Een Rooms-katholiek geschrift tegen de geest der 19e eeuw (III, slot)

Dr. Nuyens handelt in zijn brochure waarin hij de geest der eeuw scherp en duidelijk tekent over allerlei aspecten van het leven waarop de invloed van de tijdgeest zich doet gelden, bijv. armverzorging, onderwijs, moraal, staatkunde enz. Een enkel citaat nog uit het gedeelte dat op de staatkunde betrekking heeft. De democratie is, zegt hij, „voor het ééne land zeer geschikt, voor het andere zeer ongeschikt". En wat is eigenlijk democratie? Indien men onder democratie verstaat „ontkenning van het beginsel des goddelijken oorsprongs van het gezag; de huldiging van het beginsel dat het volk souverein is, en dat alle gezag van het volk uitgaat; de ontkenning van de rechten der minderheden; het onvoorwaardelijk huldigen van de almacht der meerderheden; de rechtmatigheid van den opstand; de ontkenning van de rechten der kerk, die onderworpen wordt aan de souvereine macht des volks in diens vertegenwoordiger (hetzij een keizer, hetzij een parlement); de veroordeling en verwerping van ieder wereldlijk gezag, (behalve dat der volksmenners) als een tiranny; de veroordeling en verwerping van ieder geestelijk gezag als eene priesterheerschappij: dan, ja dan is de democratie, de antithese (de volstrekte tegenspraak) van het christelijk beginsel! dan is de democratie . . . de antichrist", blz. 27.
Dr. Nuyens ziet in de uitingen van de tijdgeest voornamelijk een aanval op de leer van de Rooms-katholieke kerk: zij is voor de tijdgeest vijandin nummer één. Maar hij heeft er ook een open oog voor dat de aanvallen tevens gericht zijn tegen het orthodoxe protestantisme, doch dit protestantisme komt pas in de tweede plaats, het is de „tweede vijandin", blz. 34. Nuyens weet van het orthodoxe protestantisme nog veel goeds te zeggen, hoe vijandig het ook moge staan tegenover de katholieke kerk. „Het geloof aan de openbaring", zegt hij, „aan de H. Drieëenheid, aan de verzoening door Christus, aan belooning en straffen hier namaals, heeft het met de katholieke kerk gemeen. Even als die kerk wijst de protestantsche orthodoxie den mensch naar den Hemel als zijn waar vaderland; even als die kerk is zij spiritualistisch tegen over de stofvergoding; even als die kerk zoekt zij het volk eerbied in te boezemen voor het gezag, en het voor te houden dat de volksverleiders, die het van God willen aftrekken en het tot stof- en zinvergoding bewegen, de grootste vijanden van het ware volksgeluk zijn, wijl zij bij den mensch geloof, hoop en liefde willen uitroeien", blz. 34. Maar toch „heeft het in beginsel denzelfden grondslag als het rationalisme en naturalisme: vrij onderzoek!", blz. 34. „Hoe het ook vasthoude aan de openbaring, het heeft toch de traditie verworpen! Van daar dat het in sommige punten eene gemeenschap heeft met de moderne ideën", blz. 34.
Wij moeten het hierbij nu laten om nog enige ruimte over te houden voor het maken van een paar korte opmerkingen,
a. Men kan m.i. veilig aannemen dat dr. Nuyens het geschrift van Da Costa Bezwaren tegen den geest der eeuw, heeft gekend, ja er misschien door geïnspireerd is geworden tot het schrijven van zijn brochure die op verschillende punten overeenkomst met Da Costa's Bezwaren vertoont. Dit laatste werkje is echter naar onze mening systematischer van opzet en fundamenteler, grondiger, in de behandeling van de verschillende vraagstukken die aan de orde worden gesteld. Het is trouwens ook uitvoeriger.
b. Dr. Nuyens begreep de geest der negentiende eeuw heel goed. Terecht typeerde hij deze geest als „herlevend heidendom". Met kracht verdedigt hij de Rooms-katholieke kerk en haar leer tegen de aanvallen van dit heidendom, dat allerlei middelen als hefboom gebruikt om het geloof aan de geopenbaarde waarheid, of zoals hij ook wel zegt „troon en altaar" omver te werpen. Hij maakt zeer vele treffende opmerkingen.
c. Dr. Nuyens begreep daarentegen de geest van de Reformatie niet. Evenals de meeste Roomsen had hij daarvan een geheel verkeerde voorstelling, want het is niet waar dat het orthodoxe protestantisme dezelfde grondslag heeft als het naturalisme en rationalisme - daar is juist een onoverbrugbare kloof tussen deze en de beginselen der Reformatie. Zeker, beide richtingen willen vrijheid, maar welk een verschil! Groen van Prinsterer heeft het schoon gezegd: „De Hervorming, gelijk het Evangelie, predikt vrijheid; maar vrijheid in onderwerping gegrond. Onderwerping aan Gods Woord en wet, onderwerping aan elke waarheid uit Gods Woord afgeleid; aan elk gezag van Gods gezag ontleend. Vrijheid ter plichtsbetrachting, vrijheid van der menschen willekeur, om den wille Gods gehoorzaam te zijn", Ongeloof en Revolutie, hoofdstuk VII. En de anderen? Juist geen onderwerping aan Gods Woord doch triumf van menselijke willekeur.
d. Ongetwijfeld heeft Nuyens geschrift bijgedragen tot de emancipatie van zijn geloofsgenoten in ons land en deze emancipatie heeft zich tot in onze tijd voortgezet, helaas veelszins in een richting, die juist door hem bestreden werd.

Met het bovenstaande hoop ik de vraag van de heer H. te A., in het eerste artikel genoemd, voldoende te hebben beantwoord.

A.[Apeldoorn], H.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen