Geest en cultuur

Invloed
Welke ruimte biedt de gereformeerde theologie aan een eigentijds omgaan met de cultuur? Deze vraag was voor C.G. Geluk, hervormd predikant te Huizen, aanleiding tot het schrijven van het boek 'Geest en cultuur'. Deze studie, waarop ds. Geluk in juni 2003 aan de Vrije Universiteit in Amsterdam promoveerde, is een bewerking van het eerder verschenen boek 'Cultuur in beweging. Een zoektocht naar creativiteit in het spoor van Calvijn' (Zoetermeer 2000).
Het boek 'Geest en cultuur' bestaat uit drie delen. Het eerste deel vormt de inleiding, waarin begrippen als 'cultuur' en 'creativiteit' worden toegelicht en waarin een overzicht wordt gegeven van de tijd waarin Calvijn leefde. In het tweede deel staat Calvijns theologie centraal. Welke visie had de reformator op schepping en cultuur en wat waren daarvan de consequenties voor zijn opvatting over kunst? In het laatste deel bepaalt de auteur zijn eigen standpunt. In gesprek met theologen als A. Kuyper en A. van de Beek probeert hij een model van cultuurtheologie te ontwerpen, dat 'recht wil doen aan het denken van Calvijn en aan de context van de vroeg 21e eeuw'.

Een aantal punten uit deze studie wil ik naar voren halen. In de eerste plaats de reden waarom de auteur in zijn onderzoek bij Calvijn te rade gaat. Geluk maakt duidelijk dat de reformator op verschillende terreinen grote invloed heeft uitgeoefend. Niet alleen stond Calvijn 'aan het begin van de gereformeerde traditie', ook heeft het calvinisme in cultureel opzicht diepe sporen getrokken. Soms lijkt de auteur iets te gemakkelijk bepaalde zaken aan Calvijn toe te schrijven. Wanneer hij over de christelijke vrijheid schrijft en de reformator 'de grondlegger van de vrijheid van de persoonlijkheid in de westerse cultuur' noemt, zou een verwijzing naar bijvoorbeeld Luther niet hebben misstaan. Misschien was het goed geweest om de opvattingen van Calvijn wat vaker te spiegelen aan die van andere invloedrijke reformatoren. Calvijn behoorde immers tot de tweede generatie hervormers.

In de tweede plaats wil ik aandacht vragen voor de conclusies die aan het einde van het eerste deel van het boek worden getrokken. Welke visie had Calvijn op de geschapen werkelijkheid, de cultuur? Geluk laat zien dat het Woord van God, dat absoluut gezag heeft, het uitgangspunt van Calvijns denken vormde. Calvijn beleed de absolute soevereiniteit van God over de schepping, over de wereld. 'De christen staat met verwondering en met terughoudendheid in deze wereld. Met verwondering, vanwege alles wat God gemaakt heeft en de heerlijkheid daarvan. Met terughoudendheid, vanwege de verdorvenheid die er door de zonde in de wereld is.' Vanwege de christelijke roeping is er geen sprake van wereldmijding, maar van wereldheiliging. De christen heeft een taak in de samenleving. Geluk concludeert: 'Waar de Geest ons leidt en inspireert in onze omgang met de geschapen werkelijkheid, is sprake van zijn scheppende werkzaamheid of zijn scheppingswerkzaamheid. Daar verleent hij ons scheppingskracht ofwel creativiteit.'

Kunst
Van 'creativiteit' is het maar een kleine stap naar 'kunst'. In het hoofdstuk 'Calvijn en kunst' bestrijdt Geluk het vooroordeel dat Calvijn een vijand van de kunsten was. Hij laat zien dat de reformator wel degelijk oog had voor de schoonheid van kunst. Ook op dit punt liet Calvijn de Schrift spreken. De kunstenaar diende zich te onderwerpen aan Gods Woord en Geest en moest nederig, trouw, bekwaam en gematigd zijn. Aan het kunstwerk zelf stelde de reformator eveneens hoge eisen. Wanneer een object iets van de schoonheid van God wilde uitstralen, dan diende het eenvoudig, zuiver, harmonieus, levendig of dynamisch zijn. Geluk laat zien dat in kunst die door gelovigen wordt geproduceerd, een getuigenis van de Naam van Christus kan liggen. De Geest, die in het scheppingsgebeuren werkte, is niet uitgewerkt. Hij werkt ook in en door kunstenaars. Hij stelt hen in staat iets schoons tot stand te brengen, tot eer van God.

Meer openheid
Tenslotte trekt Geluk enkele lijnen van Calvijn, die hij ziet als een 'trendsettende gesprekspartner en niet als een dwingende meester', naar deze tijd. En daar gaat het hem uiteindelijk om. Hij stelt dat de (gereformeerde) traditie creativiteit nodig heeft om voort te kunnen bestaan. Hij pleit voor een creatieve participatie, een constructieve inzet, maar ook voor een kritische distantie ten opzichte van de huidige cultuur. Voor velen zal dit een omschakeling betekenen: meer openheid naar kunst, aanvaarden dat kunst een gave van God is, maar ook bereid zijn om deze gave in de kerkelijke gemeente tot zijn recht te laten komen

J.M. Stolk
(Drs. J.M. Stolk is verbonden aan de afdeling Kerkgeschiedenis van de Vrije Universiteit te Amsterdam en is lid van de Christelijke Gereformeerde Kerk te Heerde)

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen