"Bij een depressie sterft het geloofsleven af"
Christen-psychiater Jan Pieter Roubos over depressie en geloof:
Het thema is niet nieuw. Integendeel. Veel woorden zijn gezegd en geschreven over de relatie tussen het christelijk geloof en depressiviteit. Veelbesproken dus, maar blijvend actueel. Want voor christen-psychiaters zijn depressieve patiënten met geloofsproblemen dagelijkse praktijk.
Neem christen-psychiater Jan Pieter Roubos (40), werkzaam in het voormalig Gereformeerd Psychiatrisch Ziekenhuis (GPZ), tegenwoordig Eleos in Bosch en Duin. „Is er sprake van een depressie bij mijn patiënten, dan ondervindt de meerderheid daarvan gevolgen voor het geloofsleven", zegt hij.
Depressiviteit is volgens hem „duidelijk een ziekte". „Net als bijvoorbeeld longkanker is een depressie een ziekte. Een ziekte waar mensen aan kunnen overlijden; depressiviteit kan brengen tot zelfmoord." Eenvoudig gezegd, is volgens Roubos een depressie ,,een chemische storing in de hersenen." Ontstaan door problemen en ellende in het leven, maar ook erfelijkheid kan een rol spelen.,,Iemand heeft een verhoogde kans op het krijgen van een depressie als depressiviteit in de familie voor komt."
Kenmerkend voor een depressie is het verdwijnen van hoop en toekomstverwachting. De lust om te werken, te zorgen, te eten, kortom: te leven is verdwenen. Roubos: „Alle hoop is vervlogen. En zolang iemand nog wel hoop heeft, is of de depressie niet zo ernstig, of is zij aan het genezen."
Paradox
In de spreekkamer van Roubos blijkt de relatie tussen depressiviteit en het christelijk geloof een feit. De depressie beïnvloedt de geloofsbeleving. Onderzoeken bevestigen dit verband: de twee hebben met elkaar te maken. Hoe dan wel, is echter vraag twee. Leidt depressie tot verandering in geloofsbeleving? Of is het omgekeerd: leidt geloven - wellicht een bepaalde manier van geloven - tot een depressieve gemoedstoestand?
In haar eind jaren '80 verschenen boek "Hulpeloos maar schuldig" koos de gereformeerde psychologe Aleid Schilder openlijk voor de laatste optie. De ondertitel sprak al voor zich: „Het verband tussen een gereformeerde paradox en depressie". Schilder beschreef in haar boek hoe het klassiek gereformeerd Godsbeeld kan leiden tot een situatie waarin iemand zich hulpeloos en schuldig tegelijk voelt. De ideale mix om tot depressiviteit te leiden, volgens haar. Deze ,,gereformeerde paradox" tussen de totale schuld van de mens en diens onmacht zichzelf ervan te verlossen, zou medeverantwoordelijk zijn voor de depressiviteit van gereformeerde christenen. Psychiater Roubos bestrijdt Schilder's visie. Hij vindt het conflict dat ze beschrijft ,,wel invoelbaar", maar hanteert een ander uitgangspunt. Niet, zoals Schilder redeneert, iemands geloof leidt tot depressiviteit. Volgens Roubos is er eerst de depressie en leidt deze „tot een andere manier van geloven, een andere geloofsbeleving". De kerkelijke achtergrond kan een rol spelen, zegt hij, maar is niet doorslaggevend.
Roubos: „Nog niet zo lang geleden is onderzocht wat de invloed is van verschillende kerkelijke leer op de psychische gezondheid van de mens. Deze invloed viel weg vergeleken met de invloed van iemands persoonlijkheidsproblematiek. Voor iemand met bijvoorbeeld een Borderline-stoornis maakt het dus niet uit of ze vrijgemaakt is, evangelisch of in de Gereformeerde Gemeenten kerkt."
Depressiviteit is een ziekte, stelt u. En deze ziekte beïnvloedt het geloofsleven. De geloofsleer waarmee iemand is opgegroeid en leeft speelt daarbij dus geen rol van betekenis?
„Als iemand alleen vanaf de preekstoel hoort dat hij als mens niks voorstelt, wordt het zo iemand natuurlijk wel moeilijk gemaakt om wat zelfvertrouwen op te bouwen. Daarmee doen predikanten mensen tekort. Ik ontken niet dat depressieve mensen die zijn opgegroeid bij een behoudende leer daar in hun depressiviteit last van hebben. Maar ook mensen uit evangelische hoek die een depressie krijgen, kunnen hun achtergrond als barrière ervaren. In evangelische kring ligt meer de nadruk op het ervaren van belevingen, op je gevoel bij zingen en gebed, op blijdschap. Maar als je depressief bent, kun je niet blij zijn, anders ben je niet depressief. Deze evangelische christenen kunnen dit als een groot probleem ervaren, en het daar ontzettend moeilijk mee hebben."
Avondmaalgangers
Depressiviteit leidt bij vrijwel alle patiënten tot geloofscrises, zegt Roubos. ,,Zeker als er sprake is van een ernstige depressie. Mensen ervaren niks meer bij het lezen uit de Bijbel en tijdens de kerkdienst. Bidden lukt niet meer. Ze komen voor zichzelf tot de overtuiging dat God ze niet meer helpt, hen vergeten is. Ik heb eens een patiënt gehad die in een dergelijke geloofscrisis zat, terwijl ze voor die crisis een overtuigd christen was. Het heil was voor haar, geloofde ze. Ze was één van de Avondmaalsgangers in haar gemeente, een behoudende gemeente. Maar tijdens haar depressie werd de angst steeds groter dat ze gezondigd had tegen de Heilige Geest, en het dus voor haar totaal verloren was."
Wat is in zo'n geval uw therapie?
„Als psychiater is het zoeken naar de oorzaak van een depressie een belangrijk punt. Dan kom je al snel bij iemands opvoeding terecht en iemands persoonlijkheidsstructuur. Depressiviteit heeft vaak te maken met hoe iemand is opgegroeid. Is dat in een gezin waar veel ellende speelde - een vader die dronk, een moeder die altijd ziek was. Mocht je echt kind zijn, of kon je je maar beter rustig houden, meewerken en vooral niet tot last zijn? Iemand zal dan waarschijnlijk niet geleerd hebben voor zichzelf op te komen. Ook kan zo iemand weinig zelfvertrouwen hebben. Dat kan weer leiden tot allerhande negatieve beelden over het leven, jezelf de medemens én God. Depressiviteit kan tot de overtuiging brengen dat je vast voor God ook niet belangrijk bent, omdat Hij het anders wel beter voor je had gemaakt in het leven."
„Ik ben psychiater, een medicus dus. De meeste mensen die depressief zijn, schrijf ik medicijnen voor. Alleen als ze het zelf niet willen, doe ik dat niet. Ik praat met hen, ze volgen vaak nonverbale therapie en zo kunnen mensen langzaamaan weer uit de put komen. Verdwijnt de depressie, dan krijgt ook het geloof weer kleur. Het klinkt simpel, maar ik zie in mijn eigen praktijk: wordt iemand depressief, dan sterft het geloofsleven af. Het bloeit weer op als iemand de depressie te boven komt."
Valt het patiënten weleens tegen dat u hun geloofscrisis als symptoom van de depressie ziet, en niet als oorzaak?
,,Ja inderdaad, dat valt sommigen weleens tegen. Sommigen verwachten ook dat ik met hen ga bidden, maar tot nu toe heb ik dat nog nooit met een patiënt gedaan. Ik vind zeker dat je moet bidden voor mensen die ziek zijn, en ik geloof in de kracht van het gebed. Maar dat geldt voor alle ziektes, voor kanker en ook voor depressiviteit. Het lijkt soms alleen of juist bij depressiviteit extra verwachting bestaat dat door het gebed de depressie zal verdwijnen. En daar sta ik niet achter. Door teveel de nadruk te leggen op de kracht van het gebed bij depressiviteit, kan de depressie zelfs verergeren. Want als door gebed de depressie niet verdwijnt, zoekt de depressieve patiënt de schuld weer in zichzelf: hij heeft niet goed gebeden, te weinig vertrouwd."
Bidden
Roubos wil pastoraat en hulpverlening graag van elkaar onderscheiden, zegt hij. Oftewel: de dominee, ouderling, diaken of pastoraal werker is de eerst aangewezene om bijvoorbeeld te bidden met zijn patiënten. ,,Daar moet je hen als psychiater wel in begeleiden, en dat probeer ik dan ook. Ik heb regelmatig contact met predikanten over hoe zij het beste om kunnen gaan met een depressieve broeder of zuster."
Stelregel één in de pastorale begeleiding is volgens Roubos ,,gewoon iemands verhaal aanhoren". ,,Sommige patiënten klagen weleens over het onbegrip van predikanten en ouderlingen. Dat ze soms alleen een preek afsteken, zonder te vragen hoe het nu eigenlijk met de patiënt gaat. Dat moet natuurlijk niet. Luister naar iemand en laat merken dat je meeleeft.
Stelregel twee: ,,Probeer niet iemand uit de put te praten of te bidden, want dat gaat niet. Ook een dominee moet beseffen dat hij daartoe onmachtig is. Een dominee spreekt in de ogen van veel mensen toch met gezag. Het heeft een positief effect als ook juist de predikant een depressief gemeentelid voorhoudt dat zijn depressie niet allereerst komt door gebrek aan Godsvertrouwen, maar dat andere factoren - het verleden bijvoorbeeld - een rol spelen."
Wat is de meerwaarde van een christen-psychiater voor mensen die depressief zijn?
,,De meerwaarde zit allereerst in het begrip dat ik voor christenen in depressies kan tonen. Het lukt mij veel beter te begrijpen dat het erg is niets maar aan het geloof te hebben. Ongelovige psychiaters kunnen soms dat begrip ook wel opbrengen, maar echt doorleven kunnen ze het niet. Daarnaast ervaren mensen bij mij veiligheid als ze praten over hun geloofsproblemen. Want dat is echt niet makkelijk, ook niet tegenover hulpverleners."
Bij Eleos heeft het merendeel van de patiënten een christelijke achtergrond. U heeft ook een aantal jaren in een reguliere psychiatrische zorginstelling gewerkt. Is er een opvallend verschil tussen de patiënten die u daar behandelde en bij Eleos?
„Bij Eleos kom ik over het algemeen meer fatsoenlijke, brave mensen tegen. Te braaf zou je kunnen zeggen. Veel christenen zijn vaak - voorzichtig gezegd - te gewetensvol, ze overdrijven de gewetensfunctie. Een te zwaar geweten kan leiden tot schuldgevoelens, overbodige schuldgevoelens. En deze leiden op hun beurt weer tot depressiviteit."
,,Maak eens wat meer lol, zeg ik weleens. Ik probeer mensen te laten inzien dat vrolijk zijn niet bij voorbaat afkeurenswaardig is. Dat moet natuurlijk niet geforceerd gebeuren, en het lukt niet als je al depressief bent. Maar ik geloof zeker dat God niet van ons vraagt dat we altijd maar strak in het keurslijf zitten. Eens volop plezier hebben met anderen is heel gezond, en kan in het geval van depressies zelfs preventief werken."
Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt
voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen,
vragen, informatie: contact.
Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing.
Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this
database. Terms of use.
Bekijk de hele uitgave van vrijdag 16 februari 2001
De Wekker | 16 Pagina's