Reformatie en catechese

Terugzien naar de Reformatie
Wie zich vandaag bezint op het catechiseren in de gemeente, komt in aanraking met een aantal knelpunten, zoals: wie moeten de jeugd onderwijzen, op welke manier moet dat gebeuren en vanuit welke doelstelling?
Bij het zoeken naar een antwoord op deze vragen, is het goed te letten op hoe er vóór ons is gecatechiseerd. Wellicht zijn er in het verleden deuren gevonden, terreinen ontsloten en inzichten verkregen, die ons vandaag kunnen helpen bij de verschillende knelpunten in de huidige catechese. Want het gaat er om, dat het catechiseren steeds een „vreugdevol bedrijf" zal zijn en als zinvolle opdracht wordt ervaren.
Daartoe te horen naar de opvattingen in de Reformatie over de catechese is nog altijd leerzaam en stimulerend. Zo willen we dit keer bijzonder op één uitspringende gedachte van de reformatoren over het catechiseren gaan letten, namelijk hun visie op de zogenaamde huiscatechese.

De Bijbel naar de jeugd
Eén van de geweldige en tegelijk boeiende zaken in de Reformatie is de herontdekking van de Bijbel als het enige, betrouwbare Woord van God. Daarom staat in heel de beweging van de Reformatie, in de theologie en in het dagelijks leven, de Bijbel centraal.
Aan deze herontdekking van de Bijbel als dé bron voor ons kennen van God en leven naar zijn wil gaat gepaard de doorbraak van een helder zicht op de eigenlijke boodschap van die Bijbel, namelijk: de rechtvaardiging van de zondaar door het geloof in Jezus Christus uit genade alleen! In deze volzin ligt de hele inzet en stuwkracht van de Reformatie begrepen.
Nu was het de overtuiging van al de reformatoren, dat de kennis van de Bijbel en dit zijn evangelie niet beperkt mochten blijven tot een bepaalde kring, tot de geestelijkheid en de theologen, maar dat deze doorgegeven moesten worden aan de gewone man, of zoals Luther het zei: aan Hans en Greetje. De zogenaamde leken hebben ook recht op de Bijbel. De Bijbel is juist voor hen bedoeld.
Daarom hebben de mannen van de Reformatie er alles voor gedaan om de Bijbel met het nieuw doorgebroken licht op zijn meest centrale boodschap bij en onder het gewone volk te brengen. Vandaar dat men direkt begonnen is de Bijbel te vertalen in de eigen volkstaal en te drukken in vele oplagen. Vooral moest de Bijbel naar de gezinnen toe. Dat allereerst. Daar moet het beginnen. Daar wil God ook bijzonder met zijn Woord en Geest werken. De mensen moeten van hun kinderjaren af in kennis gesteld worden met het Woord van God, met het evangelie van behoud en met de regel van de Here voor hun leven.
Zo wilde men in de Reformatie het kind en de jongere al heel vroeg in contact brengen met de Bijbel en de bijbelse leer! Alle mogelijke middelen werden daartoe aangegrepen. Allereerst binnen het gezinsverband zelf, maar dan ook op de scholen en natuurlijk niet minder tijdens de kerkdiensten, zodat men ging spreken over huis-, school- en kerkelijke catechese.

Van huis uit
De reformatoren legden alle nadruk op de huiscatechese. Dat was in menig opzicht nieuw. Men achtte vóór allen de ouders verantwoordelijk voor de christelijke opvoeding en vorming van hun kinderen. Zij behoorden hun kinderen, die God hun speciaal had gegeven en toevertrouwd, te onderwijzen in de leer der godzaligheid. Om de ouders daarbij te helpen, werden catechisatieboekjes ontworpen. Zo schreven Luther en Calvijn hun catechismus.
Het is waardevol te luisteren naar wat de Reformatie over deze catechese door de ouders te zeggen heeft.
Zo legt Luther de verantwoordelijkheid voor de religieuze opvoeding van de kinderen in de eerste plaats bij de ouders. Dat is de hoge eer en waardigheid van de ouders, die door niemand hen mag worden afgenomen. God wil door de ouders de kinderen, de nieuwe generatie, vormen voor zijn dienst. De ouders staan in de plaats van God, waagt Luther te zeggen.
Daarom moeten de ouders niet slechts het aardse geluk van hun kinderen behartigen, maar hen vooral met woord en wandel tot de dienst van God leiden. Hij roept ergens uit: „O, wat een zalig huwelijk en gezin zijn daar, waar zulke ouders gevonden worden: voorwaar, het is een rechte kerk, een uitgezocht klooster, ja een paradijs!" En in een preek zegt hij: „Iedere vader is in zijn huis een bisschop en zijn vrouw een bisschopin. Daarom weel wel, dat jullie ons in jullie huizen helpen; het is ónze plicht het preken in de kerk te verzorgen".
De vaders, geholpen door de moeders, moeten thuis hun kinderen de catechismus inprenten en overhoren, de Bijbel voorlezen en hen met grote ijver de christelijke liederen leren en doen zingen. Luther deed dit zelf ook in zijn eigen gezin!
Luther stelt dit alles vanuit het algemeen priesterschap der gelovigen. Calvijn benadrukt even sterk de taak der ouders. Hij echter benadert die heel speciaal vanuit het gezichtspunt van het verbond. Alle kinderen der gelovigen zijn verbondskinderen, wie de belofte van het verbond toekomt. Daarom behoren ze naar Gods uitdrukkelijke wil gedoopt te worden, maar ook onderwezen in de weg van behoud. Dat wil de Here God van de ouders!
Het is, zo schrijft Calvijn, de taak die de Heilige Geest aan alle vaders heeft opgedragen. Vooral de vader draagt deze verantwoordelijkheid. Wie hierin nalatig is, zal zich op geen enkele manier voor God kunnen verontschuldigen. De ouders ontvangen kinderen van de Here met de bedoeling ze in de vreze en dienst van Hem te onderwijzen.
Ze zijn er niet mee klaar hun kinderen naar de kerk te sturen of mee te nemen, maar ze behoren hen zelf op te voeden in de leer der godzaligheid. Dat is hun eigen roeping, recht en eer, rechtstreeks van de God des Verbonds hen gegeven. Het onderrichten van hun kinderen moet juist het kenmerk zijn, waardoor de gelovigen zich onderscheiden van de verachters van God.
Wie in de kerk van Jezus Christus geteld wil worden, zal in de ijver om zijn kinderen in de vreze Gods te onderwijzen moeten volharden. Wie gerekend wil worden tot de kinderen Gods, zal er zorg voor hebben te dragen dat God ook door zijn hele nageslacht als Vader erkend wordt. Nalatige ouders zullen dan ook door de kerkeraad vermaand moeten worden. De predikanten hebben toezicht te houden en te controleren, of de ouders hun kinderen thuis wel goed en voortdurend onderwijzen.
Zo zullen de gezinnen „kleine kerken van God zijn"!
Naast deze huiscatechese kende de Reformatie ook nog de school- en kerkelijke catechese, maar die mochten nooit dienen ter vervanging, doch waren alleen ter ondersteuning en verdere uitbouwing van de huiscatechese.

Een les voor nu?
In deze maand van Reformatieherdenking wil ik speciaal aandacht vragen voor de reformatorische visie van de huiscatechese. Ze is door en door bijbels. Als Mozes de Israëlieten in Deut. 6 voorhoudt het gebod, de inzettingen en verordeningen van de Here hun God, dan luidt het niet alleen: „Wat ik u heden gebied, zal in uw hart zijn", maar staat er bij „gij zult het uw kinderen inprenten en daarover spreken, wanneer gij in uw huis zit, wanneer gij onderweg zijt, wanneer gij nederligt en wanneer gij opstaat" (vs. 6, 7). Ik zou ook kunnen wijzen op Psalm 78, waar u leest: „Hetgeen wij gehoord hebben en weten, en onze vaderen ons hebben verteld, dat willen wij voor hun kinderen niet verhelen . . . opdat die hun vertrouwen op God zouden stellen, en Gods werken niet vergeten, maar zijn geboden bewaren" (vs. 1-8). En voor wat het NT betreft, zegt Paulus in Efeze 6: 4: „En gij, vaders, verbittert uw kinderen niet, maar voedt hen op in de tucht en terechtwijzing des Heren". '
Zouden wij vandaag niet wat meer aandacht moeten besteden aan onze huiscatechese? Hebben we als ouders niet haast alle taken om onze kinderen op te voeden in de vreze des Heren en de leer der godzaligheid, zoals we bij hun doop voor God en zijn gemeente hebben beloofd, van ons afgeschoven en op de christelijke scholen en de predikant-catecheten gelegd? Die moeten het maar doen. En o wee, als ze het niet goed doen!
Maar overigens bemoeien we ons daar niet al te zeer mee. Heel wat ouders sturen hun kinderen nog wel naar de catechisatie, maar weten zelf helemaal niet meer, wat ze daar doornemen en hoe. Ze vragen daar niet eens naar. En hun eigen taak verwaarlozen ze schromelijk! Met alle nadelige gevolgen daarvan.
Ik wil in deze tijd in de lijn van de Reformatie weer pleiten voor meer aandacht en inzet voor de huiscatechese: de ouders zelf weer aan het onderwijzen van hun kinderen, samen de Bijbel lezen, een catechisatieboekje doorwerken, daarover met elkaar praten, samen zingen, bidden en spreken over God en zijn dienst. Zo wil de Here, de God van het verbond, ouders en kinderen samen Hem doen kennen en een heiligende invloed uitoefenen op de gezinsverhoudingen, op de relaties tussen vader en moeder en tussen ouders en kinderen.
Alle initiatieven en vormgevingen aan dit reformatorisch beginsel zijn zeer welkom en het overwegen dubbel waard in deze tijd.
Op dit punt kunnen we nog heel wat leren van de Reformatie en haar gedachten omtrent de catechese.

Kmp. (Kampen), T. Brienen

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen