Hoe heilzaam en hoe gevaarlijk?

Ja, dat vraagt een mens zich wel eens af: heeft - met eerbied gesproken - de Here God, toen Hij mensen naar zijn hart en vervuld van zijn Geest, zijn boodschap voor mens en wereld liet opschrijven, ermee gerekend dat er in latere eeuwen weer mensen zouden zijn die met dat Woord, met die heilige geschriften op wetenschappelijke manier en in voor de mensen toelichtende zin bezig zouden zijn? Dat moet haast wel zo zijn, want naast veel dat niets aan duidelijkheid te wensen overlaat, bevat de bijbel ook veel dat goede uitleg en toelichting behoeft, vanuit de verbanden van de Schrift, vanuit de achtergronden waartegen en de omstandigheden waaronder de Heilige Schrift is ontstaan, om over de talen waarin God zijn boodschap te boek heeft laten stellen nog maar niet te spreken. Door de eeuwen heen zijn aan het Woord ontleende waarheden op formule gebracht en voor altijd vastgelegd in dogma's. In de nog ongedeelde kerk zijn het de concilies geweest die de grote geheimenissen van het Evangelie, de fundamentele waarheden van het christelijk geloof, op leerstellige wijze hebben trachten te verwoorden. En op latere concilies en synoden zijn de dingen verfijnd en bijgesteld. De theologie ontwikkelde zich. Hoe heeft die zich ontwikkeld. Niet onmiddellijk als wetenschap aangaande God. In het christelijk spraakgebruik was in het begin theoloog een eretitel voor slechts enkelen, die een diepe kennis van de goddelijke waarheid bleken te bezitten en van wie werd aangenomen dat zij daarin door God zelf onderricht waren. Zo is de vierde apostel, Johannes, wel als theoloog aangemerkt. Maar gaandeweg won de opvatting veld dat de menselijke rede in staat moest zijn de sporen van Gods werkelijkheid te ontdekken, dat God object van het christelijk denken kon zijn, dat theologie dus niet alleen een zaak van „een door God onderricht zijn" was, maar dat er ook een wetenschappelijke leer aangaande God moest kunnen worden ontwikkeld. En die heeft zich ontwikkeld. In theologieën die sterk waren bepaald door het wijsgerige denken, waarvan gold en nog altijd geldt dat het niet in staat is tot de eigenlijke geheimen van Gods heil door te dringen. Daartoe is blijvende voorwaarde het „door God geleerd" zijn. In de theologie als bijbelwetenschap zal altijd het uitgangspunt moeten zijn dat het gaat om wetenschappelijk onderzoek van de Schrift als document van Gods handelen met zijn volk, met Christus als de Gezalfde en met mens en wereld in zijn reddend handelen. Bepalend voor elke theologie is de vraag: behelst de Schrift het Woord van God of niet?

Hoe heilzaam en hoe gevaarlijk?
Bij een gesprek hierover kwamen allerlei vragen boven. Mag de theologie zich als wetenschap omtrent God eigenlijk wel het predicaat „wetenschap" toe-eigenen, zeker als „het van God geleerd zijn" voor een verantwoorde beoefening van de theologie bepalend is? Is gereformeerde theologie wetenschap en wáárin is zij onderscheiden van godsdienstwetenschap in het algemeen? Hoe riskant is de beoefening van theologie? Zij moet het hebben van en verdiept zich in de openbaring die God in de Schrift heeft neergelegd, maar in de interpretatie en de aanduiding van de betekenis ervan is men door de eeuwen heen alle kanten uitgegaan en kan men misschien ook meerdere kanten uit. Van welke vaststaande en fundamentele uitgangspunten kan en mag de theologie uitgaan? Waar worden de grenzen van het zekere en van het waarschijnlijke/speculatieve genaderd of overschreden? Is door de eeuwen heen - en vooral ook in onze tijd - niet veel voor zeker gehouden wat niet meer dan waarschijnlijk was, vooral waar het betreft de profielschetsen van God die men heeft getekend?
Is het met de theologie als wetenschap niet als met alle andere wetenschappen, namelijk dat zij door nieuwe inzichten en nieuw opgediepte gegevens telkens wordt achterhaald en moet worden bijgesteld? Oude dogmatieken zijn lang niet alle meer bruikbaar omdat het voortgaande onderzoek telkens weer tot andere inzichten leidt. De theologie, van welke tijd dan ook, zal zich nooit mogen verabsoluteren. En is dat door de eeuwen heen niet al te veel het geval geweest, met soms alle vreselijke gevolgen van dien? De theologie heeft door de eeuwen heen geestelijk richting gewezen, maar ook veel verwarring gesticht, geloofsgemeenschappen gescheurd en eenvoudige gelovigen op het verkeerde been gezet.
Hoe leert men hierin als eenvoudige gelovige onderscheiden? Wat is hierin de toetssteen? Hoe moet in de praktijk wat in de intellectuele bovenlaag van het godsdienstig denken wordt bedacht, naar de gemeente van Christus toe op verantwoorde manier worden vertaald? Wordt daarbij wel eens selectief gehandeld, in deze zin dat aan de eenvoudige gelovigen soms wezenlijke dingen worden onthouden? En hoeveel wordt vandaag niet op de godsdienstige markt gesmeten, waarvan geldt: uitzoeken maar, voor wat het waard is. Dat heeft nogal eens te maken met theologie als liefhebberij van de individuele theoloog. Mag de theoloog als wetenschapper „experimenteren"? Hoe vrij is hij of hoe gebonden? Mag de kerk (te denken aan de gereformeerde theoloog) hem hinderlijk volgen of voor de voeten lopen?
Wat te denken van de vele „vechtende" theologen door de eeuwen heen, vroeger soms lijflijk, nu, met de pen „als felste wapen dat ik ken", zoals vader Cats dichtte?
Zijn de mysteriën van het Evangelie wetenschappelijk eigenlijk wel op formule te brengen. Is er door de tijden heen niet te veel over gezegd en worden de dingen vandaag niet sterk geschreven? Hoe komt in alle theologisch bezig zijn vandaag die voorwaarde van „door God onderricht zijn" tot gelding, zodat de grens van het zekere en het speculatieve niet wordt overschreden.
Over deze en andere vragen zal het bij leven en welzijn gaan in de landelijke ambtsdragersconferentie van zaterdag 8 oktober 1994 in de Ichthuskerk in Amersfoort. Op een andere plaats in dit nummer zijn daarover nadere bijzonderheden te lezen.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen