Het gevaar van individualisering (II)

De broederschap heeft achterop gelopen
Onze samenleving wordt steeds sterker gestempeld door wat men zou kunnen noemen het anti-autoritaire verzet tegen de bestaande structuren in de samenleving. Daarbij moet dan wel onderscheid worden gemaakt tussen mensen die uit nobele motieven streven naar een verantwoorde democratisering van maatschappelijke instellingen en hen die een toenemende neiging vertonen, met voorbijzien of geringschatting van de spelregels ven. de parlementaire democratie, het gezag van de staat te negeren of te doen alsof deze niet bestaat. Aan dit laatste hoeft dan echt nog niet altijd het uitgesproken streven ten grondslag te liggen om de bestaande orde in onze westerse samenleving om te keren en de staat in zijn huidige functionering ter ziele te helpen en door een ander stelsel te vervangen. Subversieve activiteiten met dit oogmerk zijn snel te onderkennen en te ondervangen. Veel ernstiger is die vorm van individualisering, waarbij individuen en groepen van individuen, op vreedzame en minder vreedzame manier, voor eigen belangen opkomen op een manier die voorbijziet aan het belang van anderen. De samenhang der dingen wordt uit het oog verloren. Gebiologeerd door zijn eigen rechten en gelijk, wenst men die rechten en dat gelijk ook gehonoreerd te zien, ook al is de overheid, gesteund door een meerderheid van de volksvertegenwoordiging en op grond van deugdelijke argumenten, een ander oordeel toegedaan. Het lijkt vreemd dat deze gevaarlijke vorm van individualisering zich heeft ontwikkeld in een tijd van grote maatschappelijke welvaart. Men zou omgekeerd het beeld van een tevreden samenleving kunnen veronderstellen.
Door sommigen wordt de verklaring gezocht in misnoegdheid bij veel jongeren over de huidige maatschappelijke orde. De jeugd zou zich gediscrimineerd voelen door de bestaande systemen van onderwijs die haar in een achterstandspositie plaatsen omdat zij mensen vooral op prestaties meten; zij zou ontstemd zijn omdat veel ouderen in onze samenleving, langs de armen der wereld heen, volgens het van generatie op generatie overgebrachte prestatie-patroon hijgend achter de vooruitgang hebben aangejakkerd, bedacht op carrière en bezit, uit op zekerheid voor zichzelf en voor hun kinderen.
Zou het waar zijn dat de wijze waarop wij onze welvaart hebben beleefd individualisering in de hand heeft gewerkt? Zijn we - ook als christenen - in het streven naar het hoogste profijt van de welvaartstoestand niet los van elkaar komen te staan? We hebben elkaar in de westerse samenleving steeds minder nodig gekregen. Alles hadden we in huis om self-supporting te zijn en dat heeft ons van elkaar doen vervreemden. Van de drie leuzen van de franse revolutie om de mens tot maatschappelijke zelfverwerkelijking te brengen lijken er twee te zijn gerealiseerd, namelijk vrijheid en gelijkheid, maar met de broederschap is het allerbelabberdst gesteld. Onder broederschap willen we dan niet verstaan de zorg waarmee wij via de staat mensen en groepen van mensen omgeven, maar de verantwoordelijkheid die wij voor individuen en groepen van mensen in onze omgeving op ons nemen door hen een gevoel van geborgenheid te geven. De westerse mens is verschrikkelijk eenzaam geworden. Over de steden van Europa ligt de grauwsluier van mensen die hun vertrouwen in traditionele waarden en normen hebben verloren en die, als zij eerlijk zijn, tot de conclusie moeten komen dat de in de menselijke rede wortelende parolen van de franse revolutie: vrijheid, gelijkheid en broederschap ons de ideale samenleving niet hebben bezorgd. De broederschap heeft achterop gelopen en dat is niet zonder gevolgen gebleven. De oude verbanden verdwenen zonder dat echt leefbaar nieuwe voorhanden waren.

Kruiwagen vol kikkers
Toen de wijsgeer Kant de doelstelling van de Verlichting op formule bracht deed hij dat als volgt: „heb de moed om zonder leiding van anderen je te bedienen van je eigen verstand". Uitgangspunt van deze doelstelling was het geloof in de autonomie (zelfbeschikking) van het menselijk bewustzijn. Onze samenleving toont op allerlei wijze aan waartoe dat leidt. Iedereen schreeuwt tegen en overschreeuwt iedereen. Velen weten alles beter dan alle anderen. Wanneer ergens zich het kwaad van de individualisering manifesteert dan wel op het terrein van de politiek. Regeren wordt bijna onmogelijk gemaakt. Beleidsvorming op langere termijn wordt voortdurend gefrustreerd door protesten van groepen of individuen die hun belang van het geheel menen te kunnen isoleren. 'Wie vandaag wordt geroepen aan het roer van het schip van staat te staan is als iemand die met een kruiwagen vol kikkers rijdt, dieren die niets liever doen dan allemaal een kant uitspringen. Het lijkt vandaag nauwelijks meer mogelijk deze onwillige dieren te doen belanden in de vijver van de vreedzame coëxistentie. Men komt als politicus voor dit werk armen en benen tekort.

Bedrieglijke parolen
Vrijheid en gelijkheid zijn bedrieglijke parolen als zij de mens niet verder bedoelen te brengen dan tot maatschappelijke zelfverwerkelijking. Dat leidt slechts tot het aantrappen tegen de hiërarchische structuren van de maatschappij en tot het najagen van eigen inzichten en belangen, zonder met anderen te rekenen. De uiteindelijke resultaten zijn anarchisme en egoïsme en als we er niet voor .bewaard blijven een maatschappelijke orde naar het model van grote broer uit 1984 van George Orwell, een boek dat in een totaal verbureaucratiseerde samenleving het summum van individualisering beschrijft.

Een gat zonder vulling
Het is duidelijk dat de vraag naar de toekomst van onze samenleving wordt bepaald door de vraag of het onder ons volk tot een mentaliteitsverandering kan komen. Materieel ziet die toekomst er niet leuk uit. De ontwikkelingen in onze nationale economie wettigen, bij een blijvende neergang in de wereldeconomie, de verwachting van een nog sterker stijgende werkloosheid; het aantal woningzoekenden zal vooralsnog groot blijven; de maatschappelijke vereenzaming zal een reductie van het legioen valiumslikkers, drugs- en alcohol verslaafden en van de vlucht in secten en groepen die de enkeling geborgenheid trachten te bieden, voorlopig nog tot een illusie maken. Wat hier genoemd wordt, vermeerderd met veel andere maatschappelijke vraagstukken, zijn dan overigens slechts analytische deelproblemen. Het allergrootste probleem in onze westerse samenleving vormt het gat, geslagen door de verdwijning van het besef van een God tot wie enkelingen en volken in een relatie van verantwoordelijkheid staan, een gat dat geen vulling heeft gekregen.

Twee bij één stoel
Moeilijk valt te overzien welke consequenties de geschetste individualisering te zien zal geven wanneer de zegeningen van de welvaartsstaat, waarmee wij decennia lang waren omgeven, onder invloed van een teruglopende economie minder zullen (moeten) worden. Hoe zal het in de samenleving toegaan als meerderen bij één stoel zullen komen te staan en de competitiedrift zich zal verhevigen? Hoe wennen wij onze kinderen aan de gedachte dat hun werk in de maatschappij een minder uitbundige honorering zal krijgen dan hun ouders misschien hebben gehad? Zullen zij mentaal in staat zijn de zich verhardende strijd om het bestaan aan te gaan op een wijze die rekening houdt met de ander? Het is zeer nodig dat wij ook als christenen deze vraag ernstig onder ogen zien. Na de zeven vette jaren zijn de zeven magere aangebroken. Deze vaststelling heeft niets met ondergangsverwachtingen te maken. De nuchtere analyses van wereld economen wettigen geen andere conclusie.

En de kerk dan?
Is de kerk in de periode tussen de franse revolutie en nu aan het gevaar van de individualisering ontkomen? Het antwoord op die vraag kan niet anders dan ontkennend zijn. Ook de kerk heeft geloofd in de ontwikkeling van het cultuurbestand zoals wij in het westen kennen. Ook zij heeft de verworvenheden van onze cultuur omarmd, zonder te waarschuwen tegen de materialistische grondslagen van die cultuur. Heeft de kerk werkelijk pogingen gedaan om vanuit een diepe verbondenheid met de bijbelse boodschap over zonde, verzoening en vernieuwing de idealen van het christelijk geloof op de samenleving over te dragen? Individueel en incidenteel is daarvan ongetwijfeld sprake geweest. Maar het kwaad van de individualisering heeft in de kerk van Christus even verwoestend gewerkt als in de samenleving. Zij zal moeten erkennen dat zij het nieuwe leven uit Christus wel heeft gepredikt maar dat zij zelf tot dat nieuwe leven onvoldoende is opgestaan. Zij beleed en belijdt het Koninkrijk dat niet van deze wereld is, maar haar leden - en dat zijn wij - hebben het leven van elke dag maar al te veel ingericht naar het schema van deze wereld. Behalve dat heeft zij de geloofwaardigheid van haar boodschap schade berokkend door haar innerlijke verscheurdheid. Het kwade bijverschijnsel van de individualisering, dat inherent is aan maatschappelijke zelfverwerkelijking, tekent zich ook af in de godsdienstige zelfverwerkelijking van veel christenen. Waarin dat tot uitdrukking komt? Om enkele dingen te noemen. Gebondenheid aan kerkelijk gezag wordt ontkend. Traditionele denk- en leefpatronen worden zonder enige weging van de waarde, die zij in bepaalde opzichten wellicht ook nog voor de toekomst zouden kunnen hebben doorbroken; gebondenheid aan en verbondenheid in gemeenschappelijke opvattingen en doelstellingen wordt steeds minder gevoeld en verlangd. Eigen inzichten prevaleren boven de visies van anderen. Hoe ik het zie en voel is voor het kerkelijk handelen en het godsdienstige gedrag maatgevend. De maatschappelijke vervreemding in de samenleving kent haar equivalent in de geestelijke vervreemding in de kerk. Gaan veel christenen van verschillende kerkgemeenschappen en soms ook gelovigen uit één en dezelfde kerkgemeenschap niet als vreemden met elkaar om? Is die geestelijke vereenzaming er niet de oorzaak van dat velen afhaken en dat niet weinigen de wijk nemen naar de meer vrije geloofsgemeenschappen waar een sterker gevoel van geestelijke verbondenheid wordt ervaren? Zitten we nu niet met de nare gevolgen van de valse tegenstelling die de kerk vaak heeft gemaakt tussen het geestelijk leven van de gelovigen persoonlijk en de onmiskenbare implicaties (gevolgen) die het geloof voor ons politieke en maatschappelijke handelen moet hebben?
De crisis van de samenleving die ontgoddelijkt, is ten diepste de crisis van de kerk. Ook zij lijdt aan de voortvretende twijfel aan een God van Wie de bijbel wil doen geloven dat Hij stuur geeft aan het leven van de enkeling en van volken en Wiens handelen met mens en wereld wendingen kent al naar de mens zich naar Hem toewendt in de weg van geloof en bekering. De groeiende onzekerheid op dit punt werpt de mens geheel op zichzelf terug. Ontbrekende communicatie met die God in de sfeer van echte spirituele ervaring, leidt onontkoombaar tot individualisering en geestelijke vereenzaming. Het heeft verwereldlijking tot gevolg en verlamming van het profetische getuigenis naar binnen en naar buiten.
Moge de Heilige Geest de kerk van onze dagen leren op een nieuwe, verrijkende en inspirerende wijze met het Evangelie van Jezus Christus om te gaan. De boodschap van dat Evangelie is er een van schuld en vergeving. Van zonde en genade, van dood en leven. Die boodschap bedoelt allereerst de verandering van het individu in de weg van geloof en bekering. Zij bedoelt geen individualisering waardoor de werking van dat geloof en die bekering tot de mens persoonlijk beperkt blijft. Het is een boodschap die van boven komt, maar onontkoombaar met consequenties voor onze handel en wandel hier beneden. Onze samenleving schreeuwt om de voorbeeldwerking van dat Evangelie in het leven van hen die zeggen er in te geloven

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen