Verzegeld met de Heilige Geest der belofte (I)

Drie momenten uit de geschiedenis
In hoofdzaak waren het drie momenten uit de geschiedenis van de kerk en van de exegese, die ons hebben bezig gehouden tot nu toe. Allereerst was er de Schrift zelf, die sprak over de verzegeling met de Heilige Geest (Ef. 1:3-14). We zagen dat de uitdrukking gezien moet worden tesamen met twee andere belangrijke begrippen of zegswijzen, die met elkaar in nauw verband staan: er is sprake van verkiezing in Christus, van verzoening in Christus en van verzegeling in Christus. Voor Paulus zijn deze drie onlosmakelijk met elkaar verbonden. Zij vormen elk voor zich een bijzonder facet of aspect van Gods genade in Christus. Zij weerspiegelen het werk van de Vader, dat van de Zoon en dat van de Geest. Maar hun werk vormt een eenheid, zoals zij zelf, de Vader, de Zoon en de Heilige Geest de ene en waarachtige God zijn. Voor Paulus is de verzegeling met de Heilige Geest aanduiding van het heil zoals dat herkenbaar wordt in het leven van mensen: herkenbaar over de gehele linie, d.w.z. in het leven van verstand, hart en wil. In het bewustzijn, in het gevoel, in de drang tot daad. Waar de Geest is, daar is het leven, het nieuwe leven. Het is het leven der genade. Immers de Geest doet ons allereerst de kracht der verzoening kennen. Hij is ook de in onze ervaringswereld inkomende zichtbare zijde van de onzichtbare, eeuwige verkiezing van God, eigendomsmerk van God zelf.

Geen deelaspect
Daarom hebben we, wanneer we spreken over de verzegeling met de Geest, ook niet te maken met een deelaspect van het werk van de Heilige Geest, een onderdeel van zijn arbeid aan zondaren. We begrijpen Paulus eerst dan goed, wanneer we de „verzegeling" opvatten als een aanduiding van het volle, rijke werk van de Geest, van levendmaking tot bewustwording in levensheiliging toe.
De Reformatie heeft voor deze werkelijkheid aandacht gevraagd. Vooral de gereformeerde Reformatie deed dit. Bucer en Calvijn, na hen Zanchius evenzeer, zij hebben over de verzegeling met de Geest gesproken, zoals de Schrift er zelf over sprak. Wel moet men zeggen, dat zij soms hebben gesproken, alsof Paulus had gezegd, dat wij verzegeld worden door de Heilige Geest, in plaats van met de Heilige Geest. Maar in hoofdzaak hebben zij zich nauw aangesloten bij het spreken van de Schrift zelf. Daarbij hebben ze inderdaad verstaan, dat Paulus sprak over een verzegeling met de Geest „in Christus". Vooral Calvijn heeft op dit begrip „in Christus" de volle nadruk gelegd en het opgevat in de volle zin van „in gemeenschap met Christus", waarbij het accent viel op het juridisch, het ethisch aspect en ook op de betekenis van de gemeente bij dit alles, het ekklesiologisch aspect.

Verschuiving in de Nadere Reformatie
In het begin van de Nadere Reformatie kwamen deze drie aspecten, zij het minder krachtig dan in de Reformatie zelf, nog wel tot uitdrukking. Zo zagen we bij Taffin, dat hij sprekende over de verzegeling met de Geest, niet alleen aandacht vroeg voor de kentekenen der christenen, maar in verband daarmee ook voor de kentekenen van de kerk. In later tijd verschoven de accenten. De grote pastorale bewogenheid van Brakel bracht hem er toe om de verzegeling met de Geest op te vatten in de zin van het doorbreken van de volle zekerheid van het geloof, die hij echter slechts bij weinigen aanwezig achtte. Bij Comrie verschoof de aandacht nog sterker in de richting van een verzegeling langs de weg van de kenmerken. Daarbij bediende hij zich van begrippen, die meer aan de logica dan aan de Heilige Schrift ontleend waren. En zo kon het gebeuren, dat langzamerhand de verzegeling met de Heilige Geest werd opgevat als een verzegeling door de Heilige Geest, waardoor de mens trapsgewijs, doordat het licht van de Geest op de kenmerken van het geloof viel, tot zekerheid omtrent zijn eigen zaligheid kon komen: een bijzondere genade, die lang niet aan een ieder gegeven werd. Men kan nauwelijks aan de indruk ontkomen, dat de Nadere Reformatie, ondanks de allerbeste bedoelingen, de accenten zodanig heeft verschoven, dat de oorspronkelijke rijke toon van zekerheid der Schrift niet in al haar helderheid meer doorkwam. Een bijbels begrip had een verandering ondergaan, waarbij bepaalde aspecten onderbelicht werden. De gedachte, dat de verzegeling met de Heilige Geest moest worden beschouwd als een bijzondere daad van de Geest zelf, die de mens tot zekerheid bracht, hield het gevaar in zich, dat geloof en zekerheid, kennis en vertrouwen, directe daad van het geloof en daarop volgende reflectie van het geloof, te veel van elkaar gescheiden werden. In de praktijk hield dit in, dat men aannam dat slechts weinigen tot zekerheid konden komen. Het pastoraat aan de velen, die niet tot zekerheid kwamen, bestond voor een deel daarin, dat men de mensen zocht te troosten: een uitgaand geloof is immers ook een geloof. En het kan tot zekerheid komen, in de weg van een zorgvuldige en geduldige zelfbeschouwing. Daarbij speelden de kenmerken vanzelf een rol van grote betekenis.

Latere ontwikkeling in de richting van ervaringstheologie
Wij hebben slechts een drietal vertegenwoordigers van de Nadere Reformatie in de beschrijving van de ontwikkeling betrokken. Het drietal zou gemakkelijk aangevuld kunnen worden met andere vertegenwoordigers. Maar zou het beeld dat we ontvingen er wezenlijk door veranderen? Het zou mogelijk zijn om te zoeken naar voorbeelden van soortgelijke ontwikkelingen in de beweging van het Duitse piëtisme. Ze zouden gemakkelijk te geven zijn. Het Engelse puritanisme kan ongetwijfeld eveneens heel leerzame voorbeelden leveren, waardoor we een indruk zouden kunnen krijgen van de grote omvang van de na-reformatorische ontwikkeling: boeiend en leerzaam. Wat Engelse puriteinen te bieden hebben is buitengewoon rijk van inhoud. Maar we zouden moeten constateren, dat het beeld dat wij bij het beschouwen van de vertegenwoordigers van de Nadere Reformatie hebben ontvangen, niet wezenlijk veranderde.
Nog één stap verder: de ontwikkeling van het puritanisme naar het methodisme is vanuit de bronnen te volgen. Het is een verdergaan in de lijn, die sinds de Reformatie zich aftekende. De belangstelling voor de mens in het proces van het heil neemt toe. En wie geen vreemdeling is in onze eigen tijd kan over de gehele linie deze aandacht voor de mens, de geestelijke mens, de religieuze mens met zijn ervaringen, waarnemen. Die belangstelling is er in de charismatische beweging, met haar zorg voor de ervaring. Zij is niet minder in de moderne theologie aanwezig, die tracht te voldoen aan de roep om authentieke beleving en ervaring. Men is op zoek naar de juiste plaats van het gevoel binnen de leefwereld van het geloven. De aandacht voor het werk van de Heilige Geest, op zo velerlei wijze aanwezig in het denken van moderne theologen, is er een teken van. Wij moeten dit alles nu verder laten rusten, ofschoon het de moeite waard zou zijn, om te laten zien, hoe met name latere ontwikkelingen niet in overeenstemming zijn met wat de Schrift ons leert.

Samenvattend
Bij wijze van kritische samenvatting beperken we ons ten slotte tot de volgende vier opmerkingen. Wie in het spreken over de verzegeling met de Heilige Geest voorbijziet aan het „in Christus" laat een wezenlijk element ter zijde. Paulus spreekt in het gedeelte, waarin de verzegeling genoemd wordt, tot tienmaal toe over het „in Christus" (Ef. 1 3-13). De verkiezing vindt plaats „in Hem". „In Christus" hebben wij de verlossing door zijn bloed. En „in Christus" zijn wij verzegeld.
Wie de rijkdom van de verzegeling met de Geest wil verstaan zal moeten beginnen met de vraag wat dit „in Christus" voor hemzelf persoonlijk betekent. Wie verzegeling zoekt buiten Christus, zal haar nimmer kunnen vinden. In gemeenschap met Hem slechts, d.w.z. levende in deze gemeenschap, worden wij verzegeld met de Heilige Geest. Al onze geestelijke inspanning, al ons zoeken zal met gelovige bewustheid gericht moeten zijn op dit „in Christus" gevonden te mogen worden. Er is geen enkele weldaad of wij ontvangen haar in gemeenschap met Hem. Vergeving, vernieuwing, hoop op verheerlijking: het wordt ons alles geschonken in verbondenheid aan Christus. Daarom kon Paulus ook zeggen: één ding doe ik, dat ik in Hem gevonden mag worden. Wie zekerheid zoekt, volheid van de Geest nastreeft, de rijkdom der verlossing wil ervaren, en de eeuwige liefde der verkiezing wil smaken, zal dit slechts kunnen ontvangen „in Christus".
Het werk van de Geest wordt ons „in Hem" geschonken. En wij beleven het ook in zijn gemeenschap. We menen, dat dit in de tijd van de Reformatie, met name bij Calvijn centraal stond. En we oordelen eveneens, dat het in de Nadere Reformatie iets van die centrale betekenis heeft verloren. De Christen werd dikwijls uitgenodigd om „in zich" te speuren naar tekenen van verkiezing, verzoening en verzegeling. Maar de belofte van God verloor zo haar fundamentele waarde. Zij kwam achteraf slechts in het volle licht te staan. We moeten leren, dat het heil volstrekt buiten onszelf „in Christus" is te vinden: ook het heil van de verzegeling met de Heilige Geest, zodat de volle geestelijke aandacht gericht moet zijn op Hem, in Wie de volheid lichamelijk woont. Daarbij speelt de prediking een rol van grote betekenis, zoals we ten slotte de volgende keer hopen aan te wijzen.

W. van 't S.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen