Het bewaren van de christelijke identiteit in het gezin

Wie hierover iets wil zeggen of schrijven, zal zich allereerst moeten afvragen wat met het begrip christelijke identiteit precies wordt bedoeld. Het woord identiteit wordt in allerlei verbanden te pas en te onpas gebruikt. Het is één van de vele modewoorden geworden. In kerkelijke kringen hoort men nogal eens spreken over en waarschuwen tegen verlies van wat dan de eigen identiteit wordt genoemd. Vrijwel alle woordenboeken geven bij het woord identiteit aan „bewijs dat je degene bent voor wie je je uitgeeft". Welnu, in deze geest wil ik proberen iets over de identiteit van het christelijk gezin te zeggen. Zoals u ziet, heb ik het bijvoeglijk naamwoord „christelijke" bij identiteit weggehaald en bij het gezin gezet. Met opzet, omdat het begrip christelijke identiteit een bestaand en algemeen geldend model veronderstelt, waaraan elk gezin moet beantwoorden, wil nog van een christelijk gezin kunnen worden gesproken. Dat lijkt mij moeilijk en daarom keer ik het liever om. Dit artikel wil zich richten op de vraag naar de herkenbaarheid van het christelijk gezin in de samenleving van nu en op de vraag wat aan te bevelen is om die herkenbaarheid te bevorderen, zodat zij naar buiten duidelijk is en welke dingen die herkenbaarheid vandaag bedreigen en onder zware druk zetten.

Een cultuur waarin vrijwel alles is veranderd
Het is geen vondst als wordt gesteld dat het gezin in onze cultuur in het algemeen niet meer die beslotenheid, geborgenheid, beveiliging tegen invloeden van buitenaf en - vanuit de christelijke optiek gezien - die functie in de geloofsopvoeding heeft, als waarvan vroeger sprake was. Hoewel men niet al te gauw moet zeggen dat vroegere tijden beter waren dan deze. Ze waren anders, maar daarover later. Het gezin als kleine leefgemeenschap is open komen te liggen voor invloeden van een cultuur, waarbinnen door heel snelle veranderingen op allerlei gebied alles is veranderd. De industrialisatie, de gigantisch gegroeide wetenschap rond alles wat met het bestaan van mens en wereld te maken heeft, de sterk veranderde maatschappelijke en sociale verhoudingen, de betere mogelijkheden om werk te vinden en sneller onafhankelijk te zijn, de grotere welvaart en de sterk toegenomen mobiliteit, de veranderde gezagsverhoudingen, de zich op steeds jongere leeftijd ontwikkelende drang tot zelfstandigheid en de gewijzigde rollen in de man-vrouw-verhouding, het zijn enkele van de dingen, die het karakter van het leefpatroon van het gezin grondig hebben gewijzigd. Ook het leefpatroon van het christelijk gezin. Om in dit verband op enkele dingen te wijzen.
De sociaal-culturele functie van het gezin (opvoeding, cultuuroverdracht, overdracht van levensgewoonten en zeden, van geloof en gevoelsleven en van de vorming van waarderingsoordelen, om maar enkele dingen te noemen), is allengs in handen gekomen van allerlei maatschappelijke organen, in elk geval steeds meer onder invloed gekomen van maatschappelijke ontwikkelingen en verschijnselen, waarvan school, pers, tv, radio, film, sport en recreatie wel de voornaamste zijn. Die functie is niet alleen het gezin uit handen genomen, het gezin heeft ook inbreuk (moeten) laten doen op de ordening die met name voor de opvoeding van kinderen in de puberale fase voorwaarde is. Met inbreuk op de gezinsordening bedoel ik dat vaste momenten en punten van ontmoeting tussen ouders en kinderen, onder de druk van de claims die de samenleving in al haar functies en culturele uitingsvormen op ouders en kinderen legt, in onbruik zijn geraakt. De schade die daaruit voortvloeit, alleen al in de sfeer van de onderlinge sociale relatie tussen ouders en kinderen, maar ook de geestelijke desintegratie (ontwrichting) die er het gevolg van is, zijn niet in te schatten. Veel gezinnen, ook christelijke, zijn nog slechts een soort duiventil, waar iedereen in en uitvliegt op momenten die verplichtingen elders eisen of toestaan, waardoor de onderlinge communicatie tussen ouders en kinderen vluchtig is geworden. In het jachtige leefpatroon van onze cultuur worden nauwelijks meer momenten gevonden waarop ouders en kinderen samen de normen en waarden van het leven, voor de christen vooral ook de dingen van geloof en leven in de geest waarin de bijbel erover spreekt, kunnen bepraten en onder ogen kunnen zien. Als men het over bewaring van de identiteit van het christelijk gezin heeft, zal men hierin de belangrijkste oorzaak van de teloorgang van die identiteit moeten zien.
Ouders van de generatie, die nu kinderen aan de samenleving aflevert, zullen met terugwerkende kracht niets of maar weinig meer kunnen doen, maar ouders die nog jonge kinderen hebben, zouden de waarde moeten zien van een disciplinaire ordening van tijd om met hun kinderen, op weg naar hun volwassenheid, elke dag ruimte te maken voor gerichte, godsdienstige, sociale en culturele opvoeding. Veel kortsluiting tussen ouders en kinderen op latere leeftijd (de kwade effecten ijlen lang na), veel gevallen van vroegtijdige verlating van het gezin door jongens en meisjes, niet weinig gevallen van suicide onder christelijke jongeren en een groot aantal gevallen van kerkverlating door jongeren, het heeft allemaal direct of indirect te maken met het grote functieverlies dat het gezin in de voorbije decennia heeft geleden. Als het binnen het gezin op onderlinge geestelijke communicatie en de waarneming van vaste godsdienstige rituelen aankomt, kan op de waarde van deze disciplinaire ordening niet genoeg worden gewezen. Hoewel de geest van de tijd ook andere godsdiensten niet onaangesproken laat, kunnen de disciplines en de ordening waaronder bijvoorbeeld het islamitische gezinsleven staat, ons christenen tot voorbeeld strekken.

Tweede voorwaarde
Nu kan men op dit punt ordenen zoveel als men wil, er zal ook nog aan een tweede voorwaarde moeten worden gedacht, namelijk dat ouders toegerust zullen zijn om met hun kinderen over zaken van geloof en leven gericht te spreken. Gericht spreken, met de kinderen op geregelde tijden hardop nadenken over de dingen, waarvan men bij de doopvont beloofde dat men de kinderen erin zou voorgaan en onderwijzen, dat vereist kennis van en inzicht in de bedoeling en de verbanden van Gods Woord, gecombineerd met het vermogen om dat wat zich vanuit de wereld waarin we leven aan religieuze ideeën, politieke visies, culturele genietingen en ethische gedragsnormen aan ons voordoet, op juiste waarde of onwaarde te taxeren. En hier nu is het dat ontzaglijk veel ouders vandaag in grote verlegenheid zijn. Hoe moet ik in de vragen van vandaag met mijn kinderen omgaan - voorzover dat binnen onze wil en macht ligt - in mijn gezin naar God toe om een bijbels verantwoorde en naar buiten een getuigende en lichtverspreidende levensstijl te behouden of te bevorderen? In niet weinig gezinnen zijn het niet alleen of allereerst de kinderen, die zich aan de eerder bepleite vaste momenten van onderlinge ontmoeting en bezinning onttrekken. Juist ook ouders ontgaan ze liever, omdat men vrees heeft op veel vragen van kinderen geen antwoord te weten, in elk geval geen kracht van argument (meer) te kunnen geven aan ideeën en gevoelens, die men zelf in zijn of haar jonge tijd heeft gerespecteerd en voor vanzelfsprekend heeft gehouden, maar die nu allemaal discutabel lijken te zijn geworden. Hier ligt een ontzaglijk groot probleem. Vroeger werd natuurlijk ook niet in alle christelijke gezinnen een systeem van vaste tijden en regels voor de godsdienstige vorming van kinderen toegepast, maar toen was de kracht van de traditie, ondersteund door de sociale controle binnen de leefgemeenschappen, nog zò groot dat veel gezinsleven zich in een zekere rust en vanzelfsprekendheid binnen de krijtlijnen van de christelijke traditie ontwikkelde. Dat is absoluut voorbij. De geloofsoverdracht gaat niet meer vanzelf. Zij moet in onze tijd bevochten worden en met veel gebed omgeven zijn.

Geloofskennis en preventie tegen kwade invloeden van deze tijd
Als ouders moeite hebben met de vraag hoe zij in deze tijd de opvoeding van hun kinderen moeten aanpakken, als het hun op dit punt (en bij wie niet) aan wijsheid ontbreekt dan is er natuurlijk allereerst de weg die de bijbel wijst: God om wijsheid vragen, die mild en zonder verwijt wijsheid wil geven. Maar er kan nòg een goede raad worden gegeven. Zonder aan waarde en betekenis van de andere bijbelboeken ook maar enige afbreuk te doen, moet krachtig worden aanbevolen in het gezin, zeker als het om gezinnen gaat met kinderen die op weg zijn naar of op het punt staan het volle leven in te stappen, de bijbelboeken Spreuken en Prediker tot onderwerp van bedachtzame bezinning te maken. Het boek Spreuken is wel eens het gouden kleinood onder de bijbelboeken genoemd. Niet ten onrechte. Als er één bijbelboek is dat èn voor het geestelijk leven èn voor de maatschappelijke ontwikkeling van kinderen (voor ouderen trouwens ook) richtingwijzend is dan wel het boek Spreuken. Het zegt treffende dingen over de relatie tussen God en mens, het geeft aanwijzingen voor het leven naar Gods wil, doet gedachten aan de hand voor de persoonlijkheidsvorming, het biedt een handleiding voor de omgang met onze medemensen en het bevat een heleboel correcties op een leven dat geestelijk of maatschappelijk scheef dreigt te groeien. En wat toegankelijkheid betreft: beide boeken. Spreuken en Prediker, spreken een taal die binnen het bereik en het begrip van de meest eenvoudige ouders ligt. Alleen al in deze twee bijbelboeken ligt niet alleen veel geloofskennis opgeslagen maar ook preventie tegen de kwade invloeden van deze tijd.
Leven naar de indicaties van wat in deze bijbelboeken te lezen staat, maakt de gezinsleden individueel en het gezin als geheel naar buiten herkenbaar tot lichtende sterren temidden van een krom en verdraaid geslacht.
Tenslotte iets over de rol van de kerk bij de bewaring en bevordering van de identiteit van het christelijk gezin. In het onlangs verschenen rapport „Gewoonweg gereformeerd, een onderzoek naar de geloofsoverdracht", wordt vastgesteld dat binnen gereformeerde kringen van geloofsoverdracht nauwelijks (meer) sprake is en dat ouders het graag aan de kerk in prediking en catechese overlaten.

Die constatering zal wel juist zijn. Tegelijk moet worden gezegd dat het een verschrikkelijke constatering is. In verhouding tot de ouders kan de kerk in de godsdienstige opvoeding van de kinderen relatief weinig tijd investeren, afgezien nog van het feit dat sommige kerken en ambtsdragers jongeren die moeilijk doen en met moeilijke vragen komen, al gauw laten glijden. De kerk blijft niet zelden in gebreke door veel jonge mensen te laten zitten met de vragen die vanuit het hedendaagse denken als een stormvloed de waterkering van het traditionele bijbelgeloof beuken en er diepe gaten in slaan.
Op dit punt - en ook op andere trouwens - zou er veel meer samenspraak en samenwerking moeten zijn tussen ouders, kerk en school.

P.S. Dit artikel staat eveneens te lezen in het themanummer van „School met de bijbel" van september 1988.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen