De Bijbel recht doen (I)

Een nieuw boek van dr. B. Loonstra
Veel van de kritiek op Loonstra's eerdere boek komt hierop neer, dal zoveel ruimte gegeven wordt aan eigentijdse overwegingen, dat daardoor aan de boodschap van de Bijbel als Woord van God vroeg of laat afbreuk wordt gedaan.
Loonstra legt de kritiek niet naast zich neer. Hij gaat er serieus op in en dat zal ieder moeten toejuichen. Blijkens de inleiding is het zijn verlangen dat het tot een vruchtbaar theologisch gesprek komt over zaken waarmee wij allemaal te maken hebben of te maken krijgen, wanneer wij de ontwikkelingen onder ogen zien.
Ook de overzichtelijke vorm die hij voor de uiteenzetting van zijn standpunt gekozen heeft verdient waardering. Het is weer een theologische studie, maar dit boek is waarschijnlijk voor meer lezers toegankelijk. De problematiek, die betrekking heeft op de belemmeringen die mensen kunnen ervaren bij de aanvaarding van wat in de Bijbel staat, wordt niet ingewikkelder gemaakt. De vraagstukken worden eerder vereenvoudigd, wat niet wil zeggen, dat alles even eenvoudig is.
De ondertitel duidt aan, dat het om een hermeneutische bezinning gaat, waarbij de centrale vraag is hoe we de Heilige Schrift hebben te verstaan en te vertolken. Daar is het laatste woord nog niet over gezegd.
Door de ondertitel wordt ook aangegeven, dat de aansluiting aan de gereformeerde hermeneutiek voor de schrijver van wezenlijk belang is. Dit tweede boek laat duidelijker zien op welk confessioneel-theologisch fundament gebouwd moet worden.

Veel overeenkomst
Denkt Loonstra er nu anders over dan vijf jaar geleden? Een zorgvuldige vergelijking van de beide werken zou daarover uitsluitsel kunnen geven. Het gaat hem erom recht te doen aan de Bijbel, maar dat bedoelde hij eerder ook. Hij wil aantonen, dat daarvoor enkele van de "gevestigde veronderstellingen" herzien moeten worden. Hij hoopt dat dit nieuwe boek duidelijk kan maken, dat het zoeken van een verantwoorde aansluiting bij hedendaagse verstaanskaders geenszins een verwatering van de boodschap met zich meebrengt. Dit zoeken is tot op zekere hoogte onontkoombaar om de boodschap zuiver en begrijpelijk te vertolken en haar daarmee te bewaren.

Wie de eerste twee hoofdstukken leest kan veel herkennen. De Bijbel staat midden in het leven. God is midden in ons leven gekomen met zijn heil. Toch voltrekt zich binnen de kerken een sluipend proces van vervreemding van de inhoud van de Bijbel. Die vervreemding komt het schrijnendst tot uitdrukking in de catechesegroepen van 14 tot 17 jaar.
Het probleem beperkt zich echter niet tot die leeftijd.. We ondergaan allen de aantrekkingskracht van de geseculariseerde samenleving.
Om het gezag van de Schrift over ons leven te blijven erkennen en elkaar en onze kinderen naar ons vermogen daarbij te bewaren is de regelmatige, heilbegerige omgang met de Bijbel het eerste dat nodig is. Daarin moet de theoretische bezinning geworteld zijn, wil ze vruchtbaar zijn. Op deze bezinning richten de beide studies van dr. Loonstra zich. Op dit terrein is aan confessionele zijde een leemte te constateren.
Dat is jammer, meent Loonstra, want er is een moderne hermeneutische bezinning die haar invloed doet gelden. Daarbij wordt het openbaringsgezag van de Bijbel als het Woord van God niet erkend. Het gevolg is, dat men niet voor het Woord buigt, maar erover gaat heersen. Wanneer het criterium is hoe de tekst mij vandaag aanspreekt en wat de tekst in mijn situatie met mij doet, wordt de Schrift zeer selectief gebruikt.

Ongerijmdheden?
Loonstra gaf in 1994 diverse voorbeelden van schriftgedeelten die bij ons vragen oproepen. Hij wilde voelbaar maken hoe groot de afstand kan zijn tussen het levensbesef in de wereld van de Bijbel en in die van ons. Nu wordt weer een aantal "interne ongerijmdheden" genoemd. Er zijn er bij die in het vorige boek in het kader van de problemen met de praktische geloofwaardigheid van de Bijbel breder besproken werden, maar die naar mijn mening geen ongerijmdheden zijn (De Wekker, 28 april 1995). Wat er nu aan toegevoegd is over de beginsituatie van de aarde (Gen. 1:2 vergeleken met Gen. 2;4-6) en de offerplaats (Deut. 12 vergeleken met Ex. 20:24- 26) is voor mij niet overtuigend. Er is ook wel literatuur bij te raadplegen.

Dat is zijn antwoord op de vraag wat deze voorbeelden waard zijn. Als argumenten in het pleidooi voor een herziening van gevestigde vooronderstellingen en voor een andere manier van verstaan van de Bijbel lijken ze mij maar zwak.
Eigenlijk verdedigt Loonstra in dit gedeelte van zijn boek een werkwijze waarmee velen juist moeite hebben. Het verwijt is hem gemaakt dat vanuit deze problemen aan de rand het gezag van de Schrift wordt geproblematiseerd en dat van lieverlee de kern van de Schrift steeds meer in het geding komt, wat zelfs voor de heilsfeiten consequenties zal hebben. Die indruk is echter onjuist.

Nuanceringen en toelichtingen
Er zijn meer onderwerpen die opnieuw aan de orde gesteld worden, maar dikwijls genuanceerder. In het vierde hoofdstuk komt de kwestie van het wereldbeeld terug, waarover vroeger al veel te doen was. Daarna worden resultaten van de archeologie te berde gebracht, waarbij Loonstra iets voorzichtiger is dan in eerdere uitspraken. Terecht, want als de stenen spreken, is het nog de vraag wat ze precies te zeggen hebben. Men moet rekening houden met de uiteenlopende interpretaties van de archeologische vondsten. Enerzijds kan er niet mee bewezen worden dat de Bijbel gelijk heeft, maar anderzijds niet dat de Bijbel ongelijk heeft.
Er is ook een hoofdstuk waarin gewezen wordt op oude opvattingen over polygamie en slavernij en op denkbeelden op het gebied van morele waarden, die door ons zo niet meer aanvaard (kunnen) worden.
Hoewel de bruikbaarheid ervan van meer dan één zijde in twijfel getrokken is, zou een leesregel uit het eerste boek daar op toegepast moeten worden: "Probeer bijbelse denkbeelden die in hun overgeleverde vorm de onze niet meer kunnen zijn maximaal in onze denkvormen over te zetten, om daarmee te verwoorden wat ze voor ons betekenen".
Maar wat is "maximaal"? Er kan tegen deze regel ingebracht worden, dat voor de een dit maximaal is en voor de ander dat. Het is een moeilijk hanteerbaar begrip. Daarom is een toelichting niet overbodig. Het "maximaal overzetten" doelt op een gezindheid, een streven om zo goed mogelijk gehoor te geven aan Gods gebod, voortkomend uit ontzag voor de levende God, en uit de overtuiging dat zijn wil heilzaam is.

Een van de hoofdgedachten van dr. Loonstra is ook nu dat de bijbelse boodschap een openbaring van God in metaforen is, termen en beelden die aan de menselijke voorstelling ontleend zijn. Denk echter niet, dat het alleen maar woorden en beelden zijn! Ze verwijzen altijd naar de ons bevattingsvermogen overtreffende werkelijkheid van God, zijn heil en zijn oordelen (blz. 89).
Zo staat er veel in De Bijbel recht doen dat overeenstemt met het betoog in het uitvoerige werk over de geloofwaardigheid van de Bijbel. Toch blijkt er een niet onbelangrijk verschil te zijn tussen De geloofwaardigheid van de Bijbel (1994) en De Bijbel recht doen (1999). We zullen zien.

J. van Genderen

¹ Dr. B. Loonstra, De Bijbel recht doen. Bezinning op de gereformeerde hermeneutiek. Uitg. Boekencentrum, Zoetermeer 1999. 146 blz. Prijs ƒ 24,90

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen