Kerstfeest in Israël

Het is alweer een aantal jaren geleden dat de bekende dr. J.J. Buskes een boekje schreef onder de titel „Zin en onzin van het kerstfeest". Hierin gaat Buskes, hoe kan het anders, onder meer in op wat hij noemt: de macht, de diktatuur van 25 december. Deze diktatuur is zo groot dat ze alle protesten krachteloos maakt. Onze protesten tegen het romantische, het idyllische, tegen de enorme heidense invloed die onze kerstfeestviering heeft ondergaan, ze helpen niet zo veel.
Maar goed, ik wil daar niet al te zeer over uitweiden. Dat zal al wel in genoeg preken gedaan zijn, en niet voor het eerst.
U kent de sfeer namelijk wel: kerstfeest overal, kerstverlichting in de straten, kerstetalages, kerstkalkoenen, kerst-dit en kerst-dat. Maar we doen er aan mee, of we willen of niet: adventssamenkomsten, kerstnachtdiensten, volkskerstzang, kerstnummers van allerlei bladen. De christelijke advents- en kerstagenda is vol, té vol.

Laten we echter bedenken dat dit geprotesteer tegen het verlangen naar een witte kerst net zo goed behoort tot het jaarlijks terugkerende kerstritueel. Ook dit protest kan tot een stuk „onzin" van het kerstfeest worden.

In dit artikel wil ik u iets vertellen over de wijze waarop het kerstfeest in Israël wordt gevierd. Tevens wil ik u wat indrukken doorgeven, zo maar wat gedachten die bij me opkomen nu ik me voorbereid om voor de vierde maal het kerstfeest in Israël te vieren. Een kerstfeestviering die voor mij toch wel uniek is.
Allereerst dit. Wanneer je, zoals wij, in een volledig niet-christelijke omgeving kerstfeest viert, dan valt alle franje, alle romantiek, alle kerstsfeer totaal weg. In plaatsen als Jeruzalem, Bethlehem en Nazaret is dat anders, maar in de plaats waar wij wonen is niets en dan ook maar niets van enige kerstsfeer te bespeuren. Voor je omgeving bestaat kerstfeest eenvoudig niet. Doordat eerste kerstdag dit jaar op een sjabbat valt is het anders, maar in andere jaren zijn alle winkels, alle fabrieken, alle kantoren gewoon open. De post wordt bezorgd en noemt u maar op.
Toen we dit voor de eerste keer meemaakten was dat een hele ontnuchtering. Een gezonde ontnuchtering, geloof ik. Want de „onzin" van het kerstfeest valt weg. Je wordt gedwongen je op de wèrkelijke betekenis van het heilsfeit, van de geboorte van de Messias te bezinnen.
Toch is dit niet het unieke van een kerstfeestviering in Israël. Want iedere christen die in een niet-christelijk en niet-westers land leeft zal dezelfde ervaring ondergaan.
Ook het klimaat is niet het bijzondere hier. Toegegeven, als de zon op 25 december schijnt in een strakblauwe hemel, met temperaturen van boven de twintig graden, zodat je na de kerkdienst gezellig buiten in de tuin koffie kunt drinken, dan is dat vergeleken met Nederland een heel bijzondere ervaring. Maar niet uniek voor Israël, want in Jeruzalem en Bethlehem, hoog in de heuvels, kan het tegelijkertijd vreselijk koud zijn. En wie ooit kerstfeest gevierd heeft op het zuidelijk halfrond, in Zuidafrika of Australië bijvoorbeeld, heeft dat midden in de zomer gedaan.

Is het dan de kerstsfeer in Bethlehem die zo uniek is? Ook dat niet. Want die sfeer is net zo erg als in Nederland. Kerstverlichting, kerstetalages en een grote kerstboom met verlichting op het plein vóór de Geboortekerk. De tienduizenden christelijke toeristen moeten zich immers thuis voelen! Maar wie een beetje nuchter is kijkt dwars door al deze schone romantiek heen, want zo romantisch is het niet. En zo vredig op aarde is het ook niet. Onder de kerstboom op het Kribbeplein (ja, zo heet dat daar!) staat een auto van de israëlische politie en tussen de pelgrims door lopen zwaarbewapende Israëlische soldaten met het geweer in de aanslag om de pelgrims te beschermen tegen mogelijke terroristenaanvallen. Het is nog geen vrede op aarde en het heeft geen enkele zin om in de dagen rond hét kerstfeest net te doen alsof er al wel vrede zou zijn.

En toch, toch heeft de kerstfeestviering in Israël iets unieks voor mij. Toch gaan we met het hele gezin enkele dagen vóór kerst - om de drukte te ontlopen - naar Bethlehem, en we bezoeken de Geboortekerk. Want hier ergens is het gebeurd. Hier, in de stad van David is het wonder geschied. Hier is het Woord vlees geworden en heeft onder ons zijn tent opgeslagen. Hier. Niet in Afrika, Amerika of Europa. Niet in „het heilige land", niet in „Palestina", óók niet in de moderne staat Israël, maar in Bethlehem, de stad van David.
Het heilsfeit van de geboorte van de Heiland is niet alleen maar iets dat in ons hart beleefd moet worden. Het is realiteit geweest. In déze plaats, in dit land is Hij geboren, als jood, in de stad van David, als de Messias van Israël, die via Israël ook ons zijn verlossing aangeboden heeft en nog steeds aanbiedt.
Bij een kerstfeestviering in Israël, niet als toerist maar als inwoner hier, in deze joodse omgeving, verdwijnt de romantiek. De omlijsting valt weg. Je blijft met de blijde boodschap over. Maar tegelijk word je bepaald bij de wortels van het christendom die liggen in het jodendom. Hier, en nergens anders, is het geschied.

Naast deze persoonlijke indrukken wil ik u ook iets vertellen over de manier waarop er hier door de christenen kerstfeest wordt gevierd. Allereerst zijn er de kerkdiensten op eerste kerstdag. Op tweede kerstdag niet, want om dan naar de kerk te gaan blijkt een vrijwel uitsluitend nederlandse gewoonte te zijn. Een christelijk koor geeft in de adventstijd door heel het land concerten waarbij gedeelten van de Messias van Handel ten uitvoering worden gebracht.
Veel aktiviteiten zijn er ook in Nazaret, al is in de laatste jaren de toeristische belangstelling tijdens de kerstdagen sterk afgenomen. Vóór 1967 was Nazaret het alternatief in Israël voor Bethlehem, dat toen in Jordanië lag. Maar nu Bethlehem sedert 1967 ligt in door Israël bezet gebied, gaat de belangstelling van de tienduizenden toeristen vrijwel uitsluitend uit naar Bethlehem.
In de kerstnacht wordt in het roomskatholieke gedeelte van de Geboortekerk de nachtmis gevierd. Deze dienst wordt rechtsstreeks door de Israëlische televisie uitgezonden naar vele landen in de wereld.
Bethlehem zelf is die nacht hermetisch afgesloten. Iedereen die deze nacht in Bethlehem wil zijn moet een pasje hebben van de Israëlische autoriteiten en wordt bij binnenkomst van Bethlehem aan een strenge lijfelijke kontrole onderworpen.
Ook al spreekt alle pracht en praal van deze nachtmis mij in het geheel niet aan, de kerstnachtviering in Bethlehem blijft een bijzondere gebeurtenis.
Het is misschien interessant voor u om te weten dat voor Bethlehem de kerstfeestviering hiermee niet is afgelopen. Integendeel, nu begint het pas. Want in de avond van 6 januari wordt er opnieuw een kerstfeest gevierd, maar nu in de Geboortekerk zelf en wel het Grieks- Orthodoxe kerstfeest. Waardoor dit verschil? Want ook de Grieks-Orthodoxe kerk viert kerstfeest op háár 25 december.
De verklaring hiervoor is alsvolgt. In de zestiende eeuw voerde paus Gregorius XIII een kalenderhervorming in, die de kalender van Julius Caesar verving. Deze was namelijk onnauwkeurig gebleken. Om de zaak recht te trekken bepaalde de paus dat in 1582 op donderdag 4 oktober vrijdag 15 oktober zou volgen. Een verschil derhalve van tien dagen. De Grieks-Orthodoxe kerk is echter blijven vasthouden aan de Juliaanse tijdrekening en zodoende is het verschil nu al opgelopen tot dertien dagen. De kerstnacht van 24 december volgens de Juliaanse kalender valt zodoende voor onze gregoriaanse kalender op 6 januari. Maar ook dan is het nog niet afgelopen. De Armeense kerk, een van de oude oosterse kerken, viert namelijk kerstfeest op 6 januari. En omdat ook deze kerk de Juliaanse kalender aanhoudt viert zij haar kerstfeest volgens onze kalender op 19 januari.

Trouwens, kerstfeest vieren op 6 januari is eigenlijk nog het meest oorspronkelijke. De oude christelijke kerk vierde, zoals u misschien weet, geen kerstfeest. Alle nadruk werd op Pasen gelegd. Bovendien is de datum van het paasfeest vanuit het Nieuwe Testament na te gaan, die van het kerstfeest echter niet. Blijkbaar was dit voor de bijbelschrijvers niet belangrijk.
Wat de datum van de geboorte van de Here Jezus betreft staat één ding vast: dat het niet op 25 december geweest kan zijn.
In Lukas 2 staat dat de herders zich ophielden in het veld en 's nachts de wacht hielden over hun kudde. Dat kan in elk geval niet in december geweest zijn omdat het dan buiten veel te koud is. Bethlehem ligt op een hoogte van meer dan achthonderd meter boven de zeespiegel in de heuvels van Judea en daar is het van november tot maart veel te koud om de schapen buiten te hebben.

Al vroeg is men in de kerk van het Oosten 6 januari gaan vieren als de dag van Christus' verschijning, zijn epifanie, verbonden aan de doop van Jezus. In de nacht van 5 op 6 januari vierde men dan de geboorte van Jezus. Ook toen al was het feest een licht-feest. De verbinding tussen kerstfeest en licht is niet zo heidens. Het is geheel in overeenstemming met bijbelse gegevens zoals de lofzang van Zacharias, waarin gesproken wordt over het licht dat schijnt over hen die gezeten zijn in duisternis; woorden die ons herinneren aan de profetie van Jesaja: Het volk dat in donkerheid wandelt, ziet een groot licht.
Pas later heeft men, in het Westen, gekozen voor de 25e december. Deze datum werd gekozen om het feest van de Zon der gerechtigheid te plaatsen tegenover het heidense feest van de zonnewende, dat viel omstreeks de 21 e december. Deze bedoeling mag dan goed zijn geweest, de uitwerking ervan was desastreus, omdat later toch weer, tot in onze tijd toe, de heidense invloeden het kerstfeest hoe langer hoe meer zijn gaan beheersen.

Samenvattend zou ik willen zeggen: Kerstfeest vieren in Israël is verrijkend. Het brengt je in aanraking met de manier waarop andere kerken kerstfeest vieren, vaak met een traditie die teruggaat tot het begin van de christelijke kerk. Je leert zodoende het goede waarderen in tradities die anders zijn dan die van jezelf.
Het is ook ontnuchterend. De „onzin" van het kerstfeest valt weg. Maar dit is een heilzame ontnuchtering.

Maar bovenal versterkt een kerstfeestviering in Israël de verbondenheid met het joodse volk. Want hier is het gebeurd. In Bethlehem, de stad van David. En het was in de velden van Efrata dat de engel aan de herders verkondigde: Zie ik verkondig u grote blijdschap, die heel het volk zal ten deel vallen. Heel het volk. Dat is het volk Israël.
Toegegeven, velen hebben in Hem niet de beloofde Messias gezien. Velen zien dat nu ook nog niet. Laten we ons daar niet aan ergeren. Er is al antisemitisme genoeg in de wereld. Paulus zegt, dat het heil tot de heidenen, de gojiem is gekomen om Israël tot naijver op te wekken. En is dat niet juist het punt waarin wij als christenen zo vaak te kort geschoten zijn en nog steeds te kort schieten?
U is heden de Heiland geboren, namelijk Christus, de Heer, in de stad van David.
Vanuit Israël wens ik u gezegende kerstdagen toe.

Ramat Hasharon, J.L.C. Boertjens

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen