaleigen. Beth-Halachmi wil zeggen: Bethlemiet. En „dewelke was” staat er in het Hebreeuws niet. De woorden zijn in de St. Vert. ook schuin gedrukt, d.w.z. dat ze door de vertalers zijn ingevoegd.
Nu mogen vertalers wel eens iets voor de duidelijkheid invoegen, maar dit mag niet gebeuren in strijd zijn met de bedoeling van de Hebreeuwse tekst. De vertaling die de St. Vert. biedt, is beslist fout. Ze is echter ook een poging om uit de moeilijkheid te komen. Maar ze kan niet geslaagd genoemd worden.
Anderen menen, dat Elhanan een andere naam voor David is geweest. David zou vroeger thuis Elhanan hebben geheten en zou later de naam David hebben gekregen, zoals Paulus vroeger Saulus heette en pas later de naam Paulus kreeg.
Dat David vroeger Elhanan heeft geheten, is al een heel oude opvatting. We treffen haar reeds aan in een oude Aramese vertaling van het boek Samuël.
Later heeft men verondersteld, dat de naam van Elhanans vader, Jaäre, een verschrijving voor Isaï, de naam van Davids vader, is.
De laatste tijd is daar nog een argument bijgekomen. Bij de opgravingen in de Babylonische plaats Mari zijn teksten tevoorschijn gekomen, waarin een woord dawidum in de zin van „opperbevelhebber” voorkomt. Sommigen nemen aan, dat de naam David met dit Babylonische woord samenhangt en oorspronkelijk dus geen eigennaam was, maar een titel. Dit zou dan de mening versterken, dat David oorspronkelijk anders heeft geheten. Maar de gronden zijn te zwak dan dat we dit met zekerheid mogen aannemen.
Nu is het opmerkelijk, dat het feit, waarop 2 Sam. 21:19 slaat, in het boek Kronieken heel anders ons wordt meegedeeld (1 Kron. 20:5). Daar staat: Daarna was er nog krijg tegen de Filistijnen, en Elhanan, de zoon van Jaïr, versloeg Lachmi, de broer van Goliath, de Gethiet, wiens spiesenhout was als een weversboom.
Er zijn vier verschillen met 2 Sam. 21:19. In de eerste plaats wordt niet de plaats genoemd, waar de strijd met de Filistijnen plaats had. Ten tweede heet de vader van Elhanan slechts Jaïr en niet Jaäre-Oregim. In de derde plaats verslaat Elhanan niet Goliath, maar een zekere Lachmi en tenslotte wordt van deze Lachmi gezegd, dat hij een broer van Goliath was.
Koole vraagt of deze lezing een eerste poging kan zijn om de divergentie tussen 1 Sam. 17 en 2 Sam. 21:19 op te lossen. Dan zou de tekst in Kronieken een opzettelijke verandering zijn van 2 Sam. 21:19. Ik geloof dat niet.
Wel kan ons de tekst in Kronieken verder helpen.
Elhanan heet de zoon van Jaïr. De naam Jaäre-Oregim in 2 Sam. 21:19 is stellig een verbastering. Oregim betekent „weversboom”. Het is hetzelfde woord als in het slot van de tekst en is misschien vandaar op een verkeerde plaats terecht gekomen. Het is bekend, dat de Hebreeuwse tekst van de bijbel ons niet altijd feilloos is overgeleverd. Door de vele overschrijvingen zijn er in de loop der eeuwen kleine schrijffouten ingeslopen, die wel aan het wezen van de tekst niet afdoen, maar waarmee we toch rekening moeten houden. De vader van Elhanan heette dus waarschijnlijk Jaïr.
In 2 Sam. 23:24 en 1 Kron. 11:26 heet de vader van Elhanan Dodo. Echter zou volgens sommigen niet dezelfde Elhanan bedoeld zijn. Beiden kwamen echter uit Bethlehem. Dodo kan ook de grootvader van Elhanan zijn geweest. Soms worden mensen ook naar hun grootvader genoemd (vgl. Zach. 1:1 en Ezra 5:1).
Ook de tekst in Kronieken schijnt niet feilloos overgeleverd. Waarschijnlijk is daar weggevallen Beth-Halachmi, „Bethlehemiet", dat in verband met het volgende Lachmi niet vreemd is.
Met behulp van 2 Sam. 21:19 en 1 Kron. 20:5 kunnen we misschien de oorspronkelijke tekst weer vaststellen.
Deze heeft dan geluid: Opnieuw was er strijd met de Filistijnen te Gob; en Elhanan, de zoon van de Bethlehemiet Jaïr versloeg Lachmi, de broer van Gathiet Goliath, die een speer had met een schacht als een weversboom.
De vriend van David, Elhanan, met hem uit Bethlehem afkomstig, heeft dus niet Goliath gedood. Dat heeft David gedaan. Maar Elhanan heeft een broer van Goliath gedood en die had ook een speer met een schacht als een weversboom.
Sommigen verstaan „broer” wel als „bloedverwant” of „evenknie”, maar waarom zullen we niet aan een werkelijke broer kunnen denken?
De daad van Elhanan en die van David zijn dus twee verschillende daden.
Waarschijnlijk wijst daarop ook het feit, dat de daad van Elhanan plaats had in Gob, terwijl David Goliath doodde in het Eikendal (1 Sam. 17:19). De ligging van Gob is ons onbekend, maar er is geen enkele reden om het met het Eikendal te identificeren.
David heeft Goliath gedood, maar door een niet korrekte overlevering van de Hebreeuwse tekst zijn we met Elhanan in moeilijkheden gekomen, maar ik dacht dat de moeilijkheid niet onoplosbaar is.

Oosterhoff

Dit artikel werd u aangeboden door: De Wekker

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Bekijk de hele uitgave van vrijdag 15 maart 1968

De Wekker | 8 Pagina's

Door wie werd Goliath gedood?

Bekijk de hele uitgave van vrijdag 15 maart 1968

De Wekker | 8 Pagina's