Twee of drie verbonden? (3)

Tussen de visies die we bespreken - een leer van twee of van drie verbonden - is met name de vraag naar het karakter van het genadeverbond in het geding. Wat daaraan verbonden is is de aard van de prediking. Hoe bepalend is het genadeverbond voor de prediking van Gods Woord in de gemeente? Maar ook: Hoe bepalend is de leer van de verkiezing voor de prediking? Als we ons daarop bezinnen, blijken de verschillen tussen de twee visies ingrijpend te zijn: juist in de praktijk van de prediking en in de geestelijke leiding die aan de gemeente gegeven wordt.

Verkiezing in de prediking voorop? - Comrie
Wanneer men stelt, dat de kring van het genadeverbond samenvalt met die van de uitverkorenen heeft dat gevolgen voor de prediking. De verkondiging van Gods genadige beloften kan zich dan in wezen alleen tot de uitverkorenen richten. Begrijpelijk, dat daar een kerkelijk gesprek over moest worden gevoerd, toen in de besprekingen tussen de kerkenraad van Alphen aan de Rijn en de classis 's Gravenhage o.a. de "tweeverbondenleer" aan de orde kwam.
De 18e eeuwse theoloog Alexander Comrie legde ook een dergelijk verband tussen het verbond der genade en de verkiezing. Voor hem is het genadeverbond niet anders dan de historische gestalte van het eeuwige verlossingsplan van God - het verbond der verlossing dus. Die gelijkstelling heeft gevolgen. Het genadeverbond in eigenlijke zin betreft alleen degenen die tot het getal der uitverkorenen behoren. Je kunt dus niet zeggen dat God zijn genadeverbond heeft gesloten met Abraham en zijn nageslacht! Nee, het is feitelijk gesloten met Christus als Hoofd van hen die krachtens Gods eeuwige beschikking aan Hem gegeven zijn. Dus: alleen de uitverkorenen delen in het verbond.
Die gedachtegang komt bij meer theologen voor uit de tijd na de Reformatie. Begrijpelijk dat dan ook die vraag boven kwam of de beloften die God aan Abraham heeft gegeven mogen worden verkondigd in de gemeente van God. Gelden die beloften hun die niet zijn uitverkoren net zo welgemeend als degenen die wel zijn uitverkoren? We hebben al eerder gezien dat de waarachtigheid van wat de HERE zégt daarbij in het geding is!

Mensen als Comrie zeggen: het eigenlijke verbond ligt in de eeuwigheid. En de prediking dan? Hij gaat daarbij twee sporen. De eerste is, dat volgens hem de uitverkorenen pas wanneer zij tot geloof komen daadwerkelijk in het verbond komen. Dat gebeurt wanneer God de belofte van het verbond, aan Christus het Hoofd gedaan, in een zondaar vervult en hun wil neigt om het verbond te omhelzen. Dat is het 'dadelijk in de tijd' inkomen in het verbond.
De vraag hoe het dan zit met de evangelieprediking aan allen wordt door hem beantwoord langs het tweede spoor. In zijn preken blijkt hoe hij alle ruimte heeft voor de verkondiging van Gods beloften. Feitelijk maakt hij die los van het verbond! Het gaat hem daarbij om 'de bekendmaking van Gods wil'. Er is bij hem zo wel degelijk sprake van een aanbod van genade, zodat ieder die het hoort ook het recht heeft die beloften van God aan te grijpen. De werkelijkheid van het aangrijpen van de beloften zal evenwel alleen te vinden zijn bij de uitverkorenen. Door zo het aanbod van genade los te maken van het verbond kan hij ruim zijn in zijn prediking. Maar diep op de achtergrond is er steeds het besef dat de eigenlijke poort tot het paradijs gelegen is in de verkiezing.
We kunnen enerzijds dankbaar zijn dat een man als Comrie begrepen heeft de stem van God niet te mogen insnoeren in een theologische constructie; het Woord moet klinken! Anderzijds vinden we bij hem wel een keurslijf voor Gods verbondsbeloften dat we in de Bijbel niet aantreffen.

Aanbod van genade alleen voor uitverkorenen - Kersten
Met een beroep op Comrie hebben anderen radicalere lijnen getrokken. Comrie noemde hen die het verbond der verlossing van het genadeverbond wilden onderscheiden wel rechtzinnig. Ds. G.H. Kersten, de leidende theoloog van de Gereformeerde Gemeenten, bestreed zulke opvattingen met felheid. Een aanbod van genade is er alleen voor de uitverkorenen. Zodra het over de beloften van het verbond gaat, moet duidelijk worden gemaakt, dat niemand zich daar aan mag vastklampen dan alleen wie weet uitverkoren te zijn. Er is nog wel ruimte voor een bredere verkondiging van de genade door te spreken van de bediening van het verbond. Het verbond der genade en de bediening van het verbond moeten dan ook wel onderscheiden worden. Dat onderscheid is door vroegere theologen ook wel gemaakt. Men moet haast wel, wanneer het genadeverbond tot de uitverkorenen wordt beperkt, en men toch enigszins recht wil doen aan de bijbelse taal van het genadeverbond!

De geschiedenis heeft laten zien hoe gemakkelijk een menselijk denken - van conclusie tot conclusie - zich meester kan maken van wat de HERE in Zijn Woord zegt.
Bekend is hoe deze kwestie in de geschiedenis van de Gereformeerde Gemeenten voor spanning heeft gezorgd.
In 1931 is in een synodale uitspraak gezegd, dat het verbond der genade staat onder de beheersing van de uitverkiezing ter zaligheid. Het wezen van het verbond geldt alleen de uitverkorenen en kan nooit gelden van het natuurlijk zaad. In de jaren vijftig van de vorige eeuw trok een van de predikanten, dr. C. Steenblok, de radicale consequentie, dat uit de bediening van het genadeverbond geen algemeen aanbod van genade mocht worden afgeleid. Dat standpunt werd - gelukkig - niet gedeeld. Het leidde tot een breuk, waarbij de Geref. Gemeenten in Nederland ontstonden. Toen een andere predikant, ds R. Kok, de tegengestelde overtuiging bleek toegedaan - dus dat de beloften van het verbond precies datgene vormen waar het in het aanbod van genade ook om gaat - was er voor hem ook geen ruimte meer. We kennen de geschiedenis van zijn overgang naar de Christelijke Gereformeerde Kerken. Vele ouderen herinneren zich levendig hoe rond deze predikant en in zijn ernstige, maar ruime en liefdevolle prediking deze dingen aan de orde waren. Zeker in Alphen aan den Rijn zullen er zijn die het zich herinneren! Was ds. Kok van 1962 tot 1966 daar niet de dienaar des Woords?

Het zal duidelijk zijn - de vraag naar een twee of drie-verbondenleer gaat wel ergens over. Niet voor niets is er in de geschiedenis van onze kerken in de voorbije eeuw heel wat over gesproken en geschreven. Ik herinner aan de rede van prof Van der Schuit, Het verbond der verlossing, in 1982 nog herdrukt. Ik wijs op het boekje van prof Van Genderen, Verbond en verkiezing, uit 1983. Trouwens, laten we niet vergeten dat rond 1892, toe onze vaderen niet meegingen met de Vereniging tussen Afgescheidenen en Dolerenden, dezelfde dingen aan de orde waren, maar aan een heel andere kant!
Ook Abraham Kuyper stelde immers de uitverkiezing en het genadeverbond op één lijn. Hij ging daarbij een tegengestelde kant op als die van Kersten - de lijn die in Alphen eerder een rol lijkt te spelen - en daarom heb ik er in deze artikelen geen aandacht aan besteed. Maar dat in onze kerken van het begin af aan moest worden nagedacht juist over deze materie, moet ons niet ontgaan!

Hoe denken over verbond en verkiezing?
In het kort probeer ik tenslotte aan te geven hoe we bijbels en gezond over deze zaken kunnen spreken. We hebben daarbij af te zien van elk menselijk denkschema boven het Woord van God.
Wat is het genadeverbond in de Schrift? Het is de wijze waarop God de HERE Zich genadig toewendt tot verloren mensen. Dat doet de HERE met beloften! Daarin ligt het wezen van het verbond - in de toezegging van het heil. Het nageslacht van Abraham, en van de gelovigen die in Abrahams verbond mogen mee-delen, is wettig in het verbond opgenomen. Tot hen komt de belofte en de eis van het verbond. Dat betekent nog niet dat ze uitverkoren zijn of behouden worden. Eerst in de weg van geloof en bekering zal wat hun beloofd is daadwerkelijk hun deel worden.

En dan mag wel terdege de uitverkiezing ter sprake komen! De uitverkorenen worden door Gods genade metterdaad behouden. Maar dat komt pas achteraf ter sprake. Het is de diepe zekerheid dat zalig worden genade is, en dat die genade eeuwige grond heeft.
Niet voor niets houden de Dordtse Leerregels ons voor de verkiezing te prediken 'tot een levendige troost van het volk'. Dat is dus geen put van onzekerheid! Als behouden worden afhing van ons besluit om God al of niet te dienen, was de vastheid van ons eeuwig behoud weg. Dan zou onze zaligheid aan mensen hangen. En zo is het niet.

Het heeft God echter behaagd om niet het eerst met een boodschap van eeuwige verkiezing naar ons toe te komen. God komt met zijn verbond, waarin Hij tot mensen spreekt in de tijd, daar waar wij ons als zondige mensen bevinden. Daar is Zijn gemeente, die Zijn Woord horen moet! Belofte en eis. De belofte voorop; die karakteriseert het verbond. We kunnen ook het woord toezegging gebruiken. Degenen die het verbond zo nauw koppelen aan de verkiezing hebben het veranderd in voorzegging. Maar houvast daaraan, pleiten daarop, kan niet.
God geeft juist in het verbond houvast. Nog net als bij Abraham: Hij geloofde in de HERE en het werd hem tot gerechtigheid gerekend. (Gen. 15:6). Houvast aan wat de HERE had gezegd in de taal van het verbond. Zo mag het worden gepredikt. Zo is het een ernstige roepstem tot geloof.
En wie gelooft - die zal het er (achteraf) zo van harte mee eens zijn, dat het Gods genadige verkiezing is die hem bracht waar hij moest zijn. Niet onze keus. Gods genade. Daar gaat het om, ook bij een rijke aanbieding van Gods genade.

J.W. Maris

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen