Gelijkberechtigde partner of dienstmaagd?

De vraag is echter: welke plaats nemen deze wetenschappen in binnen de praktische theologie? Waar ligt het primaat? Bij de theologie of bij de menswetenschappen?

Oude vraag
De vraag is al oud. We weten hoe in de vroege kerk bij de prediking de wetenschap van de retorica werd gebruikt. Augustinus, die zelf retorica had gestudeerd, maakt ergens de opmerking dat de verworvenheden van de antieke redekunst op zichzelf noch noodzakelijk, noch onmisbaar zijn. Het komt eropaan hoe ze gebruikt wordt. Ze mogen een middel zijn, maar geen doel. Hier wordt de retorica gezien als een hulpwetenschap, de ‘ancilla theologiae’ – de dienstmaagd van de theologie.
Is dat een bevredigende situatie? Doen we zo de menswetenschappen niet tekort? Vele malen is die vraag al aan de orde geweest. Daarom zoekt prof. De Ruijter naar een nieuwe manier om de spanning tussen de theologie en de menswetenschappen te benaderen. Alle pogingen die tot dusver zijn gedaan, waren pogingen om ze te verenigen binnen één perspectief. Maar daarbij ging altijd één van de beide wetenschappen de andere overheersen.

Verschillende benaderingen
Hij noemt in dat verband drie benaderingen.
a. Het normatief-deductieve model
In dit denkmodel wordt het startpunt gekozen in de theologie. Die heeft het eerste en het laatste woord. Van de menswetenschappen wordt behoorlijk gebruikgemaakt, maar het laatste woord is aan de Schrift. Tot deze stroming behoren praktische theologen uit de gereformeerde traditie, zoals o.a. H. Jonker, M.J.G. van de Velden, W.H. Velema en C. Trimp, de leermeester van dr. De Ruijter.
b. Het menswetenschappelijke model
Daarbij ligt het primaat bij de menswetenschappen. Zij bepalen eigenlijk hoe prediking, pastoraat etc. moeten plaatsvinden en de Schrift vervult een tweede rol. Gevolg hiervan is dat pastoraat niet meer is dan een soort spirituele therapie en dat de prediking als een soort groepstherapie wordt gezien om mensen te inspireren. Het gaat er dan ten diepste niet meer om wat je hoort en wat je gelooft, maar dát je iets hoort en iets gelooft. Als er maar communicatie op gang komt.
c. Het bipolaire model
Dit is ontworpen door de bekende G. Heitink van de Vrije Universiteit. Hier staan beide wetenschappen naast elkaar. Er is niet echt een primaat van het ene ten opzichte van het andere. Wel is er sprake van een theologisch kader voor de reflectie, maar binnen dit kader vindt een min of meer probleemloze uitwisseling plaats. Zo wordt aan beide wetenschappen recht gedaan.

Nieuwe weg
Als ik het goed zie, wil dr. De Ruijter nu de lijn van Heitink doortrekken en diens model preciseren. Hij wil de wetenschappen onderling nog meer integreren, al spreekt hij ergens toch weer over een ‘asymmetrische verhouding’. Opvallend dat het voorwerp van de praktische theologie nu anders komt te liggen. In de gereformeerde theologie is dat de Schrift die openbaart hoe de verhoogde Christus door de ambten heen Zijn volk bijeen vergadert. Maar nu is dat verbreed tot ook de ‘kerkelijke praktijk’. De Ruijter kiest voor een dubbel perspectief: het voorwerp is zowel Gods handelen als het menselijk handelen. Vandaar ook de nogal prikkelende titel: “Meewerken met God“.

Enkele vragen
Graag spreek ik mijn waardering uit voor deze nieuwe poging om een oud probleem op te lossen en daarbij tegelijk te willen vasthouden aan de gereformeerde erfenis en het gereformeerde uitgangspunt ‘dat alleen de Schrift voor iedere onderzoeker en voor alle kennis de laatste norm is’. Meermalen schrijft de auteur dat.
Toch blijven er ook veel vragen bij mij over. Voor mijn gevoel wordt hier een wissel omgezet. Door het voorwerp van de praktische theologie anders te formuleren zullen de menswetenschappen meer bepalend worden voor prediking, pastoraat en catechese. Niet zonder reden begaven zijn voorganger C. Trimp en ook W.H. Velema zich hier duidelijk op een andere lijn. Zijn de bezwaren, die indertijd tegen de benadering van Heitink zijn ingebracht, ondervangen door de andere accenten die De Ruijter wil leggen? Zal de kerkelijke praktijk erdoor worden verrijkt of wordt zo het paard van Troje binnengehaald?
Dit boek gaat alleen nog over de theorie. De praktische uitwerking moet nog komen. Ik ben heel benieuwd hoe die eruit zal zien. En hoe de trein van de praktische theologie dan verder gaat. We hopen van harte dat die blijft rijden op het gereformeerde spoor en dat niet de menswetenschappen – ongewild en onbedoeld – een eigen leven gaan leiden.

N.a.v. Kees de Ruijter Meewerken met God – ontwerp van een gereformeerde praktische theologie, Uitgeverij Kok, Kampen 2005, € 14,90, 160 blz., ISBN 9043510920

B. de Graaf
(drs. B. de Graaf is predikant te Nunspeet

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen