De liturgie bij Luther (I)

Herdenkingsjaar van Luther
In dit jaar, waarin we herdenken dat Maarten Luther op 10 november 1483 in het stadje Eisleben in het graafschap Mansfeld werd geboren, willen we ook aandacht besteden aan zijn liturgische publikaties en visies. Een waardig eerbetoon aan deze grote reformator, die zoveel baanbrekends heeft verricht - niet het minst op het terrein van de kerkdienst! - is niet misplaatst.
Vandaar deze artikelen over de liturgie bij Luther.

Nog weinig aandacht
Direct moet gesteld worden, dat in dit Lutherjubileumjaar wel aan allerlei aspecten van Luthers leven en werken aandacht is en nog wordt besteed, maar dat er ten aanzien van zijn liturgische activiteiten, geschriften en gedachten weinig zoal niets is gezegd of gepubliceerd. In 1952 schreef Vilmos Vajta een brede studie over de theologie van de eredienst bij Luther. Vindt men soms dat daarmee voor altijd genoeg gezegd is over de liturgie bij Luther?
Of is er in het theologisch en kerkelijk denken en werken wel voldoende aandacht voor de dogmatische en historische aspecten van Luthers reformatorische daden, maar slechts geringe aandacht voor de liturgische aspecten? Moeten we dit als het zoveelste bewijs zien van de lage stand van het liturgisch besef onder ons?
Wie de jubileumboeken naloopt, die dit jaar zijn verschenen, merkt deze leemte direct. Ik denk aan de bundels „Luther en het gereformeerd protestantisme" en „Luther na 500 jaar". Geen artikel over de liturgie bij Luther. Het meest raakt nog aan het terrein van de liturgie de Kamper Cahier van prof. dr. J.T. Bakker over „Luther in de spiegel van zijn liederen".
Voor zover ik heb kunnen nagaan, is dit ook het geval met de herdenkingsliteratuur in het buitenland, met name in Duitsland.

Toch geen bijzaak
Ik meen, dat men ten onrechte Luthers liturgische visies en publikaties buiten de uiteenzetting houdt. Want de Wittenberger reformator heeft buitengewoon belangrijke zaken ten aanzien van de liturgie op de tafel van de kerkgeschiedenis gelegd. Vilmos Vajta heeft dat zonder meer aangetoond en anderen met hem.
Luthers liturgisch werk en woord raken maar niet de randen van het liturgisch gebeuren, maar zijn regelrecht met het hart ervan verbonden. Dat maakt de aandacht, die we er aan geven, de moeite waard!
Het moet inderdaad gesteld worden, dat Luther een heel eigen liturgische visie heeft ontwikkeld, waarbij de andere reformatoren zich wel grotendeels konden aansluiten, maar die ze niet geheel hebben overgenomen. Dat blijkt als we Luthers liturgie vergelijken met die van Zwingli, Bucer en speciaal Calvijn. Het is daarom toch van uitermate belang aan te wijzen, waarin men affiniteit betrachtte met Luther én waarin met niet met hem meeging. Dan komt het specifiek eigene van Luthers liturgische gedachten te meer aan het licht.
Ook moet er gezegd worden, dat Luther zo'n reformatorische, d.i. bijbelse wending of vernieuwing of ombouw van de liturgie der eeuwen heeft bewerkt, die tot op vandaag nog doorwerkt, dat het noodzakelijk is daar telkens weer kennis van te nemen, willen we onze eigen liturgie goed verstaan. Want in onze liturgie ligt een behoorlijke lutherse erfenis verpakt en uitgewerkt. Dat zal ons in het vervolg wel duidelijk worden.

Naar het hart van de reformatie
Willen we Luthers liturgische reformatorische activiteiten goed begrijpen, dan moeten we hem plaatsen in de gehele beweging van zijn tijd! Op de achtergrond staat het verval en de verwording in de roomse kerk. Die kwamen het duidelijkst aan het licht in de viering van de mis d.i. in de liturgie, de kerkdienst. Daar zou dan ook de reformatie starten.
H. Jonker schreef terecht: „De reformatie is bij een liturgisch probleem aangevangen: de roomsche mis met de transsubstantiatiegedachte en offergedeelte werd omgezet in een Woorddienst waarin de prediking van de rechtvaardiging door het geloof zonder de werken der wet een grote plaats verkreeg. De oerbeslissing in de reformatie was een liturgische beslissing: een neen zeggen tegen de offermis".
Hier lag het begin van de hervorming!
Daarom kan vandaag vanuit onze kennis van wat de reformatoren en met name Luther hebben geschreven en gedaan, onmogelijk meer geponeerd worden, wat in het begin van onze eeuw werd geschreven nl. dat de theologie van de reformatie „liturgisch ongeïnteresseerd" was en dat aan de vormgeving van de eredienst voor een groot deel de vrije loop is gelaten.
Al de reformatoren, Luther het eerst, komen met hun hervormingsactiviteiten bij de mis terecht! Hun visie op de liturgie hangt allernauwst samen met hun theologisch-exegetische ontdekkingen. We staan met de hervorming van de liturgie in het hart van de reformatie, ook in het hart van Luthers leven en werken!

Grc. (Gorinchem), Br.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen