Postmoderne uitdagingen aan geloof en kerk (Postmodernisme 3)

Bij de discussie over het huwelijk van onze kroonprins is weinig aandacht besteed aan het feit dat Maxima rooms-katholiek is. Zeker, protestanten hopen dat ze Hervormd wordt, en roomsen hopen dat niet, maar het parlement zal daar niet moeilijk over doen. Godsdienst is privé domein!
We hebben in een vorig artikel gezien hoe dit individualisme, dat tegelijk pluralisme is, ook kerk en theologie binnen komt. We moeten dan niet alleen maar 'foei' zeggen, of 'nee'. Zo makkelijk komen we niet van het postmodernisme af. We zitten er zelf middenin. En het betekent een uitdaging aan de kerk.

De kerk in het isolement?
Niet alleen een Kuitert zegt, dat ieder zelf moet uitzoeken hoe hij wil geloven. Ook bij onze eigen catechisanten kun je met 'zo is het en niet anders' niet meer terecht. En de kerk die het toch zo wil komt in een getto terecht, plaatst zich buiten de samenleving. Er bestaat inderdaad een gereformeerd getto-model. Ik denk vooral aan de reformatorische zuil in ons land, met een eigen cultuur, eigen onderwijstrajecten, een eigen modebeeld (althans voor de vrouwen), een eigen taalgebruik. Het is wel helder. En in het isolement houdt men de wereld buiten.
Moet het ook zo? Ons opsluiten binnen de waarheid die wij belijden? Je zou dit refo-model modernistisch kunnen noemen, in de zin waarin 'modern' in een vorig artikel tegenover postmodern stond. Men houdt het hele leven onder controle, al is het in een sub-cultuur. Dat past bij het rationalisme van de Verlichting.
Het klopt ook in die zin, dat daarbij wordt aanvaard, dat de wereld buiten de horizon van het eigen christen-zijn valt. De postmoderne mens is toch niet meer te bereiken.

Pogingen tot aanpassing
De tegengestelde weg is die van aanpassing aan het postmoderne klimaat, zoals we bij Kuitert en Den Heyer zien. Daar is geen 'tegenover' meer tussen evangelie en wereld. Er is niet eens een evangelie meer.
Er zijn echter ook evangelische, bijbelgetrouwe pleidooien voor aanpassing. Die willen rekening houden met de tijd waarin we leven. De boodschap kan niet net zo worden uitgedragen als vroeger. Of ze wilde of niet heeft de kerk daar trouwens altijd rekening mee gehouden. We hoeven ook niet buiten onze eigen tijd te staan! In de gelijkenissen verwees de Here Jezus ook naar het dagelijkse leven van toen, en niet naar hunebedden of vliegtuigen! Ook wij moeten niet proberen los van onze tijd te leven. Het evangelie moet in de horizon van deze postmoderne mensenwereld worden gehoord. Daar moet het evangelie landen. Dat betekent nog niet: daaraan aanpassen. De door de EO gestarte bezinning over 'De boodschap en de kloof' stelde dit ook aan de orde. Een van degenen die daar wegen wees was de bioloog-filosoof-theoloog Willem Ouweneel. Hij zegt dingen die postmodern klinken: we moeten ophouden de waarheid te bewijzen, omdat de waarheid van de Bijbel niet te bewijzen is. Het fundamentalisme dat dat wil, is in wezen modernisme¹. In het modernisme was alles juist constructie. De waarheid was een compleet gebouw, dat in de theologie doorzichtig werd gemaakt. Die analyse snijdt wel hout. Er zijn theologen die daarom een postmodern program ook willen toepassen op de christelijke theologie: dat van deconstructie. We begrepen teveel hoe alles in elkaar zit. In het postmodernisme willen we dat niet meer. Dus deconstructie. Het evangelie hoeft helemaal niet een gebouw te zijn. Er klinkt een aantal bijbelse noties waar ieder in zijn individuele behoeften wel wat mee kan beginnen. Dat hoeft intussen helemaal geen vrijzinnigheid of zoiets te zijn! Wel de overtuiging, dat het evangelie vandaag niet meer een jasje aan heeft van een waarheid die een compleet gebouw is.

Deconstructie niet de goede sleutel
Toch is m.i. de postmoderne deconstructie niet de goede sleutel. Moet de boodschap aangepast aan de postmoderne mens? Maar het evangelie was nóóit naar de mens - niet in de tijd van Paulus, niet naar de moderne mens, èn ook niet naar de postmoderne mens! De verleiding om de aanstoot van het evangelie van het kruis weg te nemen moet worden weerstaan. Een evangelie zonder aanstoot en ergernis is geen evangelie. Iets anders is, dat onze tijd wèl aanleiding kan geven tot nieuw luisteren naar de Schrift. En ook tot kritisch kijken naar de menselijke vormen waarin het Woord eerder is vertaald en verstaan. Daar moeten we over nadenken! Mits blijft gelden, dat het evangelie niet naar de mens is.

Het evangelie niet naar de mens
Het evangelie is nog nooit naar de mens geweest. In 1 Korintiërs 1 staat dat heel scherp. Het is de dwaasheid van de prediking van het kruis. Maar dat betekent niet dat aan christenen eigen vormen van dwaasheid geoorloofd zijn! De aanstoot die wij geven in onze omgeving zou ook een andere aanstoot kunnen zijn dan die van het evangelie. Aan de Korintiërs schrijft Paulus dat hij de Joden een Jood en de Grieken een Griek is geworden ter wille van het evangelie (1 Kor. 9:20-23). Hij wil zich grondig bewust zijn van de manier waarop het evangelie in de cultuur van zijn tijd wordt doorgegeven. Het evangelie van de Gekruisigde is wel een aanstoot (1 Kor. 1:23), maar wij mogen geen aanstoot geven (1 Kor. 10:32). Een christen dient een groot aanpassingsvermogen te hebben, terwijl het evangelie niet aangepast kan worden. Een eigen 'subcultuur' van gelovigen past niet automatisch bij het evangelie, want het evangelie gaat alle culturen binnen. We mogen, ja moeten zelfs nadenken over de vormgeving van ons kerk zijn en ons christen zijn. Moet dat ouderwets zijn..? Het kan een teken van onvolwassenheid zijn wanneer we alleen kunnen terugvallen op de cultuur van vijftig jaar geleden of langer, en niet nadenken over het gezicht dat de kerk vandaag in de ogen van de wereld heeft.
Het pand dat ons is toevertrouwd is het onvervreemdbare evangelie van zonde en genade, en van de verzoening van schuld door het bloed van Christus alleen, en van de rechtvaardiging door het geloof, van sola fide, en sola gratia en sola Scriptura. Maar de vraag is legitiem, en belangrijk, hoe we daarmee staan in onze postmoderne cultuur. Ik kan dat nu niet verder invullen. Op één wezenlijk aspect wil ik echter wel wijzen.

Het geloof als sleutel
We moeten niet naar sleutels zoeken die de cultuur ons aanreikt, maar juist kritisch staan tegenover menselijke denkmodellen. Het 'moderne' rationalisme heeft zeker te veel invloed gehad in de kerk en in de theologie. Maar opnieuw bij de wereld te biecht gaan voor een beter alternatief is geen goede koers. Een 'deconstructie' van het belijden van een christen zal de postmoderne mens nooit ver genoeg gaan. Die mens zal ook het geloof in God de Drieënige, om iets heel centraals te noemen, een menselijke constructie vinden, terwijl dat geloof niets anders is dan gehoorzaamheid aan de Schrift.
We moeten zoeken naar de eigen sleutel die bij Gods Woord past. De sleutel die God God laat, en het evangelie het evangelie. De sleutel die in alle culturen blijft - ook in deze postmoderne cultuur - is de sleutel van het geloof. Het geloof in Christus blijkt hetzelfde te zijn voor mensen in de 1e, en 5e en 16e en 21e eeuw. Hoe groot zijn de verschillen tussen die eeuwen! In elke tijd is er, of we willen of niet, het stempel van de eeuw. De kerk is ook nu beïnvloed door de tijdgeest. Wij kunnen gemakkelijker dan vroeger zeggen, dat een christen niet op alles een antwoord heeft. Dat ging een eeuw geleden moeilijker! Sommige vragen doen ons de hand op de mond leggen, al belijden we Gods Voorzienigheid. Het geloof is niet een alles verklarend principe. Maar het geloof is wel geloof. Dat wil zeggen: een levend houvast aan Christus. En de Schrift is volstrekt betrouwbaar, al begrijpen we ook daar niet alles van.
Door het geloof hebben we in Christus houvast aan verleden en toekomst. Het geloof en dat alleen, grijpt in vrijmoedigheid en zekerheid boven de twijfels van het postmodernisme uit. Een persoonlijke vraag die vanuit het postmodernisme naar een christen toe komt, is de vraag naar echtheid. Daar mogen we dankbaar voor zijn! Die vraag stelt de Bijbel zelf ons ook. Christen zijn vandaag gaat niet met behulp van een aantal regels. Christen zijn is niet 'naar de kerk gaan, bidden, niet werken op zondag' etc. Christen zijn is: Mijn hart is van Christus. Ik ken Hem. Ik weet wat genade is. En wat mijn geloof en mijn hoop is, dat mogen mijn buren weten. De postmoderne mens vraagt authenticiteit. De Heilige Geest, de Geest des geloofs, schenkt ons die echtheid tot in het diepst van onze ziel.
Het geloof blijft ook nu de zekerheid van de dingen die we niet zien (Hebr. 11:1). Dat het geloof zekerheid is, en bewijs, maakt het diep verschillend van het modernisme. Dat het geloof zekerheid is, en bewijs, maakt het diep verschillend van het postmodernisme. De taal van geloof en daarom van hoop, en daarom van liefde zal blijven (1 Kor 13:13). De toekomst is hèt grote verschil. We weten ervan. We zullen de taal van het geloof wel met vrijmoedigheid en oprechtheid moeten spreken. Dan hebben we als kerk en als christenen ook in een postmodern klimaat, wel degelijk een boodschap. Gods Geest is er ook vandaag.

J.W. Maris

¹ In zijn imponerende boek De zesde kanteling. Christus en 5000 jaar denkgeschiedenis. Heerenveen 2000, hanteert Ouweneel een tamelijk postmoderne redeneertrant, bijv. blz 497-507

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen