Protestanten in Rusland

Hiervan geeft dr. Hebly, wetenschappelijk hoofdmedewerker aan het inter-universitair instituut voor missiologie en oecumenica te Utrecht, in zijn laatste, bij Kok in Kampen verschenen boek een boeiend beeld. ¹)
Reeds vele jaren heeft dr. Hebly zich met kerk en godsdienst in Oost-Europa bezig gehouden. Niet alleen kwam hij in kontakt met officiële vertegenwoordigers van de Russisch-orthodox kerken en evangelische christenen, maar hij heeft ook uit eigen ervaring kennis gemaakt met het gewone leven van orthodoxe en baptistische gemeenten in Rusland. Bovendien maakte hij grondige studie van de beschikbare wetenschappelijke literatuur over verleden en heden van het Russisch christendom.
Dr. Hebly schrijft in zijn boek vooral over de geschiedenis en het leven van de evangelie-christenen en baptisten in Rusland. Het gaat hem niet om een alomvattend overzicht van de geschiedenis van de kerk in het oude en nieuwe Rusland. Dan zou hij zich vooral hebben moeten bezig houden met de Russisch-orthodox kerk, de nationale kerk van het oude tsaristische Rusland en ook nu nog verreweg de grootste kerk in de Unie van Socialistische Sovjetrepublieken. De evangelie-christenen en baptisten vormen in vergelijking met deze kerk maar een kleine minderheidsgroep. Toch zijn zij op het ogenblik naast de orthodoxe kerk de belangrijkste christelijke groepering in Rusland. Zij doen veel van zich spreken en door hun aktiviteit en geloofsijver zijn zij een opvallend verschijnsel in de atheïstisch- communistische Russische samenleving. Hun geschiedenis is boeiend en aangrijpend. In de tsaristische tijd zijn zij hevig vervolgd en ook het nieuwe regiem heeft deze gelovigen in verschillende perioden veel verdrukking gebracht.
De bewegingen van de evangelie-christenen en baptisten in Rusland zijn ontstaan in de tweede helft van de 19de eeuw. Hun geschiedenis is dus nog betrekkelijk jong.

De hele geschiedenis van het christendom in Rusland omvat ongeveer 1000 jaar. Zij begon met de bekering van de grootvorst Vladimir van Kiëv (987-1015) in 988. Hij sloot zich aan bij de oosterse vorm van het christendom, dat zijn centrum had in Byzantium of Constantinopel. Na zijn doop huwde hij met de zuster van de byzantijnse keizer. Op zijn bevel werden grote massa's van het volk gedoopt en het christelijk geloof werd staatsgodsdienst en is dat gebleven tot 1917.
De beslissing van Vladimir om het orthodoxe geloof (zo wordt de oosterse vorm van het christendom genoemd) aan te nemen en zich aan te sluiten bij de kerk van Byzantium had een diep ingrijpende betekenis. Tussen de Griekse en romeinse kerk, tussen Byzantium en Rome, tussen oost en west, was toen al een diepe scheiding, hing om zo te zeggen toen reeds een gordijn, welke in 1054 officiëel werd. Van enig kontakt tussen oost en west is sindsdien geen sprake geweest. Slechts eenmaal bezocht een Russische afgevaardigde een concilie van de westerse kerk. Dat was in 1439 in Florence. De metropoliet Isidorus van Moskou tekende daar het herenigingsdecreet tussen Rome en Byzantium, maar bij zijn terugkeer in Moskou werd hij door de grootvorst gevangen genomen. De verovering van Constantinopel door de turken in 1453 werd door de Russen beschouwd als een straf, omdat het de weg van de rechtgelovigheid zou hebben verlaten en eenheid met Rome had gezocht. Pas enkele jaren geleden kan van een ontmoeting tussen de oosterse en de westerse kerk worden gesproken, toen de eerste toetrad tot de wereldraad van kerken.
Door de scheiding van oost en west ontwikkelde zich in het oosten een christelijke kerk, die in geschiedenis en vorm geheel verschilde van die in het westen. Van enige invloed vanuit het westen was geen sprake. De renaissance had er geen invloed, van de scholastiek en de bloei van een middeleeuwse theologie was geen sprake. Humanistische bijbelgeleerden zijn er in Rusland niet geweest. De reformatie had er geen voet aan de grond. De hervorming is een beweging gebleven binnen de kerk van het westen. In Rusland is in de tijd van de hervorming geen protestantse kerk ontstaan. De 16e eeuwse reformatie heeft halt gemaakt voor de poorten van de orthodoxe kerk. Het leven werd er naar oud-Russische trant ingericht.
Toch zijn er in Rusland vanuit het westen kleine protestantse kerken en groepen gekomen.
De eerste protestantse gemeenten in Rusland ontstonden in de steden door immigranten van buitenaf. In Moskou was sedert 1576 een lutherse kerk, die aanvankelijk werd gevormd door krijgsgevangenen uit Letland. Bij deze gemeente sloten zich kooplieden, ambachtslieden, artsen en militairen uit het buitenland, vooral uit Duitsland, aan. Hun aantal schat men in het jaar 1602 op 4000.
In het midden van de 17e eeuw was er in Moskou ook een Hollandse kerk. De eerste hervormde predikant was de Nederlander Johannes Bulaeus.
Onder Peter de Grote kwamen veel „gastarbeiders" naar Rusland. Ze kregen vrijheid van godsdienstoefening. In het midden van de 18e eeuw kwamen uit Duitsland veel doopsgezinden naar Rusland. Ze stichtten over heel Rusland gemeenten. Ook piëtistische groepen vonden er hun woonplaats.
In het begin van de 18e eeuw trok een groep Twentenaren uit Vriezenveen naar Petersburg en vestigden er handelshuizen. Aan de oudheidkamer van Vriezenveen is nog altijd een Russische afdeling verbonden, waarin allerlei herinneringen worden bewaard aan de Vriezeveense kooplieden, die handel dreven op Petersburg en daar hun mensen plaatsten. Ze werden de Rusluie genoemd. Ze sloten zich aan bij de protestantse gemeente van Petersburg. Evenals in Moskou was er ook in Petersburg een „Hollandse Kerk", die de naam bleef behouden, ook toen er al niet meer in het Nederlands gepreekt werd. Predikanten werden aangetrokken uit Nederland. De laatste in de rij van Petersburgse predikanten uit Nederland was dr. H.P. Schim van de Loeff, die na de revolutie in 1920 het land verlaten moest.
Het baptisme breidde zich in de zeventiger jaren van de vorige eeuw in Rusland sterk uit. Ook op andere evangelie-christenen had het baptisme grote aantrekkingskracht.
De officiële kerk kon dit alles maar moeilijk verkroppen en verdraagzaamheid maakte plaats voor felle bestrijding. Verschillende groepen, zoals de „stundisten" moesten het zwaar ontgelden. Dit waren mensen, die de nadruk legden op persoonlijk geloof, niets moesten hebben van officiële kerken, maar gemeenschappen vormden van enkel wedergeborenen. Onder tsaar Alexander III, die in 1881 de troon in Rusland besteeg, braken tegen hen vervolgingen uit. Kinderen werden bij de ouders weggehaald, het houden van kerkdiensten werd verboden en in de bijbel lezen kon worden gestraft met verbanning naar Siberië. De vervolgingen van christenen in Rusland is niet pas begonnen onder het communistisch regiem. Dr. Hebly spreekt in de ondertitel van zijn boek van een „honderdjarige weg van strijd en lijden". Al vóór het communisme aan het bewind kwam waren er in Rusland christenvervolgingen.
Er kan zelfs gesproken worden van een aanvankelijke vrijheid onder het communisme. Voor vele groepen van christenen kwam de revolutie van 1917 als een bevrijding. Kerk en staat werden gescheiden. Tot de vervolgingen in 1929 onder Stalin begonnen, ontplooiden de protestanten grote aktiviteit. De officiële kerk, die vereenzelvigd werd met het tsarendom, had het veel moeilijker. De antigodsdienstige propaganda richtte zich vooral op de uiterlijkheden van de officiële kerk, haar rijkdom enz., en dat gold niet van de protestantse kerken. Maar vanaf 1929 staan alle christenen in Rusland aan vervolging bloot. In 1941 bracht de oorlog een tijdelijke ommekeer. Alle aandacht werd toen gericht op de strijd tegen de Duitsers. Maar na de oorlog volgt een systematisch afbreken door de communistische partij van elke godsdienstige beïnvloeding van het Russische volk. Vooral de politiek van Chroetsjev was sterk anti-kerkelijk en anti-godsdienstig. Maar ondanks alle verzet van de staat gaat het godsdienstig leven der christenen voort en groeit hun aantal. Het protest der christenen wordt zelfs feller en gedurfder. En dat verzet gaat uit van eenvoudige christenen. Dr. Hebly geeft daar voorbeelden van. En hij merkt op, dat het verzet van schrijvers en intellektuelen ons niet mag doen vergeten de moed, standvastigheid en geestelijke kracht waarmee eenvoudige christenen opkomen voor meer geestelijke vrijheid, een zuivering van de verhouding van kerk en staat, en een verandering van de constitutie.
Het boek van dr. Hebly wil aandacht wekken voor deze strijd. Hij geeft een duidelijk beeld van de godsdienstige situatie in Rusland in het verleden en in het heden. De christenen daar voeren een zware strijd, waar wij in het westen nauwelijks begrip van hebben. Ze leven in zo'n totaal andere wereld, die ook voor een groot deel door het verleden wordt bepaald. Maar ze voeren een strijd voor geen verloren zaak. Dat doen uiteindelijk de communisten wel. Ze begrijpen er niets van hoe het mogelijk is dat na zovele jaren van systematisch pogen om het christendom uit te roeien de zaak van Christus doorgaat en er zelfs ondanks bloedige vervolging trouwe volgelingen blijven.
Dat geheim ligt in het feit, dat christenen geen dode Leider hebben, maar een opgestane Heiland volgen, die er naar zijn eigen belofte voor waakt, dat de poorten der hel, al gaat het door een machtige strijd heen, zijn gemeente niet zullen overweldigen.
Laten we onze mede-christenen in hun strijd en lijden niet vergeten.
En mogen wij waken, dat de vrijheid, die wij nog genieten mogen, geen oorzaak wordt van geestelijke ondergang.
We hebben een levende Heiland.
Dat we de kracht van zijn opstanding in ons persoonlijk en kerkelijk leven ervaren mogen.

Oosterhoff

¹) De protestanten in Rusland, De honderd-jarige weg van strijd en lijden, door dr. J.A. Hebly, uitgave J.H. Kok b.v., Kampen, prijs ƒ 17,50.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen