Eenheid boven waarheid

De procedure
In 1971 promoveerde Herman Wiersinga, studentenpredikant aan de Vrije Universiteit, tot doctor in de theologie op een proefschrift getiteld: De verzoening in de theologische diskussie. Hij bood in dat proefschrift een alternatieve verzoeningsleer. D.w.z. de oude bijbelse boodschap dat Christus in onze plaats het gericht Gods heeft gedragen wordt door Wiersinga niet onderschreven. De verzoening wordt bereikt doordat Christus als de nieuwe door God gegeven mens de macht van de zonde en de schuld doorbreekt en ons door de Geest de weg opent waarlangs ook wij het nieuwe leven binnengaan. Zijn verzoeningsleer gaat niet van een satisfaktie(genoegdoening)-voorstelling uit. Maar hij vraagt een centrale aandacht voor het effekt van Christus' verzoeningsdaad in de feitelijk gerealiseerde en te realiseren verzoening. Hij keert zich tegen de gedachte dat het allemaal al „gedaan" is. „Wij zijn er ook nog" - zonder onze daad is de verzoening niet compleet. Het proces van de verzoening zet zich in de geschiedenis voort.
Dit openlijk ingaan tegen de gereformeerde belijdenis riep uiteraard bezwaarschriften op. De gereformeerde synode kreeg er mee te doen. Op 6 oktober 1971 werd een synodale verklaring uitgegeven die er geen twijfel over liet bestaan dat alleen het lijden en sterven van Jezus Christus de enige grond en fundament van onze zaligheid is. Er kwam een weinig ontspanning toen bekend werd dat ook dr. Wiersinga het met deze verklaring eens was. De zaak-Kuitert hield de kerkelijke vergaderingen bezig. De afloop van deze zaak voorspelde niet veel goeds m.b.t. de behandeling van de zaak-Wiersinga. De synode benoemde deputaten om met dr. H. Wiersinga verder te praten. Men heeft in twee jaar niet minder dan 70 uur met hem gesproken. En het resultaat?
De deputaten blijken het niet met Wiersinga eens te zijn, maar ze zijn onder de indruk gekomen van zijn goede bedoelingen en zijn fijne persoonlijkheid, om het zo maar eens in eigen woorden te zeggen. Een dergelijke figuur kun je toch niet onder de synodale bijl doen doorgaan? Er moet voor hem ook plaats zijn in de kerken, mits hij zich natuurlijk matigt en zich niet fel en revolutionair opstelt. Maar iemand die zelf gepromoveerd is op de verzoening is in de praktijk ook op de verzoening uit, zo mag men verwachten.
Naar goed synodaal gebruik werd het rapport van de praat-deputaten ter beoordeling aan een door de synode benoemde commissie toevertrouwd. De meerderheid van deze commissie was het met de deputaten niet eens. Deze commissie wilde de synode doen uitspreken dat Wiersinga's verzoeningsleer een ernstige verkorting is van het Evangelie der Schriften en van het belijden der kerk.
Maar de minderheid van de commissie was het met de deputaten eens en wilde alles doen om Wiersinga voor de Geref. Kerken te behouden; zijn opvattingen zijn een wettige variant van theologiseren.
De discussies zijn fel geweest. De tegenstellingen waren duidelijk. Niet minder dan negen hoogleraren waren naar „de Blije Werelt" gereden om die droeve kerk in het wat zij dachten rechte spoor te houden. Maar ook de hooggeleerden waren het met elkaar niet eens.

Toen heeft de praeses koste wat kost geprobeerd de broeders (en zusters) tot elkaar te brengen. En dat is gelukt. Er is een uitspraak gedaan met grote meerderheid van stemmen. De vijf tegenstemmers waren consequent: als Wiersinga niet veroordeeld wordt, dan ook geen dubbelzinnige uitspraken.
De eenheid in de Geref. Kerken is in ieder geval bewaard.

De uitspraak
De beslissing is, zoals niemand minder dan prof. Herman Ridderbos oordeelde: een woordenrijke beslissing, bestaande uit negen in- en uitpratende overwegingen, één uitspraak en vijf besluiten.
Heeft de synode zich van haar eigen belijdenis verwijderd door achter Wiersinga te gaan staan?
Neen, de synode heeft uitdrukkelijk uitgesproken dat zij blijft bij de belijdenis der kerk ten aanzien van de aard van het plaatsbekledende verzoeningswerk van Christus, ook als het dragen van het gericht van God. Heeft de synode de leer van Wiersinga veroordeeld? Evenmin - zij heeft geen oordeel over deze leer uitgesproken. Dus ook geen judiciële leertucht toegepast. Dat woord judiciëel betekent dat men de leer veroordeelt zonder daar consequenties aan te verbinden voor ambtsbediening van de betrokkene. Zou dat wel het geval zijn dan spreekt men van justitiële leertucht.
Alleen op deze wijze heeft men elkaar gevonden.
Gevolg is dat men in de uitvoerige uitspraak wel constateert waar de verschillen liggen, maar hieruit geen conclusies trekt.
Het gaat er om dat er een nader gesprek gewenst is, en wel over de teksten, die voor het verstaan van de Schriften over het spreken van de verzoening centraal zijn. Heeft men die teksten in die 16 keer dan nog niet voldoende doorgesproken? Trouwens het gesprek, waartoe de synode nu besloten heeft, is geen gesprek met deputaten die expres voor deze zaak zijn benoemd - een gesprek, zoals 70 uur lang met hem is gevoerd en dat de duidelijke bedoeling had Wiersinga's opvattingen aan Schrift en belijdenis te toetsen. Maar het nu komende gesprek wordt opgedragen aan de nog te benoemen deputaten voor „Kerk en Theologie" m.a.w. het gesprek krijgt een min of meer wetenschappelijk karakter. Er moet wel over gerapporteerd worden; maar er kan geen bloed meer uit vloeien. De zaak Wiersinga is om met Ridderbos te spreken zo niet in de ijskast, dan toch in ieder geval in de doofpot gedaan.

Opmerkingen
We zouden dit artikel over een belangrijke kwestie - werkelijk geen gereformeerd binnenbrandje - willen besluiten met drie opmerkingen.
De eerste is de algehele samenvatting: in Lunteren heeft men de Waarheid Gods niet gehandhaafd tegenover aanvallen van binnenuit; men geeft aan de opvattingen van Wiersinga een plaats in de Geref. Kerken. Ook hij mag zo preken en arbeiden en het plaatsbekledend werk van Christus loochenen en alle nadruk leggen op het verzoenend handelen van de mens, waarin de verzoening pas gerealiseerd wordt als effect van Christus' werk.
Alles beter dan weer een leertuchtprocedure, die een ramp zou betekenen voor de Geref. Kerken. Dat kunnen we niet gebruiken. We moeten als kerken dan maar van karakter veranderen - bewust of onbewust. Maar Wiersinga's leer veroordelen zou een revolte in de kerk tot effect hebben. De eenheid boven de waarheid!
Tweede opmerking: door na Kuitert's opvattingen nu ook de alternatieve verzoeningsleer van Wiersinga in feite te tolereren en te integreren in het geheel van de Geref. Kerken, verliest de belijdenis in deze kerken haar bindende kracht. Men kan nu wel een ernstig beroep doen op Wiersinga om te luisteren naar het oordeel van de kerk en de verwachting uitspreken dat hij in zijn ambtelijk werk dit belijden der kerk niet zal weerspreken, maar er is geen enkele grond, geen enkele waarborg voor die verwachting. Men heeft het hek opengezet, ook al wil men als kerk blijven bij de belijdenis van de kerk. Dat gaat de Geref. Kerken in enkele jaren tijd van karakter doen veranderen. Het wezenlijke verschil tussen de Geref. en de Ned. Herv. Kerk is in feite weggevaagd. Eenwording is principieel niet tegen te houden en niet op goede gronden meer af te keuren, gegeven de jongste ontwikkeling in de uitspraken m.b.t. Kuitert en Wiersinga.
Ten derde is door deze uitspraak de afstand tussen de Gereformeerde Kerken en de andere kerken van gereformeerde belijdenis duidelijk vergroot. In de ontmoeting met elkaar zullen we om deze ontwikkeling niet heen kunnen. De Geref. Kerken zijn niet meer de belijdeniskerken van voorheen; zij blijven wel bij de belijdenis, maar zij handhaven die belijdenis, wanneer ze door haar dienaren duidelijk wordt tegengesproken, niet meer.
Het is beslist geen kerkelijke hoogmoed of leedvermaak wanneer we het zo schrijven. Met opzet heb ik niet direct gereageerd, maar de tekst van officiële beslissing afgewacht en er niet eerder over willen schrijven voor ik dit stuk onder ogen had gehad. Nu de professoren Runia en Ridderbos zich ook critisch hebben uitgelaten over de Lunterense beslissing is er geen reden om te zwijgen. De spanning tussen eenheid en waarheid is een spanning, die elke kerk kent. Terwille van de eenheid moet men veel doen. Waar liggen de grenzen?
Maar als er een duidelijke uitgesproken afwijzing van bepaalde passages uit de belijdenis is en er gesproken kan worden van een ernstige verkorting van het Evangelie, dan staat het licht op rood; dan kan een kerk van gereformeerde belijdenis niet de eenheid boven de waarheid stellen. Doet zij dit toch dan verloochent zij haar karakter; holt zij zichzelf innerlijk uit; verliest zij haar kracht en zet zij de deur open voor steeds verdere afwijkingen van Schrift en belijdenis. Tegelijk een waarschuwing voor alle kerken: laat toch altijd de waarheid boven de eenheid gaan; anders houdt men op de duur ook geen eenheid over.
Voor ieder, die het wel meent met Gods Waarheid en wie de gereformeerde religie ter harte gaat was het een zwarte dag - 7 juni 1974.
De Here erbarme Zich over al wat gereformeerd heet in deze landen.
Waarheen en hoe lang nog?

J.H.V.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen