De christen en de politiek (III)

Economische structuren
Een immens probleem waarvoor wij in de komende decennia steeds sterker zullen komen te staan is de vraag of en in welke mate onze economische structuren dienen te worden veranderd ten gunste van de landen van de derde wereld. Daarover nadenken als christelijk politicus met de bijbel in de hand is niet eenvoudig. Is ergens aan de bijbel te ontlenen dat wij bereid moeten zijn arbeidsplaatsen in te leveren om in de ontwikkelingslanden industrialisatie mogelijk te maken? Waarmee deze landen dan wel hun concurrentie-positie op de wereldmarkt zullen vergroten. Welke weg wijst ons Gods Woord als problemen als deze in haar licht worden bezien?
Christelijke politiek op deze terreinen is ingewikkelder dan men denkt.
Niet alle Evangelische uitgangspunten van de christelijke partijen kunnen in de politiek altijd even absoluut toepassing vinden. Vanuit de uiteenlopende visies op situaties en ontwikkelingen in de internationale en nationale samenleving zijn die partijen daartoe trouwens ook niet altijd bereid en in staat. Belangen van allerlei aard kunnen toepassing van het Evangelie in al zijn consequenties in de weg staan. In het tweede artikel is daarop al gewezen.
Daarom is de beschuldiging vanuit de kleine rechtse partijen aan het adres van het CDA, namelijk dat deze partij de bijbelse beloften wel van beslissende betekenis maar geen absolute norm wil laten zijn op zijn minst ongenuanceerd. Het CDA zou de bijbelse normen willen aanpassen aan de ontwikkelingen in de maatschappij, hetgeen dan zou samenhangen met het feit dat de politiek van deze partij zich te veel richt op het hier en nu en te weinig op het komende Koninkrijk Gods.
Iedereen binnen christelijke kring zal het er over eens zijn dat ook in de politiek door christenen tekenen van dat komende koninkrijk moeten worden opgericht en dat aan de wetten van dat Rijk in de praktische beoefening van de politiek niet mag worden voorbij gezien, maar tegelijk weten we dat zich in de politiek momenten en situaties voordoen waarin compromissen nodig en zelfs onontkoombaar' zijn. Het gaat namelijk wel degelijk om politiek hier en nu, met alle beperkingen die daarin besloten liggen.

Ook het andere
Ook het andere moet worden gezegd. Over zaken van leven en dood, bescherming van het ongeboren leven, zorg voor de mens in precaire levenssituaties, betekenis van het gezin in de samenleving, gezag van de overheid e.d., zegt de bijbel heel duidelijke dingen en het is alleen maar eerlijk als we zeggen dat deze zaken in de programma's van de kleine christelijke partijen bijzondere aandacht krijgen. Met name wat gezien wordt als de primaire taak van de overheid, namelijk de bescherming van het menselijk leven, geboren of ongeboren, het betrachten van recht en gerechtigheid (begrippen waarover in de maatschappelijke verhoudingen van vandaag binnen christelijke kring overigens verschillend wordt gedacht) en het handhaven van vrede en veiligheid in de samenleving, wordt in de programma's van de kleine christelijke partijen duidelijk omschreven.
In een tijd waarin mensen en groepen in de samenleving hun eisen en verlangens, al of niet gerechtvaardigd, steeds meer met grove vormen van geweld kenbaar maken is het laatste van groot belang. Dat deze zaken binnen het CDA geen aandacht krijgen kan natuurlijk niet worden gezegd.
Men vindt daar alleen een genuanceerder benadering. Enerzijds wijs en van werkelijkheidszin getuigend, anderzijds niet zonder gevaar. Ook binnen het CDA wordt het gezin als pijler van de samenleving gezien, maar men kan wel eens bezorgd zijn over de te gemakkelijke manier waarop sommigen binnen deze partij pleiten voor het scheppen van rechtsposities voor mensen die andere vormen van samenleven dan huwelijk en gezin preferen.
In de politieke discussies rond deze ontwikkelingen is wel eens te weinig de remmende invloed van het bijbelse getuigenis merkbaar. Wie aan het bestaan van de kleine christelijke partijen in ons politieke bestel betekenis wil toekennen zal het hier moeten doen. In de politieke vragen rond zaken van levensbeschouwelijke en ethische aard kan het getuigenis vanuit deze partijen op het denken en handelen binnen de grote christelijke partij een bijsturende werking hebben. Daarvoor zijn er dan overigens geen drie nodig. Wie nagaat dat de drie kleine christelijke partijen in fundamentele vraagstukken vrijwel op één lijn liggen en zich slechts door kerkelijke gekleurdheid van elkaar onderscheiden, zal het er over eens zijn dat met één partij ter rechterzijde van het CDA zou kunnen worden volstaan. Dat zou voor de christelijke politiek niet alleen een grotere geloofwaardigheid opleveren maar het zou waarschijnlijk ook de mogelijkheid vergroten de fractie van zo'n partij met beter toegeruste representanten te bemannen dan in de huidige situatie soms het geval is. De onzekerheid over de bestaansduur van kleine partijen is er nogal eens oorzaak van dat het met de politieke predispositie van de vertegenwoordigers van deze partijen niet zo best is gesteld. De meest capabelen blijven vaak op de achtergrond. Participeren in het politieke bedrijf vraagt méér dan Evangelische bewogenheid alleen. Behalve een goede theoretische kennis vraagt het ook om praktisch inzicht en ervaring om in de ingrijpende vraagstukken van vandaag op adequate wijze te kunnen meedenken en meebeslissen. Ook dat heeft met de geloofwaardigheid van de christelijke politiek te maken.

Christelijke democratie
In deze term ligt voor de christelijke partijen in hun onderlinge verhouding een heleboel conflictstof opgestapeld. De term „christelijke democratie", die na 1945 door christelijk georiënteerde partijen in enkele Europese landen als politiek merkteken in het vaandel werd geschreven, klonk in die tijd veel christenen, Roomsen zowel als protestanten, verdacht in de oren. In uiterst rechtse kringen is dat nu nog zo. De term kreeg na de tweede wereldoorlog een andere lading dan zij vóórdien had. Wie de encycliek „Graves de Communi Re" (1901) van paus Leo XIII leest komt daarin het begrip „christelijke democratie" ook al tegen. Toen had het echter de betekenis van een eendrachtige katholieke sociale actie ten bate van het gehele volk, een actie die zich met name richtte op lotsverbetering van de arbeidersklasse. Er werd geen politieke betekenis aan toegekend.
In sociale zin kon volgens de toen in de kerk gangbare opvattingen christelijke democratie zonder enig bezwaar geheel samengaan met de christelijk-autoritaire en anti-democratische gezindheid op politiek terrein. Ná de tweede wereldoorlog en met name in de zestiger jaren, waarin zich de grote veranderingen op godsdienstig en politiek terrein in een versneld tempo gingen voltrekken, kreeg het begrip steeds sterker een politiek karakter. In de omliggende landen en ook in ons eigen land werd de democratische gedachte binnen de christelijke partijen steeds meer aanvaard als uitgangspunt voor het christelijk georiënteerde politieke handelen. Zij is nu volledig aanvaard. Die aanvaarding is versneld en zelfs min of meer opgedrongen door de democratiseringsprocessen die onze samenleving de laatste twintig jaar te zien heeft gegeven. Hier ligt waarschijnlijk het wezen van alle tegenstellingen tussen het CDA en de kleine christelijke partijen. Naar het oordeel van minstens twee van deze partijen verdragen geloof en democratie elkaar niet. De op gang gekomen democratiseringsprocessen In onze samenleving houden naar het oordeel van de kleine christelijke partijen het gevaar in van de mens die zich zelf tot maatstaf van alle dingen verheft en die in zijn zelfbeschikking zo ver gaat dat hij gezag van boven af nog maar nauwelijks aanvaardt.
Onlangs heeft mr. Heldring in NRC/Handelsblad een interessant artikel geschreven over „democratie en geloof". Hij stelde dat die twee niet anders dan op gespannen voet met elkaar kunnen staan. „Het geloof gaat uit van absolute waarheden en de democratie kent geen absolute waarheden en zo ze er zijn, zijn ze voor de mens zeer moeilijk kenbaar. In elk geval mogen ze niet met dwang aan anderen worden opgelegd."
Geloof en democratie hoeven elkaar niet uit te sluiten. De maatschappelijke evolutie van de laatste vijf en twintig jaar, met alle kwade kanten en extremiteiten die daarin aan te wijzen zijn, heeft een samenleving doen ontstaan van zelfstandig denkende mensen, van mondige persoonlijkheden die door een groeiende medezeggenschap in het maatschappelijk gebeuren naar een grotere zelfverwerkelijking streven. Dit proces was niet alleen onontkoombaar, het is ook onomkeerbaar. Het heeft positieve kanten en het houdt risico's in. We kunnen alleen maar hopen en bidden dat onze christen-politici op deze verdergaande ontwikkeling vanuit de boodschap van het Evangelie met behoedzaamheid en voorzichtigheid zullen inspelen.

Pragmatisme verpakt in bijbelteksten
Voor sommigen is het aan twijfel onderhevig of dat (nog) wel kan.
Niet weinigen zijn van mening dat de christelijke grondslag van een partij als politieke ideologie nauwelijks meer tot gelding kan komen. Volgens prof.mr. S.W. Couwenberg zijn voor de christelijke partijen die zich in het CDA hebben verenigd twee typische basishoudingen kenmerkend. Enerzijds is er de Evangelische oriëntatie, uitkomend in de sterke nadruk die gelegd wordt op het ideologische zulks „in de lijn van de theologiserende en moraliserende domineestraditie". Anderzijds is er de pragmatische aanpak van controversiële problemen, waarin men ook binnen de christelijke partijen „geheel beantwoordt aan de Nederlandse koopmanstraditie."
Er zijn nogal wat mensen die het gevoel hebben dat de pragmatische oriëntatie in veel gevallen sterker is dan de ideologische. Prof. Couwenberg heeft het ook en hij voelt zich daarin bevestigd door de uitspraak van een vooraanstaand AR-radicaal, die deel uitmaakt van het huidige kabinet en die zich terloops eens liet ontvallen „dat Evangelisch-geïnspireerde politiek van zijn partij in feite niets anders is dan pragmatisme (vanuit de situatie zoals die zich aan ons voordoet met werkelijkheidszin handelend) verpakt in bijbelteksten. Wij laten deze uitlating voor rekening van de AR-zegsman. Het gevaar van deze op- en instelling is er natuurlijk wel. Het Evangelie als uitgangspunt en toetssteen van het politieke streven mag geen lege zaak zijn. Het CDA richt zich naar het getuigenis van het Evangelie, zo heet het in de grondslag. Het heeft er niet de schijn van dat dit uitgangspunt politiek zal worden vertaald in een nieuwe godsdienstig- politieke antithese. Van deze antithese kan in de politieke machtsverhoudingen van nu ook niet op dezelfde wijze sprake zijn als in het verleden. Maar wie werkelijk het Evangelie als uitgangspunt en toetssteen voor zijn politieke handelen wil laten zijn zal bij alle noodzaak tot overbrugging van tegenstellingen met andersdenkenden onontkoombaar op situaties stuiten waarbij elk compromis en elke pragmatische overweging een duidelijk conflict met het Evangelie oplevert. Wie politiek bedrijft doet dat hier en nu.
Wie daarbij in de buurt van het Evangelie wil blijven moet wel beseffen dat het gaat om het Evangelie van een koninkrijk waarvan Christus gezegd heeft dat het niet van deze wereld is.
Als kerken bidden wij de christen-politici in CDA en in de om haar heen gegroepeerde christelijke partijen toe dat zij in de moeilijke politieke machtsverhoudingen van vandaag, vanuit een persoonlijke relatie tot het Evangelie hun werk zullen doen.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen