Als het goede slechte mensen treft

Sporen van een slag
U vindt het misschien vreemd: veel jaren al heeft de Eerste Wereldoorlog m'n bijzondere belangstelling. Ik weet nog precies hoe dat begonnen is. Met het boek dat nog altijd een speciale plaats in mijn boekenkast heeft: H. Jonker, Sporen van een slag. Het verscheen in 1981 en neemt de lezer als het ware mee in een pelgrimage naar Verdun 1916'. Daarmee is de grootste en langste veldslag uit de hele wereldgeschiedenis aangeduid. De slag die op 21 februari 1916 begon en op 15 december 1916 eindigde. Die naar schatting 700.000 doden en meer dan een miljoen gewonden kostte. Op een slagveld van niet meer dan 10 bij 10 kilometer. Een slag tussen twee 'beschaafde' Europese naties: Duitsland en Frankrijk. Aan het begin van die 'beschaafde' twintigste eeuw...

Het kenmerkende van de Eerste Wereldoorlog was de jarenlange stilstand van het front. Van Nieuwpoort aan de Belgische kust via de Champagne en de Argonne in Frankrijk tot aan de Frans-Zwitserse grens bij Bazel, dus over een lengte van vele honderden kilometers, lagen de legers van Duitsland enerzijds en van Engeland, Frankrijk, België met hun bondgenoten anderzijds tegenover elkaar. Twee gruwelijke gordels van loopgraven met een strook niemandsland van 50 tot 500 meter. Bij tijden vonden er vreselijke veldslagen plaats. Met constant geweervuur en granaatinslag. Ook werd het gebruik van gas niet gemeden. Negen miljoen gesneuvelde militairen - dat was de prijs die werd betaald. Daarnaast waren miljoenen levens geknakt, lichamelijk en psychisch! In een absurde oorlog die geen enkel wezenlijk doel diende.

Aan Nederland is deze vreselijke oorlog bespaard. Rakelings ging het front langs onze zuidgrens heen. Zo niet het land van de Belgen. Wie de Westhoek van Vlaanderen bezoekt, plaatsen als Ieper en Diksmuide, treft er nog steeds de sporen van 'de Grote Oorlog' aan: de tientallen oorlogsbegraafplaatsen.
Dagelijks nog worden er - na meer dan 85 jaar - onontplofte granaten gevonden! Het bouwrijp maken van een stuk grond gaat altijd nog gepaard met het vinden van tal van menselijke overblijfselen.

Wie genezen wil worden van een optimistisch mensbeeld, bezinne zich op de Eerste Wereldoorlog. De mens, een wolf voor de ander... Het was aan het front: kapotmaken of kapot gemaakt worden. Je vijand vernietigen of zelf vernietigd worden. Alleen lijfsbehoud telde nog. Een hoog militair of nationaal doel was bij de frontsoldaten al lang gesmoord in de modder van de loopgraven. Het was een vier jaar durende nachtmerrie vol vuur, vuil en lawaai, bloed, lijden en dood.

Waarom?
Het gaat me nu niet om die oorlog zelf Om iets anders. Iets dat toen gold - en dat nog geldt. In de vreselijke gebeurtenissen door de geschiedenis heen, die in de herinnering komen wanneer namen klinken als Verdun, Ieper, Auschwitz, Hiroshima, Srebrenica, Darfur. Maar dat evenzeer naar boven komt wanneer vijf jonge mensen uit Zeewolde tegelijkertijd omkomen als hun auto van de weg raakt en verbrandt. Of als een kleine jongen uit Elburg bij het spelen op straat onder een auto raakt en overlijdt. Enzovoort, enzovoort... Dit: de vraag 'Waarom komt God niet tussenbeide? Waarom bewaart Hij niet voor al dat leed?'

Bekend is de titel van het boek van de Amerikaanse rabbijn Harold Kushner: 'Als 't kwaad goede mensen treft', over God en het lijden. Het werd een bestseller in de jaren tachtig. Kushner schreef zijn boek na een bittere ervaring: het sterven van zijn zoontje na een ernstige ziekte. Hij verwerpt Gods almacht met het argument dat zo'n idee het lijden alleen maar verzwaart. Het is niet God, aldus Kushner, die het kwade zendt. Het kwaad overkomt de mens. Het behoort tot de toevalligheden van het menselijke bestaan. God kan het ook niet helpen wanneer het kwaad goede mensen treft. Hoogstens kan hij in het leed dat mensen treft, proberen enigszins bij te staan.

Enkele dagen geleden las ik een klein geschrift dat min of meer een tegengestelde titel heeft: 'Als het goede slechte mensen treft' (ISBN 90-336-0560-0; € 3,95). Ook hier betreft het een vertaling uit het Engels. Dr. John H. Gerstner, de schrijver, leefde van 1915 tot 1996 en was lange tijd hoogleraar kerkgeschiedenis aan het Pittsburgh Theological Seminary. Hij was een groot kenner van het werk van Jonathan Edwards en publiceerde naast veel andere boeken ook het een en ander over diens theologie.

Het probleem van het genieten
Gerstner laat zich in dit kleine maar diepborende boekje kennen als een origineel en prikkelend schrijver. Het thema dat hij aansnijdt, de problematiek rond het lijden, is op zichzelf niet nieuw, maar wel zijn aanpak en analyse ervan. Hij durft de stelling aan dat niet zozeer verdriet en lijden het echte probleem vormen. Hij doet deze bewering aan het begin van zijn boekje. Daarmee prikkelt hij zijn lezers tot de vraag wat dan wel het echte probleem onder de mensen zou zijn. Maar voordat hij daarop antwoord geeft, zegt hij eerst over de godsbeelden. "Verdriet en lijden brengen een dilemma met zich mee. Filosofen beweren doorgaans: als God goed is, dan is Hij niet almachtig en als Hij almachtig is, dan is Hij geen goede God. Lijden, zo stellen zij, is niet te verenigen met een almachtige, ons goedgezinde godheid. Als God zowel goed als almachtig was, zou Hij het lijden nooit toestaan. En omdat lijden en verdriet daadwerkelijk voorkomen, is Hij òf niet goedwillend, òf niet almachtig."

In antwoord daarop brengt Gerstner het element van de zonde ter sprake. Zonde is het schenden van Gods heilige Wet. Het is een misdaad die gestraft moet worden. De Heere doet dat allereerst hier en nu. Het lijden en het verdriet dat mensen overkomt, heeft met die straf op de zonde te maken. "Waren er geen zonden, dan waren er geen wonden." Deze laatste uitdrukking is wel niet in dit boekje te vinden, maar de gedachte erachter wel.

Gerstner poneert nu zijn stelling dat niet zozeer verdriet en lijden het eigenlijke probleem van de mensheid vormen, maar de vreugde en het genieten. Immers, hoe is het eigenlijk mogelijk dat God ons nog doet genieten en dat hij vreugde geeft in deze zondige wereld? Wie meent dat lijden en verdriet het echte probleem zijn, ontkent dat we ze verdienen. Zo denkt "de van God losgeraakte mens." Daartegenover zegt Gerstner dat het lijden in deze tegenwoordige tijd niet eens een voldoende vergelding is voor de zonde. We kunnen ons volgens hem zelfs afvragen: waarom zo weinig lijden? Waarom geeft God ons nog zoveel te genieten?
Natuurlijk is er wel de aanvechting van de mate van het lijden en de verdeling van het lijden over het geheel van de mensheid. Ook in de Bijbel horen we klagen door godvrezende mensen als Asaf en Job. Maar voor degenen die de Heere vrezen, is het lijden niet langer een bestraffing, het is eerder een kastijding. De Heere kastijdt degenen die Hij liefheeft, bedoeld ter oefening in de onderwerping aan Hem.

Genadetijd
Nadruk legt de schrijver op de gave van de genadetijd. God wil dat we ons afkeren van de zonde en dat we ons naar Hem wenden. Met dat doel legt Hij lijden en verdriet in het leven van de goddelozen. De Heere is heilig en machtig. Maar Hij is ook genadig, zo beklemtoont de schrijver tenslotte. God is tot het betonen van Zijn genade niet verplicht. Tot het handhaven van Zijn rechtvaardigheid is Hij wel gehouden. Verplicht aan Zijn eigen God-zijn. "Er moet rechtvaardigheid geschieden. Zonde moet veroordeeld worden. Dit betekent voor de zondaar een eeuwige ondergang. Hij moet verdoemd worden, omdat God onverbiddelijk heilig en rechtvaardig is." Maar nu heeft de Heere Zelf een weg geopend om absolute rechtvaardigheid en oneindige genade met elkaar te verenigen. In Zijn Zoon, de Heere Jezus Christus. Wie in Hem gelooft, zal leven. Dat leven, het eeuwige leven, is alle lijden en verdriet te boven!
Het boekje loopt uit op een dringend appèl: "Volkomen genade en volkomen rechtvaardigheid worden u, dierbare lezer, hier en nu aangeboden in het Evangelie van de Gekruisigde. (...) God heeft u gespaard. Niet om u te verdoemen, maar om u te redden..."

Dr. Gerstner schreef een beknopt maar veelzeggend boekje. Ik beweer niet dat in dit korte bestek alle vragen worden beantwoord. Maar wel dat er een bijbelse, eerlijke en troostvolle boodschap wordt verwoord. Een betere boodschap dan Kushner in zijn aangrijpende maar troosteloze boek.

Tot slot een persoonlijke ervaring. Elke avond om acht uur wordt in de Menenpoort van Ieper de Last Post geblazen. Vanaf 1928 tot nu toe. Elke avond! In deze poort zijn de namen ingeslepen van 54.000 vermiste Britse soldaten, onherkenbaar aan flarden geschoten of gewoon nooit meer gevonden in de Vlaamse modder! Toen ik er deze zomer was, was de plechtigheid iets uitvoeriger dan anders. Naast de Ieperse klaroenblazers liet ook Her Majesty's Brassband zich horen. Onder andere met de klanken van het gebed: "Abide with me..." Maar ook een good old hymn, het loflied op Gods genade: "Amazing grace..." "Trough many dangers, toils and snares, I have already come. This grace had brought me safe thus far, and grace will lead me home." "Ik ging mijn weg met veel gezwoeg, in doodsgevaar en strijd. Genade was het die mij droeg - en veilig huiswaarts leidt."
Dat is het goede voor slechte mensen!

J.M.J. Kieviet
(ds. J.M.J. Kieviet is verbonden aan de kerk van Rotterdam-Kralingen).

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen