Heeft elke religie een kiem van fanatisme?

Geweld en geloof
De aanslagen in Amerika op het World Trade Center en het Pentagon hebben heel wat teweeg gebracht. Niet alleen verdriet in tienduizenden levens doordat familieleden of goede bekenden door dit geweld zijn omgekomen. En niet alleen het gevoel van onveiligheid bij miljoenen mensen. Wij hebben ook te maken met de vraag hoe dit alles te rijmen is met het geloof?
Immers de fundamentalistische moslims en Osama Bin Laden die in deze aanslagen de hand hebben gehad beroepen zich op hun geloof. Het zou een rechtvaardige straf van Allah zijn voor het goddeloze Amerika. Voor hun zondige samenleving en de verkeerde invloed op de moslimlanden door de secularisatie en consumptiezucht.

Dit soort uitspraken hebben veel vragen opgeroepen. Hoe kan een religie als de islam die moord en doodslag verbied, tevens worden aangegrepen om deze onmenselijke daad te verdedigen of zelfs als goed te betitelen? Aan de moslims worden allerlei vragen gesteld hoe dit soort extreme opvattingen zich binnen hun religie heeft kunnen ontwikkelen? Mensen vragen zich af: Is er echt een verband tussen geloof en geweld?

Bij elke religie?
In het kader van de vraag of er een relatie is tussen religie en geweld verscheen in het dagblad Trouw een artikel van de hand van Peter Nissen, hoogleraar kerkgeschiedenis aan de Katholieke Universiteit in Nijmegen onder de titel: "Iedere religie heeft een kiem van fanatisme". Daarin zegt hij, dat religieus fanatisme niet alleen iets van de Islam is, maar dat het ook de christenen niet vreemd is.
Hij wijst daarbij op de kruistochten. Onder de leuze "God wil het" trokken ze op naar het heilige land en ze hebben zowel daar als onderweg vreselijk huisgehouden. De inname van Jeruzalem in 1099 is met een vreselijk bloedbad gepaard gegaan. Hij wijst ook op de dopers, die het in 1534-1535 in Munster voor het zeggen kregen en die ervan overtuigd waren, dat ze met het zwaard Gods wraak op de goddelozen moesten uitvoeren.
Hij zou ook hebben kunnen wijzen op de bloedige vervolging in de Reformatietijd van de protestantse gelovigen door de Roomskatholieke kerk, maar dat voorbeeld noemt hij om een of andere reden niet. Verder wijst hij op de vloekpsalmen in de Bijbel waarin het verlangen wordt uitgeschreeuwd naar de vernietiging van de vijand. En hij concludeert: "Laten we eerlijk zijn: religie en gewelddadig fanatisme horen niet bij elkaar en tegelijk draagt iedere religie een kiem van fanatisme in zich".

Een juiste conclusie?
Hiermee komt de vraag op ons af: Mag dit zo gesteld worden? Heeft iedere religie - ook het christelijk geloof de kiem tot fanatisme in zich? Nissen probeert dit standpunt te verklaren door te wijzen op de verschillende aspecten van een religie. Dat het geloof een ideaal heeft, dat in veel gevallen niet overeenkomt met de werkelijkheid. Juist in het nastreven van dat ideaal zit volgens hem de kiem van het religieus fanatisme. En die kiem bloeit open en kan gewelddadig worden zodra idealisme verwordt tot fanatisme. Dat gebeurt als de eigen idealen als absoluut worden gezien en men er geen oog meer voor heeft, dat andere mensen andere idealen kunnen hebben die eveneens respect verdienen.

Maar deze verklaring gaat aan het wezenlijke probleem voorbij. Namelijk de zonde in het menselijk hart. Het verabsoluteren van het eigen standpunt heeft te maken met een gebrek aan liefde tot de naaste. God houdt ons in Zijn Woord voor, dat wij Hem moeten liefhebben boven alles en onze naaste als onszelf. Dat is het fundamentele van het christelijk geloof. De Here Jezus heeft die liefde volmaakt in praktijk gebracht. Hij gaf Zijn leven voor schuldige mensen. Hij roept ons op om Hem te volgen: Leert van Mij, want Ik ben zachtmoedig en nederig van hart. Dat moet dan ook de houding van de gelovige zijn. Hij moet staan naar zachtmoedigheid en nederigheid van hart. Mild en ootmoedig in het leven staan. Als het christenen daaraan ontbreekt, dan heeft dat niet met een verkeerde kiem in het christelijk geloof te maken, maar met de zonde in het menselijk hart, waardoor leer en leven niet meer met elkaar overeenkomen.

Praktijk van het leven
Het probleem is, dat wij elke dag tegen dat verschil in leer en leven aanlopen. Het is niet alleen iets van het verleden; het zijn niet alleen ontsporingen waar wij in de kerkgeschiedenisboeken van lezen. Ook vandaag de dag wordt er onder het mom van het christelijk geloof geweld gepleegd. Denk maar aan het conflict in Noord-Ierland tussen Protestanten en Roomskatholieken. Nissen noemt in zijn artikel aanslagen in Amerika in de jaren negentig door christelijke activisten op abortus-klinieken.
Maar er is ook fanatisme op veel eenvoudiger schaal. Ieder kent wel voorbeelden uit zijn persoonlijke situatie en uit het kerkelijke leven. Soms laten gemeenteleden elkaar links liggen omdat die ander over kerkelijke zaken anders denkt dan dat jezelf doet. Soms maken kerkmensen elkaar het leven zuur omdat ze het standpunt van die ander nooit en te nimmer wensen te accepteren.
Er zijn ambtsdragers die bepaalde gemeenteleden afwijzen als ze niet exact doen wat zij zeggen. Andere ambtsdragers proberen te heersen door hun standpunten door te drukken en die aan de ander op te leggen. Bij een stemming op kerkelijke vergaderingen wordt soms meer gekeken naar de gemeente waaruit de persoon in kwestie afkomstig is dan naar de gaven van de Heilige Geest die God aan hem heeft toevertrouwd.

Het probleem van de zonde is, dat wij zo op onszelf gericht zijn. Dat wij daarom onze eigen standpunten voor heilig en onaantastbaar verklaren. En dat wij zodoende zo vaak naast de weg zitten die Christus ons wijst. De weg van de liefde. De weg van de ander uitnemender achten dan onszelf.

Christus volgen
Het geweld en de liefdeloosheid in de samenleving die verdedigd worden met religieuze argumenten, herinneren ons eraan dat geloof niets meer en niets minder is dan Jezus volgen. Wij moeten in de voetstappen treden van Hem die ons is voorgegaan. Ambtsdragers die in de Naam van Jezus Christus komen moeten een dienende houding hebben. Niet op hun strepen staan, maar Jezus voor ogen houden. Zoals Petrus het zegt in zijn eerste brief: "Hoedt de kudde Gods die bij u is, niet gedwongen, maar uit vrije beweging, naar de wil van God, niet uit schandelijke winzucht, maar uit bereidwilligheid, niet als heerschappij voerend over wat u ten deel gevallen is, maar als voorbeelden van de kudde". Zo gauw het om eigen eer en macht gaat, wordt ons optreden aan anti-getuigenis van onze Here Jezus Christus.
Dat moet ook de houding van gemeenteleden zijn naar elkaar toe en naar de naaste in de samenleving. Bereid om te dienen en voor de ander wat te betekenen. De vruchten van de Heilige Geest, die Paulus in Galaten 5 noemt uitstralen naar elkaar: Liefde, blijdschap, vrede, lankmoedigheid, vriendelijkheid, goedheid, trouw, zachtmoedigheid en zelfbeheersing. Als wij die dingen door Gods genade in praktijk brengen, dan verdwijnt het zondige verlangen om die ander naar je hand te zetten.
Het gaat om de houding van bereidwilligheid en vergevingsgezindheid naar de ander toe. Ook hierin moeten wij de voetstappen van Jezus volgen. Die, als Hij gescholden werd, niet terugschold en als Hij leed, niet dreigde, maar het overgaf aan Hem die rechtvaardig oordeelt (1 Petrus 2: 23).
Dat is dan ook wat de psalmdichters bedoelen als ze vragen om straf voor hun vijanden. Ze leggen het in Gods hand, wetende dat Hem het oordeel toekomt en dat Hij rechtvaardig oordeelt. In het besef dat wij onrecht doen als wij het recht in eigen hand nemen.
Heeft elke religie een kiem van fanatisme in zich? In elk geval het christelijk geloof niet. Als wij Jezus volgen zal dat nooit iets kwaads voor de naaste inhouden. Dan zullen wij strijden tegen het zondige verlangen van nature om de naaste geweld aan te doen.

M.J. Oosting

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen