De prediking van de Nadere Reformatie (I)

Het proefschrift van dr. Brienen behandelt een onderwerp dat voor onze kerken van grote betekenis mag worden genoemd. De prediking als zodanig is een zaak waarmee de kerk staat of valt. Het geloof is immers uit het gehoor en het gehoor is uit het Woord van God. Dikwijls voegt men er aan toe: uit het gepredikte Woord van God. En dat is heel terecht. Want de Kerk wordt uit het Woord geboren. Zij hoort de stem van de Goede Herder. Daarom luistert het in de prediking ook zo nauw.
Daar komt dan bij dat ons in de dissertatie van dr. Brienen een uiteenzetting wordt geboden omtrent de Nadere Reformatie. En hoe men het ook keert of wendt, aan deze Nederlandse beweging uit het begin van de zeventiende eeuw zijn onze kerken op allerlei manier sterk gebonden. Ook daarom interesseert ons de studie, waarop de Groninger predikant aan de Calvijn-Stichting te Kampen is gepromoveerd. Voor hemzelf betekent deze studie de afronding van een periode in zijn leven, waarvoor hij heel veel werk heeft verzet en dat met zoveel geduld en vasthoudendheid, dat een hartelijke felicitatie op zijn plaats is.
Het boek van dr. Brienen: De prediking van de Nadere Reformatie is uitgegeven door Ton Bolland, voorheen H.A. van Bottenburg B.V. te Amsterdam. Het gehele boekwerk telt 378 bladzijden, een respectabel aantal. Een samenvatting in het Duits en in het Engels bedoelen het resultaat van de studie toegankelijk te maken voor degenen in het buitenland die onze taal niet verstaan. Er is een afzonderlijke lijst van preken, die de schrijver voor zijn studie heeft geraadpleegd. Hier gaat het voornamelijk om preken van Taffin, Udemans, Teelinck, Voetius, Van Lodensteyn, W. à Brakel, B. Smytegelt, F.A. Lampe, Th. van der Groe. Het gaat hier in totaal om 78 preken.** Verder zijn preken geraadpleegd van vele anderen: Origenes, Tauler; Brugman, Geert Groote, M. Luther, J. Calvijn en nog vele anderen meer. Het geheel is bestudeerd tegen de achtergrond van een uitgebreide literatuurlijst, die alleen al 19 bladzijden telt. Een personenregister maakt het boek verder gemakkelijk toegankelijk.
De grote stelling die dr. Brienen in zijn werk wil bewijzen is deze, dat voor de prediking van de Nadere Reformatie de klassifikatiemethode kenmerkend is. Het is de derde stelling die afzonderlijk werd geformuleerd: „De klassifikatiemethode is kenmerkend voor de prediking van de Nadere Reformatie, waardoor deze afwijkt van de inzet van de reformatorische prediking, met name van Calvijn." Me dunkt dat dit de hoofdstelling is van het proefschrift. Om dit aan te tonen heeft dr. Brienen zijn vele werk verzet. En om dit duidelijk te maken werd ook de systematische opzet gekozen die in de indeling van het boek voor ons ligt. Daarbij mag men de eerste vijftig bladzijden min of meer als een inleiding beschouwen. Zij omvatten samen het materiaal voor het eerste hoofdstuk. De titel daarvan luidt: De prediking van de Reformatie tot de Nadere Reformatie in Nederland. Het tweede hoofdstuk geeft een overzicht over het eigen karakter van de prediking van de Nadere Reformatie. Een voorlopige karakterisering wordt hier gegeven die dan in het derde hoofdstuk wordt ontleed: Nadere analyse van de klassifikatiemethode binnen de prediking van de Nadere Reformatie. Het vierde hoofdstuk biedt een onderzoek naar de herkomst en nawerking van de klassifikatiemethode binnen de prediking van de Nadere Reformatie. In het vijfde hoofdstuk wordt het theologisch-homiletische probleem verder onderzocht terwijl dan in het laatste hoofdstuk een beoordeling wordt geboden en het perspectief wordt aangegeven dat uit het onderzoek voortvloeit. Inderdaad wordt op de geboden manier de hele materie grondig behandeld. Het geheel is overzichtelijk. De indeling is logisch. Dr. Brienen heeft blijk gegeven een zeer uitgebreid gebied keurig in kaart te kunnen brengen, te ordenen, misschien mag ik wel zeggen te klassificeren, zodat de lezer inzicht krijgt in zijn bedoeling.
Zoals reeds eerder werd gezegd: het gaat om de stelling dat de Nadere Reformatie gekenmerkt wordt door deze klassifikatie-methode, en dat daarin een afwijking valt te constateren met de prediking van de Reformatie, met name de prediking van Calvijn. Op meer dan één plaats wordt deze stelling gehanteerd, omschreven, toegelicht en wat dies meer zij. Zo, om een enkel voorbeeld te noemen op bladzijde 11: „Een eigenaardig gegeven in de prediking van de Nadere Reformatie is nu de klassifikatiemethode. Daaronder verstaan we de indeling van de hoorders in allerlei klassen, staten en standen en het behandelen van hen overeenkomstig deze indeling in de preken. Door deze klassifikatiemethode is de prediking van de Nadere Reformatie onderscheiden van alle andere prediking. In deze klassifikatiemethode kulmineert haar eigensoortigheid" (Blz. 11,12). Dr. Brienen omschrijft op blz. 75 de methode op deze manier: „Op bevindelijke wijze, met religieus-psychologisch inzicht en vanuit een dogmatische schematiek van het geestelijk leven worden al de hoorders nauwgezet ingedeeld, gerubriceerd, in klassen ondergebracht en benaderd. Een uitgebreid skala van kenmerken wordt aangewend om bekeerden en onbekeerden en binnen deze twee hoofdkategorieën weer allerlei soorten van mensen te markeren". Op blz. 192vv. wordt bij wijze van samenvatting gewezen op het eigenaardige dualisme dat in de bedoelde methode tot uitdrukking zou komen, een dualisme van scholastiek en mystiek. Dr. Brienen spreekt hier wat aarzelend over. Moet hij het een dualisme noemen, of is het misschien veel meer een samenbundeling van twee tegenoverelkaar staande systemen van scholastiek en mystiek? Op bladzijde 206 drukt hij zich nog weer iets anders uit: de klassifikatiemethode verschijnt aan de spits van een niet ongeniale kombinatie van scholastiek en mystiek.
De scholastiek wordt hier opgevat als een bepaalde filosofische wetenschapsmethode, en de mystiek is hier aanduiding van een zekere aandacht voor het innerlijke geestelijke leven. Een niet ongeniale kombinatie . . . Men ziet dat dr. Brienen in zijn poging tot karakterisering voorzichtig te werk gaat. Hij tast naar de beste manier om de klassifikatiemethode te . . . classificeren. Een dualisme? Een samenbundeling van twee tegenover elkander staande systemen?
Een niet ongeniale kombinatie?
Men mag dit wellicht beschouwen als het teken van bescheidenheid dat de onderzoeker siert, die weet hoeveel vragen er opkomen, wanneer men vragen probeert te beantwoorden!
Me dunkt, dat het een winstpunt van een dergelijke studie mag heten, dat de lezer aan het denken wordt gezet. Dat was de bedoeling van dit boek. Wat ons betreft willen we graag met de schrijver meedenken over de methode die de Nadere Reformatie hanteerde bij de prediking, en nadenken over de visie van dr. Brienen op deze twee grootheden: de prediking én de Nadere Reformatie.

A.(Apeldoorn), W. van 't S.

**CORRECTIES EN AANVULLINGEN (16/08/1974)
In dit artikel van prof. v. 't Spijker moet hier gelezen worden, dat het gaat om 78 preken en prekenbundels. Het aantal preken is dus aanmerkelijk meer en loopt in de honderden.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen