Euthanasie (I)

Discussie en rechterlijke uitspraken
De discussies over abortus zijn nog niet verstomd. Intussen is euthanasie een thema, dat even indringend de gemoederen bezig houdt als abortus. Er is een Staatscommissie bezig met een studie over het onderwerp. Zij moeten de Minister advies uitbrengen.
De feitelijke discussie over euthanasie is reeds jaren aan de gang. Sinds een arts in Friesland bekende dat zij haar moeder had doen sterven, is het onderwerp niet meer van de tafel geweest. Er zijn verschillende rechterlijke uitspraken gedaan (Alkmaar en Rotterdam). Er zijn ook uitspraken in hoger beroep gedaan, die voormelde vonnissen verwierpen.
De uitspraak van de Hoge Raad lijkt een wending te brengen in de rechtspraak met betrekking tot euthanasie. De Hoge Raad acht euthanasie gerechtvaardigd als de betreffende arts een beroep doet op een noodtoestand. Het redactielid Koole is in een artikel op een facet van deze uitspraak reeds ingegaan. Er zijn kritische reacties gekomen op het criterium „noodtoestand". Ik herinner nu alleen aan een artikel van de juridische medewerker van Trouw, 30 november 1984. Hij noemt het begrip „noodtoestand" cruciaal.
Men kan zich afvragen of het na deze uitspraak van ons hoogste rechtscollege nog wel zin. heeft om over euthanasie in kritische zin te schrijven.
De genoemde juridische medewerker van Trouw constateerde terecht, dat de Hoge Raad „zonder meer een voorschot heeft genomen op de resultaten van het werk van de Staatscommissie inzake euthanasie, en op de conclusie die het parlement daaraan zal verbinden".
De Kerk staat onafhankelijk van de staat. Zij zal besluiten van de overheid en uitspraken van de rechterlijke macht moeten toetsen aan de Heilige Schrift. Zo is het ook met de Christelijke ethiek. Men kan niet zeggen: De Hoge Raad heeft gesproken. Daarmee is de zaak beslist.
In deze artikelen kan ik niet ingaan op allerlei publikaties die in de loop van de laatste jaren aan dit onderwerp zijn gewijd. Zelfs de oogst van 1984 is te groot dan dat zij hier besproken kan worden. Ik maak één uitzondering. Op een vergadering van de Katholieke Vereniging van Ziekeninrichtingen hebben in november 1983 twee hoogleraren over euthanasie gesproken. De rooms-katholieke ethicus uit Amsterdam, lid van het C.D.A., prof. W.C.M. Klijn, en de vrijgemaakt-gereformeerde jurist, W. Nieboer, die in Tilburg doceert. Hun referaten zijn, voorzien van handtekeningen, in druk verschenen. Op deze brochure (Utrecht 1984) wil ik graag de aandacht van de lezers vestigen. De scribenten gaan vanuit hun vakgebied diep in op het onderwerp. Zij laten zien hoe oppervlakkig en voos tal van redeneringen zijn, die de vrijheid tot euthanasie bepleiten.

Verschil actieve en passieve euthanasie
Met name wordt afgewezen het opheffen van de onderscheiding tussen actieve en passieve euthanasie. Zoals bekend wordt onder actieve euthanasie verstaan het toedienen van het dodelijk middel of het verrichten van een handeling die de dood direct tot gevolg heeft.
Onder passieve euthanasie verstaat men vooral een handeling die levensverkortend werkt. Bijvoorbeeld het niet toedienen van een bepaald medicijn, of het nalaten van een medische ingreep. Zouden medicijnen of ingreep wel toegepast zijn, dan zou het leven van de betrokkene waarschijnlijk langer geduurd hebben. Verder verstaat men soms onder euthanasie ook het toedienen van pijnstillende middelen die een levensverkortende werking hebben. Dan betreft het dus een bijwerking van pijnstillende middelen. Ook het staken van een behandeling, als gevolg waarvan het leven niet langer verlengd wordt, rekent men tot passieve euthanasie.
De lezer zal enige moeite hebben om deze verschillende handelingen of het nalaten van handelingen precies uiteen te houden. Duidelijk moge zijn hoe vaag de term passieve euthanasie is. Men verstaat er zeer onderscheiden handelingen onder. Terecht zegt prof. Klijn, dat mede ten gevolge van dit onzuiver gebruik van woorden en begrippen de grens tussen actieve en passieve euthanasie dreigt te vervagen.
Ik zou het voor die grens willen opnemen. Een duidelijk onderscheid tussen actieve en passieve euthanasie is noodzakelijk. Ik pleit voor dit onderscheid, omdat ik niet tegen elke vorm van wat men passieve euthanasie noemt ben, terwijl actieve euthanasie mij ongeoorloofd voorkomt. Tegenstanders proberen degenen die menen dat „het sterven niet verlengd behoeft te worden" (deze term gebruikte ik reeds in mijn radiolezingen in 1970) te verplichten actieve euthanasie te aanvaarden. Daartegen keer ik me, terwijl ik er voor pleit situaties als rond het sterven van Tito en Franco te voorkomen. Dit pleidooi is echter iets geheel anders dan het begunstigen van actieve euthanasie. Het verheugt me dat prof. Van der Meer (de internist van de V.U.) onlangs in een interview verklaarde, dat medici duidelijk onderscheid maken tussen actieve en passieve euthanasie (Centraal Weekblad 27 nov. 1984).
Passieve euthanasie verdient ook daarom die naam niet, omdat men er niet zeker van is dat de aangewende middelen of het niet aanwenden van middelen inderdaad eu-thanasie is, dat wil zeggen of er een zachte dood door wordt bevorderd. Er zijn situaties denkbaar waarin men van passieve euthanasie spreekt, terwijl de pijn van de naderbij komende dood door de desbetreffende handeling niet direct duidelijk wordt verlicht.

Een definitie
Het lijkt mij noodzakelijk de term euthanasie te beperken tot actieve euthanasie. Ook dan zijn we er nog niet. Prof. Kuitert heeft er voor gepleit alleen van euthanasie te spreken als zij plaats vindt op verzoek van de betrokkene. Zijn beperking is begrijpelijk. Hij wil namelijk niet weten van euthanasie in gevallen, waarin er niet om gevraagd is. Niettemin komt euthanasie in zulke situaties wel voor. Gegeven dit feit kan men in de omschrijving van euthanasie geen beperking opnemen van de gevallen waarin men haar geoorloofd acht. Euthanasie vindt ook in andere gevallen plaats. Derhalve moet de definitie ook daarop betrekking hebben.
Zelf zou ik van de volgende omschrijving willen uitgaan: Euthanasie is het veroorzaken van een zachte dood door een keus van een daartoe strekkend middel of een daartoe strekkende handeling; en de bepaling van het tijdstip waarop dit middel (c.q. deze handeling) wordt toegediend als gevolg waarvan de dood onmiddellijk dan wel zeer spoedig zal intreden.
Ik hecht daarom zo sterk aan de boven gegeven omschrijving, omdat eruit duidelijk wordt, dat euthanasie betekent het doden van een medemens, door de bepaling van het tijdstip van het sterven en door de keus van middel of handeling waardoor dit geschiedt. In het vervolg ga ik uit van deze omschrijving.

W.H. Velema

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen