Een boek over de schoolstrijd*)

Boeiend
Begin december van het vorige jaar verscheen onder de titel „Memorietafel van het christelijk onderwijs" een nieuw en boeiend boek over de geschiedenis van de schoolstrijd. De auteur van dit boek is drs. T.M. Gilhuis, voorzitter van de unie „School en Evangelie".
De titel van het boek wordt in het begin van het eerste hoofdstuk verklaard.
In de 15e en 16e eeuw kende de kerk in onze landen de zg. memoriediensten voor de zielerust van de overledene. Bij de inrichting van zo'n dienst bij kapel of altaar hoorde dan vaak ook het aanbrengen van een zg. memorietafel. Een ingelijst paneel, geplaatst om de gedachtenis aan de daar begraven personen levendig te houden.
Dit boek „bedoelt een memorietafel van het christelijk onderwijs te ontwerpen. Ter gedachtenis van hen die in de vorige eeuw stonden voor een „School met den Bijbel". In dankbare herinnering aan zovelen, die de strijd daarvoor met ondoofbare geestdrift hebben volgehouden".
Het is een boeiend boek geworden. De auteur heeft met gloed en verve de schoolstrijd getekend. Hij komt uit een goed nest en toont grote geestverwantschap met zijn voorgeslacht te hebben. Op pag. 154 staat de handtekening voor het Volkspetionement (1878) van zijn pake (grootvader) Jan Pieter Gilhuis uit Sneek en van zijn beppe (grootmoeder) Tietje Pieter Posthuma - in een lijst namen van eenvoudigen, ontroerend mooi. Wat schuilt achter zo'n lijst een stuk echte volkskracht.
In zestien hoofdstukken met frisse opschriften wordt de geschiedenis van de schoolstrijd ons getekend. Gilhuis kan schrijven en vertellen - een lust om te lezen. Fijn, dat in deze tijd een dergelijk boek verschijnt en dat de huidige generatie er aan herinnerd wordt wat er in de vorige eeuw geworsteld is om de vrijheid van het christelijk onderwijs.
De diepste achtergrond van die strijd - het geloof in de Drieënige God, in de Christus der Schriften - wordt fijn belicht. Aan het slot van het eerste hoofdstuk staat het woord van Allard Pierson „Voor mij - ik wensch geen anderen geslachtsboom dan bespotte vromen".
In dat eerste hoofdstuk worden bekende en onbekende figuren voor het voetlicht gebracht. Dat is goed aangevoeld: niet alleen vooraanstaande mensen hebben de schoolstrijd gevoerd, maar ook heel eenvoudigen in het land en vele onderwijzers, die grote offers hebben gebracht om de kinderen onderwijs te kunnen geven op de christelijke school: mannen, die een prachtige betrekking bij het onderwijs afsloegen voor een veel kleiner salaris.
Het is werkelijk een boeiend relaas geworden, waarin de stille garde d'honneur wordt geëerd.
Boeiend is dit boek ook omdat het boek verlucht is met vele mooie foto's en karikaturen, waarin op rake wijze de politieke en geestelijke situatie rond de schoolstrijd wordt aangegeven.

Belangrijk
Behalve dat dit boek boeiend is geschreven, is het ook een werkelijk belangrijk boek dat door ieder moet worden gelezen die maar iets te maken heeft met het onderwijs in welke vorm ook.
Terecht wil dit boek als bronnenboek fungeren voor de geschiedenis van de schoolstrijd. Er staan verschillende documenten in die onmisbaar zijn om de schoolstrijd te begrijpen. Ik kan er niet aan denken ze allen te noemen. Een uitzondering maak ik voor de rede van de heer P. Oosterlee, de bekende directeur van de Klokkenberg te Nijmegen, die hij gehouden heeft bij de dank- en bedestond in de Utrechtse Domkerk op 29 september 1920.
Het is een goede greep geweest om deze waardevolle, profetische rede, waaruit een priesterlijk hart spreekt in dit boek op te nemen. Oosterlee trof de juiste toon en heeft de gevaren gezien, die in deze tijd levensgroot zijn geworden, zo geen werkelijkheid. Een tweede reden waarom dit boek zo belangrijk is, is gelegen in de bijzonder goede tekening van de opvattingen, die er in de vorige eeuw waren met betrekking tot de bijzondere school. Ik denk hier aan het bekende konflikt tussen Groen van Prinsterer en Van Brugghen. Ik zeg bekend, maar misschien veronderstel ik daarmee teveel. Dan is het goed om zich van dit konflikt eens op de hoogte te stellen. Men komt dan aan de weet welke hoge idealen Groen had. terwijl de praktijk zich heeft ontwikkeld naar de opvattingen van Van Brugghen. Op de achtergrond van dit konflikt speelt uiteindelijk een verschillende geestelijke instelling, een verschillende benadering en hantering van de belijdenis - zaken, die vandaag nog voorkomen tot in eigen kerkelijk leven toe. Je zou kunnen zeggen: Groen stelde zich echt gereformeerd op en Van Brugghen was ethisch met alle slapheid en halfheid, die daaruit voortvloeit.
Tenslotte is dit boek belangrijk omdat hier zo duidelijk de geestelijke situatie van de vorige eeuw wordt geschetst. Een situatie overigens, die veel overeenkomst heeft met die van onze tijd.
Kostelijk is in dit verband het tableau, dat De Liefde heeft gemaakt waarin hij een openbare school volgens de in 1854 ontworpen wet op het schoolonderwijs heeft getekend. De personen, die in dit tableau een rol spelen heten Jan van Dordt, Piet Gomaar, Willem van Trente en Mozes Cohen.

De namen zijn veelzeggend. Men leze hoofdstuk 9 van dit boek met als slot de konklusie van Van Brugghen „een algemeen Christelijk onderwijs op de school is een hersenschim, een onmogelijkheid".

Brandende vragen
Intussen komen bij het lezen van dit fraaie boek een paar brandende vragen naar boven. Vragen, die slechts even aangetipt worden. Of het moest zijn dat de auteur de bedoeling had om die vragen door zijn lezers te laten stellen.
Het zou kunnen zijn dat Gilhuis zich ernstige zorgen maakt m.b.t. de huidige situatie op de christelijke school en daarom dit boek heeft geschreven om ons een spiegel uit het verleden voor te houden.
De eerste vraag heeft betrekking op de samenwerkingsschool. Op dit punt trekt de auteur de lijn van het verleden door naar het heden en laat hij duidelijk uitkomen voor een eenheidsschool, zoals die ook vandaag weer bepleit wordt, niets te voelen. Hij citeert Jes. 40:18, 25: Met wie dan zult ge Hem vergelijken? „Het antwoord op die vraag is voor het bestaan van het christelijk onderwijs steeds weer beslissend. Een samenwerkingsschool wil en durft die vergelijking in onderwijs- en opvoedingsvragen aan. Een christelijke school - zich funderend op de uniciteit van het heil Gods alléén in Jezus Christus geopendbaard - zal daaraan niet mee doen. Dat opnieuw te zien en er als bij vernieuwing door gedreven te worden, kan ons gegeven worden bij het doorbladeren van het journaal van de schoolstrijd".
Een tweede vraag, die je niet kunt onderdrukken als je de diepste motieven van de schoolstrijd leest, is deze: gaat het vandaag in het christelijk onderwijs nog om de stem van de Goede Herder? Gaat het er nog om - en drijft dat alle onderwijzers en onderwijzeressen, alle leraren en leraressen - om het kind bekend te maken met de Christus der Schriften?
En in dat verband een derde brandende vraag als je leest dat de strijd om het christelijk onderwijs in het hart van de zaak altijd weer geweest is een zaak van eenvoudig geloofsinzicht: zou dat vandaag nog het geval zijn?
Kunnen we er van overtuigd zijn dat elk personeelslid op de christelijke school, basisschool, mavo, havo, lyceum en atheneum, uit dit motief het christelijk onderwijs dient en in die geest les geeft?
Ik vraag maar, maar ik vrees wel . . .
Daarom is het goed om dit boek te lezen, om dankbaar te worden enerzijds, om beschaamd te staan anderzijds en ook om moed te vatten voor de toekomst, als we in geloof iets aanpakken voor de naam en zaak des Heren.

J.H. V.

*) Drs. T.M. Gilhuis - Memorietafel van het christelijk onderwijs. Uitg. J.H. Kok B.V., Kampen. Prijs (gebonden 208 blz.) ƒ 19.90.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen