Wanneer is liegen liegen en wanneer niet?

Liegen is een ruim begrip. In Wolters Woordenboek heeft het drie betekenissen:
1. met opzet onwaarheid spreken;
2. iets valselijk beweren, bijvoorbeeld beweren dat men méér verdient dan in werkelijkheid het geval is;
3. zich anders voordoen dan men is.
Er zou een vierde betekenis aan toe te voegen zijn en wel het anders voorstellen van zaken en feiten dan de werkelijkheid is of was, omdat het om redenen van persoonlijke aard of met het oog op algemene belangen beter is de waarheid verborgen te houden.
In ons christelijk denken is liegen zonde en naar algemeen burgerlijke normen ongepast. Desalniettemin wordt er gelogen bij het leven, in de persoonlijke sfeer en collectief, in de bredere verbanden van de samenleving. Er wordt gelogen om eigen bestwil, in ontkenning van feiten en dingen, in verzwijging van zaken die ons zouden kunnen benadelen. Er wordt ook veel genuanceerd gelogen, waarbij de werkelijkheid iets wordt vertekend om al te harde conclusies van de buitenwereld te voorkomen. En dan - het werd al genoemd - het collectieve liegen als bredere belangen daarmee gediend zijn, politiek, economisch, sociaal, militair, commercieel en niet zelden ook in de kerk.
Waarom hierover geschreven? Naar aanleiding van twee dingen.

Staat God in bepaalde situaties liegen toe?
In de leesdienst enkele weken terug werd een preek gelezen over de Egyptische vroedvrouwen Sifra en Pua uit Exodus 1. Een kerkganger hield na afloop van de dienst vragen over. In de preek over de moedige ongehoorzaamheid van deze vrouwen tegenover de koning van Egypte (zij lieten alle jongetjes van de Israëlieten na de geboorte in leven) werden die ongehoorzaamheid van de vroedvrouwen en de vindingrijkheid en handigheid in haar verantwoording aan de koning, geprezen. Onder dekking van wat de bijbel erover zegt. God deed de vrouwen wèl en Hij gaf haar als beloning ieder een gezin, staat in Exodus 1 te lezen.
Maar - merkte de niet voldane kerkganger op - hoe kon daarop nu toch Gods goedkeuring rusten, want hoe je het ook keert of wendt, in haar verantwoording tegenover de koning logen ze gewoon. En dat dan toch ook om zichzelf veilig te stellen, om te ontkomen aan de straffende hand van de koning van Egypte. Waarom was liegen hier geoorloofd?
Mijn opponent betrok er ook andere verhalen bij. De leugen van Jakob aan het bed van zijn vader Izak vond hij niet zo'n goed voorbeeld. Die werd door God niet goedgekeurd en in het leven van Jakob door het bedrog van zijn zonen later afgestraft, hoewel die gebeurtenis in de geschiedenis van het volk Israël wel van cruciale betekenis is geweest. Maar er was ook Rachab, met de verstopte verspieders in haar huis en de onjuiste informatie die zij gaf aan degenen die naar hen op zoek waren. Kon dat, mocht dat zo, werd zulk liegen door hemelse goedkeuring gedekt?
Mogen waarheid en werkelijkheid worden ontkend als er een goed doel mee wordt gediend, als een slechte zaak of een negatieve ontwikkeling ermee kan worden ontgaan? Waar ligt hier de grens? Hoe weegt men het belang dat in bepaalde situaties met liegen of ontkenning is gediend af tegen de verantwoordelijkheid die men op zich neemt als men de waarheid geweld aandoet? Die vraag is ook in de bezettingsjaren heel erg actueel geweest. En het gedrag van verzetsmensen en landgenoten die onderduikers herbergden, hebben duidelijke antwoorden te zien gegeven. Men loog tegen de bezetter tegen de klippen op, zoals wijlen ds. Buskes het eens uitdrukte.
Uit wat de bijbel ons op méér dan één plaats laat zien, is liegen geen liegen wanneer, zonder direct persoonlijk bijbelang, met een andere voorstelling van zaken dan de werkelijkheid op enig moment is, licht boven duisternis, recht boven onrecht en leven boven dood worden bevorderd. In ons denken - aldus een bevriend theoloog - overheerst een westers, een abstract waarheidsbegrip. Het bijbelse waarheidsbegrip wordt sterk bepaald door het element betrouwbaarheid en soliditeit, in denken, spreken, maar vooral ook in het handelen van mensen. De intentie van het handelen was bij Sifra, Pua, Rachab en nog anderen in de bijbel voor God bepalend. En tegen die achtergrond mag de hemelse goedkeuring van het doen en laten van deze mensen uit de gewijde geschiedenis worden gezien.

Waarheid en leugen in Bosnië
We hebben natuurlijk niet met vergelijkbare situaties te maken, maar de vraag naar de intentie bij waarheid en leugen is op dit moment ook hoogst actueel waar het de rol van onze militairen in Bosnië, in het bijzonder in Sebrenica betreft. Beetje voor beetje blijkt dat de rol en de opstelling van Dutchbat in Sebrenica anders is geweest dan ons volk in de dagen rond de terugkeer van onze militairen aan indrukken via de media heeft gekregen. Er is nu al wel zoveel duidelijk dat er flink is gelogen waar het ging om de vraag wat onze militairen hebben meegemaakt en dus hebben gezien van de massamoord op moslims in deze enclave.
Het gaat hier niet alleen of allereerst om de technische vraag hoeveel er in de communicatie tussen legerleiding en ministerie van defensie is misgegaan, maar vooral ook om de vraag welke intenties, welke mentaliteit schuilgaan achter de gemakkelijkheid waarmee waarheid en werkelijkheid werden versluierd. Ook hier zijn namelijk betrouwbaarheid en soliditeit in het geding, twee voorwaarden voor een gezonde samenleving.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen